کەوتنی کابول (٢٠٢١)

کەوتنی کابول
بەشێکە لە	ھێرشی تاڵیبان
وڵات	ئەفغانستان
دابەشکاریی کارگێڕی	پارێزگای کابول
ناوچەی کاتی	UTC+04:30
جێ	کابول
پۆتانی شوێن	٣٤°٣٠′٠″N ٦٩°١٠′٠″E
لە دوای	2021 Kabul Airlift
کاتی ڕوودان	١٥ی ئابی ٢٠٢١
سەردەم	contemporary history
بەشداربوو	تاڵیبان
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

کەوتنی کابول گرتنی کابول، پایتەختی ئەفغانستان لە ١٥ی ئابی ٢٠٢١ لەلایەن ھێزەکانی تاڵیبانەوە بوو. ئەمە بەشێک لە ھێرشەکانی بزووتنەوەی تاڵیبان بوو کە لە دژی حکوومەتی ئەفغانستان ئەنجام درا و یەک بە یەکی پارێزگاکانی ئەفغانستان کەوتنە ژێر دەسەڵاتی تاڵیبان. گرتنی کابول و گشت ئەفغانستان لەدوای ھەڵاتنی ئەشڕەف غەنی، سەرۆک کۆماری پێشووی ئەم وڵاتە و ڕۆشتنەوەی ھێزەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان بۆ وڵاتەکەیان بوو.

سەرەتا

لە ١ی ئایاری ٢٠٢١، تاڵیبان و گرووپە چەکدارە ھاوپەیمانەکانی ھێرشێکی بەرفراوانیان دەستپێکرد، ھاوکات لەگەڵ کشانەوەی زۆربەی ھێزەکانی ئەمریکا لە ئەفغانستان. دوای شکستی خێرای لە سەرانسەری وڵاتدا، سوپای نیشتمانیی ئەفغانستان تووشی پشێوی بوو، و تەنھا دوو یەکە تا ناوەڕاستی مانگی ئاب چالاک مانەوە: فەیلەقی ٢٠١ و فیرقەی ١١١، کە بنکەکانیان لە کابول بوو. پایتەخت گەمارۆدرا دوای ئەوەی تاڵیبان شاری مەتەرلام و شاران و گەردێز و ئەسەد ئاباد و شارەکانی دیکە و ھەروەھا ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتیان گرت. پێشبینییەکانی دۆخی کابول بە خێرایی خراپتر بوون لەو ڕۆژانەی کە پێش ڕووخانی شارەکە کەوتن. بەرپرسانی ئەمریکی لە سەرەتای مانگی ئابدا پێشبینییان کرد کە کابول ڕەنگە بۆ چەند مانگێک بەرگە بگرێت، بەڵام ھەفتەی پاییز پێشبینیی خراپتری ھێنا؛ پێنج ڕۆژ پێش گەیشتنی تاڵیبان بە کابول، پێشبینییەکان کەمبوونەوە و شیکارییەکان پێشنیاریان کرد کە پایتەخت «لە ٣٠ بۆ ٩٠ ڕۆژ» دەمێنێتەوە، و دوای دوو ڕۆژ بەرپرسان پێشبینییان کرد کە شارەکە لە ماوەی ھەفتەیەکدا دەکەوێت.

چالاکییەکانی چۆڵکردن و شەڕ و دانوستان

ڕووخانی حکوومەتی ئەشرەف غەنی

لە ١٥ی ئابدا، سەرکردایەتیی تاڵیبان بە فەرمی فەرمانی بە ھێزەکانی دا کە پێشڕەوییەکانیان لە دەروازەکانی کابول ڕابگرن و ڕایانگەیاند کە بە زۆر شارەکە ناگرن، سەرەڕای گەیشتنی ھێزەکانیان بە دەوروبەری. دانیشتوانی ناوخۆیی ڕایانگەیاند کە چەکدارانی تاڵیبان پێشڕەوی دەکەن بۆ ناوچە شارییەکان، بەبێ گوێدانە لێدوانە فەرمییەکانی سەرکردەکانیان. دوای چەندین پێکدادان، بەگوێرەی ڕاپۆرتەکان ھێزەکانی تاڵیبان گرتنیان بەندیخانەی پوولی چەرخی، و ھەموو زیندانییەکانیان ئازاد کرد، لەنێویاندا دیلەکانی داعش و قاعیدە. چەکدارانی تاڵیبان ئاڵای خۆیان لە چەندین ناوچەی شارەکە ھەڵکرد، و فشارەکانیان لەسەر ھەندێک لە پۆلیستان دروست کرد بۆ ئەوەی ھەموو چەکەکانیان ڕادەست بکەن. ھەروەھا بنکەی باگرام و زیندانی پەروان، کە ٥٠٠٠ زیندانی تێدابوو، کەوتنە دەستی تاڵیبان.

