گەردوونی چاودێریکراو

گەردوونی چاودێریکراو (بە ئینگلیزی: observable universe) ناوچەیەکی شێوە تۆپی گەردوونە کە پێکھاتووە لە ھەموو ماددەیەک، دەتوانرێت لە زەوییەوە یان تەلیسکۆپەکانی بۆشایی ئاسمان و پشکنەرە گەڕانەکانی ئێستا چاودێری بکرێت، چونکە تیشکی کارۆموگناتیسی ئەم تەنانە کاتێکی ھەبووە بۆ گەیشتن بە کۆمەڵەی خۆر و زەوی لە سەرەتای فراوانبوونی گەردوونناسییەوە. لەوانەیە لە گەردوونی چاودێرکراودا ٢ ترلیۆن گەلەئەستێر ھەبێت، ھەرچەندە ئەو ژمارەیە لە ساڵی ٢٠٢١دا کەمکرایەوە بۆ تەنھا چەند سەد ملیارێک بە پشتبەستن بە زانیارییەکانی ئاسۆی نوێ.^[١]^[٢] بەگریمانەیەک کە گەردوون یەکسانە، مەودای لێواری گەردوونی چاودێرکراو بە نزیکەیی لە ھەموو ئاراستەکاندا وەک یەکە. ھەموو شوێنێک لە گەردووندا گەردوونێکی تایبەتی خۆی ھەیە کە دەتوانرێت چاودێری بکرێت، کە ڕەنگە لەگەڵ ئەو شوێنەدا کە سەنتەری لەسەر زەوییە، سەرییەک بکەوێت یان نا.^[٣]

وشەی observable بەم مانایە ئاماژەیە بۆ توانای تەکنەلۆژیای نوێ بۆ دیاریکردنی ڕووناکی یان زانیاری دیکە لە تەنێکەوە، یان ئایا شتێک ھەیە کە دەستنیشان بکرێت، ھەروەھا ئاماژەیە بۆ ئەو سنوورە فیزیایییەی کە خودی خێرایی ڕووناکی دروستی دەکات. ھیچ نیشانەیەک ناتوانێت لە ڕووناکی خێراتر بڕوات، لێرەوە زۆرترین مەودا ھەیە (کە پێی دەوترێت ئاسۆی تەنۆلکەکان) کە لەودیوەوە ھیچ شتێک دەستنیشان ناکرێت، چونکە ھێشتا نیشانەکان نەیاندەتوانی بگەنە ئێمە. ھەندێک جار فیزیازانانی فەلەکەکان جیاوازی دەکەن لە نێوان گەردوونی بینراو کە تەنھا ئەو نیشانانە لەخۆدەگرێت کە لەدوای پێکەوەبوونەوە دەردەچن (کاتێک ئەتۆمی ھایدرۆجین لە پرۆتۆنەکان دروستبوون و ئەلکترۆنەکان و فۆتۆنەکان دەرچوون) و گەردوونی چاودێرکراو کە لە سەرەتای فراوانبوونی گەردوونناسییەوە نیشانەکان لەخۆدەگرێت (تەقینەوە گەورەکە).^[٤]

سەرچاوەکان

^ Conselice، Christopher J.؛ et al. (٢٠١٦). «The Evolution of Galaxy Number Density at z < 8 and Its Implications». The Astrophysical Journal. ٨٣٠ (2): ٨٣. arXiv:١٦٠٧.٠٣٩٠٩v٢. Bibcode:٢٠١٦ApJ...٨٣٠...٨٣C. doi:١٠.٣٨٤٧/٠٠٠٤-٦٣٧X/٨٣٠/٢/٨٣. S2CID ١٧٤٢٤٥٨٨. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی); نرخی |arxiv= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: unflagged free DOI (بەستەر)
^ Fountain، Henry (١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦). «Two Trillion Galaxies, at the Very Least». New York Times. لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.
^ Lauer، Todd (١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١). «NOIRLab Scientist Finds the Universe to be Brighter than Expected». NOIRLab. لە ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ Loeb، Abraham (٢٠٠٢). «Long-term future of extragalactic astronomy». Physical Review D. ٦٥ (4): ٠٤٧٣٠١. arXiv:astro-ph/٠١٠٧٥٦٨. Bibcode:٢٠٠٢PhRvD..٦٥d٧٣٠١L. doi:١٠.١١٠٣/PhysRevD.٦٥.٠٤٧٣٠١. S2CID ١٧٩١٢٢٦. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی); نرخی |arxiv= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)

[Conselice-1] Conselice، Christopher J.؛ et al. (٢٠١٦). «The Evolution of Galaxy Number Density at z < 8 and Its Implications». The Astrophysical Journal. ٨٣٠ (2): ٨٣. arXiv:١٦٠٧.٠٣٩٠٩v٢. Bibcode:٢٠١٦ApJ...٨٣٠...٨٣C. doi:١٠.٣٨٤٧/٠٠٠٤-٦٣٧X/٨٣٠/٢/٨٣. S2CID ١٧٤٢٤٥٨٨. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی); نرخی |arxiv= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: unflagged free DOI (بەستەر)

[NYT-20161017-2] Fountain، Henry (١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦). «Two Trillion Galaxies, at the Very Least». New York Times. لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.

[ann21001-3] Lauer، Todd (١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١). «NOIRLab Scientist Finds the Universe to be Brighter than Expected». NOIRLab. لە ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[Loeb2002-4] Loeb، Abraham (٢٠٠٢). «Long-term future of extragalactic astronomy». Physical Review D. ٦٥ (4): ٠٤٧٣٠١. arXiv:astro-ph/٠١٠٧٥٦٨. Bibcode:٢٠٠٢PhRvD..٦٥d٧٣٠١L. doi:١٠.١١٠٣/PhysRevD.٦٥.٠٤٧٣٠١. S2CID ١٧٩١٢٢٦. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی); نرخی |arxiv= بپشکنە (یارمەتی); نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]