وەزارەتی ناوخۆی ئەفغانستان لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند کە سەرۆک ئەشرەف غەنی بڕیاری داوە دەستبەرداری دەسەڵات بێت و حکوومەتێکی کاتی بە سەرۆکایەتی تاڵیبان پێکدەھێنرێت. پاشان شەڕەکە ھێور بووەوە، ھەرچەندە زۆرێک لە ھاووڵاتیان ھێشتا لە ماڵەکانیاندا مابوونەوە. کاتژمێر ١١:١٧ بە کاتی ناوەندی ئەوروپا، بەپێی ڕاپۆرتەکان دانوستانکارانی تاڵیبان گەیشتنە کۆشکی سەرۆکایەتی بۆ دەستپێکردنی گواستنەوەی دەسەڵات. سەرەڕای گرژیی دانوستانەکان، حکوومەت ئامادەیی خۆی ڕاگەیاند بۆ ڕادەستکردنی کابول بە شێوەیەکی ئاشتیانە بە یاخیبووان، و داوای لە ھاووڵاتیان کرد کە ئارام بن. کەناڵی ئەلعەرەبیە ڕایگەیاند کە حکوومەتێکی گواستنەوە بە سەرۆکایەتی وەزیری پێشوو عەلی جەلالی پێکدەھێنرێت، بەڵام تاڵیبان دواتر ئەمەی ڕەتکردەوە.

ھەواڵەکانی ئەفغانستان و ھیندستان لە ھەمان ڕۆژدا بانگەشەیان کرد کە غەنی ئەفغانستانی بەجێھێشتووە و لەگەڵ جێگری سەرۆک ئەمرولڵا ساڵح بەرەو تاجیکستان ڕۆیشتووە. کۆشکی سەرۆکایەتی (ئارگ) لە کابول بە ھەلیکۆپتەر چۆڵ کرا. لەو کاتەدا، ھاودامەزرێنەری تاڵیبان، عەبدولغەنی برایان، گەیشتە فڕۆکەخانەی کابول بۆ ئامادەکاری بۆ وەرگرتنی حکوومەت.

کاتژمێر ٨:٥٥ی ئێوارە بە کاتی ناوخۆیی، تاڵیبان بانگەشەی گرتنی کۆشکی ئارگیان کرد کە سەرۆک غەنی پێشتر لە ھەمان ڕۆژدا چۆڵی کردبوو. بانگەشەی ئەوە کرا کە فەرمانی دەرچوون بە ھەموو کارمەندانی دیکەی کۆشکەکە درا دوای ڕۆیشتنی غەنی. دواتر ڕێگە بە پەیامنێرانی کەناڵی ئەلجەزیرە درا بچنە ناو ئارگ و توانیان چاوپێکەوتن لەگەڵ ھەندێک لە چەکدارانی تاڵیبان بکەن.

نزیکەی کاتژمێر ٩:١٢ی ئێوارە بە کاتی ناوخۆیی، ڕاپۆرتەکان بڵاوکرایەوە کە تاڵیبان بەم زووانە میرنشینی ئیسلامیی ئەفغانستان لە کۆشکی سەرۆکایەتی ڕادەگەیەنێت، و گەڕانەوە بۆ ھێمای فەرمی حکوومەتی تاڵیبان لە ساڵانی ١٩٩٦ بۆ ٢٠٠١. نزیکەی کاتژمێر ١١:٠٠ی ئێوارە بە کاتی ناوخۆیی، غەنی لە فەیسبووک بڵاوی کردەوە کە بۆ ئەوەی لە شەڕێکی خوێناویدا ڕزگاری بێت، ھەڵاتووە و «تاڵیبان بە شمشێر و چەک سەرکەوتوون».

چۆڵکردنی فڕۆکەخانەی کابول

دوای کەوتنی ھەرات لە ١٢ی ئابدا، حکوومەتەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و شانشینی یەکگرتوو بڵاوبوونەوەی ٣٠٠٠ و ٦٠٠ لە ھێزەکانیان لە فڕۆکەخانەی کابول ڕاگەیاند بۆ پاراستنی پردێکی ئاسمانی بۆ ھاووڵاتیانیان و کارمەندانی باڵیۆزخانەکان و ھاووڵاتیانی ئەفغانی کە لەگەڵ ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە دەرەوەی وڵات کاریان کردبوو. بەرپرسانی ئەمریکی ڕایانگەیاند کە یەکەم بڵاوبوونەوەیان لە ماوەی ٢٤ بۆ ٤٨ کاتژمێری داھاتوودا ڕوودەدات، و ھێشتا چاوەڕوان دەکرێت ھەموو ھێزەکانیان تا کۆتایی ئابی ٢٠٢١ ئەفغانستان بەجێبھێڵن.

لەناو ھێرشی تاڵیبان بۆ سەر پایتەخت، ھەلیکۆپتەرەکانی بۆینگ سی ئێچ-٤٧ چینۆک و سیکۆرسکی یوو ئێچ-٦٠ بلاک ھاوک و فڕۆکەکانی سی ئێچ-٤٦ سی نایتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە کابول نیشتنەوە بۆ ئەنجامدانی چاڵاکییەکانی چۆڵکردن، لەکاتێکدا بەگوێرەی ڕاپۆرتەکان دیپلۆماتکاران بەڵگەنامە نھێنییەکانیان دڕاند. ترس و دڵەڕاوکێ لەنێوان دانیشتوانی شارەکە بڵاوبووەوە، و زۆرێک ڕایانکرد بۆ ماڵەکانیان یان بۆ فڕۆکەخانە، کە لەژێر کۆنترۆڵی حکوومەتدا مابووەوە. حکوومەتی ئەڵمانیا ڕایگەیاند کە لە پرۆسەی ناردنی فڕۆکەی ئێرباس ئەی ٤٠٠ئێم ئاتڵاس لەگەڵ کۆمەڵێک سەربازی پەرەشوتیدا بۆ چۆڵکردن. حکوومەتی ئەڵمانیا ھەروەھا ڕایگەیاند کە داوای پەسەندکردنی پەرلەمانی پێویست دەکات دوای تەواوبوونی ئەرکەکە، بەھۆی توندی دۆخەکە. سەرۆکوەزیرانی ئەلبانیا ئێدی ڕاما ڕایگەیاند کە حکوومەتەکەی داواکارییەکی ئەمریکای قبوڵ کردووە بۆ ئەوەی وەک ناوەندێکی ترانزێت بۆ کەسانی چۆڵکراو خزمەت بکات. بەگوێرەی ڕاپۆرتەکان حکوومەتی ئیتاڵیا کارمەندانی باڵیۆزخانەکەی لەگەڵ خێزانەکانی ٣٠ کارمەندی ئەفغانی گواستووەتەوە بۆ فڕۆکەخانەی کابول لەژێر پاسەوانی کارابینییێری بۆ ئامادەکاری بۆ چۆڵکردن. بەگوێرەی ڕاپۆرتەکان حکوومەتی ھیندستان فڕۆکەیەکی بۆینگ سی-١٧ گلۆبماستەر ٣ی ئامادە کردبوو بۆ چۆڵکردنی کارمەندانی دیپلۆماسی ھیندستان، بەڵام پێشبینی دەکرد کە دوای گرتنی کابول لەلایەن تاڵیبانەوە، کاتی زیاتری دەوێت.

نزیکەی کاتژمێر ٨:٣٠ی ئێوارە بە کاتی ناوخۆیی، ڕاپۆرتەکان دەرکەوتن سەبارەت بە تەقەکردن لە باڵیۆزخانەی ئەمریکا. باڵیۆزخانە ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە کە داوای لە ھاووڵاتیانی ئەمریکی لە ناوچەکەدا دەکرد لە شوێنی خۆیان بمێننەوە. وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ئەنتۆنی بلینکن ڕایگەیاند کە باڵیۆزخانە دەگوازرێتەوە بۆ فڕۆکەخانەی کابول. وڵاتانی دیکە چەندین پلانیان بۆ چۆڵکردنی باڵیۆزخانەکانیان ڕاگەیاند، لەنێویاندا ئیسپانیا و ئەڵمانیا و شانشینی یەکگرتوو و ھۆڵەندا.

ھەزاران ئەفغانی لە فڕۆکەخانەی کابول کۆبوونەوە، و بەگوێرەی ڕاپۆرتەکان ھاووڵاتیانی مەدەنی لە قەرەباڵغییەکەدا کوژران و ھێزەکانی ئەمریکا گولەی ھۆشدارییان تەقاندە ئاسمان بۆ بڵاوەپێکردنی ئەو کەسانەی کە ھەوڵی سواربوونی فڕۆکەکان بە زۆر دەدەن. گرتە ڤیدیۆییەکان سەدان کەسیان نیشان دا کە بەلای فڕۆکەیەکی سەربازیی جوڵاویی ئەمریکیدا ڕادەکەن لە فڕۆکەخانەی نێونەتەوەیی کابول. چەند کەسێک دەبینرێن کە بە ژێر باڵی فڕۆکەیەکی سی-١٧ئەی دا ھەڵواسراون. کەسانی دیکەش بەلایدا ڕادەکەن «شەوق دەکەن و ھاوار دەکەن». بەگوێرەی ڕاپۆرتەکان، دەرکەوتووە کە لانی کەم سێ کەس «تەواو دوای فڕینی فڕۆکەکە لە ژێرەوەی کەوتوونەتە خوارەوە». لە کۆتاییدا پشتڕاست کرایەوە کە حەوت کەس کوژراون – لەنێویاندا دوو پیاوی چەکدار کە بە گولەی ھێزەکانی ئەمریکا کوژراون بەپێی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا.

پەنتاگۆن پشتڕاستی کردەوە کە فەرماندەی فەرماندەییی ناوەندیی ئەمریکا، ژەنەڕاڵ کێنێت مەکەنزی، لە قەتەر لەگەڵ سەرکردەکانی تاڵیبان کۆبووەتەوە. لەوێ، بەرپرسانی تاڵیبان ڕەزامەندییان دەربڕی لەسەر ئەو مەرجانەی کە مەکەنزی دایاننابوو بۆ گواستنەوەی ھەڵاتووەکان لە ڕێگەی فڕۆکەخانەی کابولەوە.

ئەمانەش ببینە

ھێرشی تاڵیبان (٢٠٢١)