کەفارەت
کەفارەت کارێکە کە شەریعەتی ئیسلامی بۆ سڕینەوەی تاوانێکی دیاریکراو داوای دەکات، وەک ئازادکردنی کۆیلە، ڕۆژوو، خۆراکدانی ھەژاران.
جۆرەکانی
[دەستکاری]ئەو کەفارەتانەی کە لە شەریعەتی ئیسلامدا ناسراون، پێنج جۆرن: کەفارەتی سوێند، کەفارەتی سەرتاشین، کەفارەتی کوشتن، کەفارەتی زیھار، و کەفارەتی ڕۆژوو، ھەموویان واجبن.
کەفارەتی سوێند
[دەستکاری]ئەگەر کەسێک سوێند بخوات و سوێندەکەی بشکێنێت، بە ئەنجامدانی ئەو کارەی کە سوێندی خواردووە، یان بە جێھێشتنی ئەوەی سوێندی خواردووە، ئەوا دەبێت کەفارەتی سوێندەکە بکات، کە بریتییە لە خۆراکدان، جل و بەرگ، یان ئازادکردنی کۆیلە، ئەگەر نەیتوانی ئەوا دەبێت سێ ڕۆژ بەڕۆژوو بێت، جا ئەوان یەک لە دوای یەک بن یان جیا بن ﴿لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُمُ الْأَيْمَانَ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ ذَلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ٨٩﴾ [مائیدە:٨٩] (کوردی: خوا لێتان ناگرێت کاتێک بەسادەیی سوێند بەدەمتاندا دێت و (لەسەری ڕاهاتوون) بەڵکو لەو سوێندانەتان دەپرسێتەوه که بیرو هۆشتان لای هەبووه و بۆ مەبەستێک وتووتانە، جا کەفارەتی ئەو جۆره سوێندانە: نان و خۆراک دانه به ده کەسی هەژار بەشێوەیەکی مامناوەندی که بۆ خاو و خێزانتان سەرفی دەکەن، یاخود پۆشته کردنەوەیان یاخود ئازاد کردنی بەندەیەک (ئەگەر بووی) ئەوەی (توانای ئەو شتانەی نەبوو) با سێ ڕۆژ بەرۆژوو بێت، ئەوه کەفارەتی سوێندەکانتانه کاتێک سوێند دەخۆن و نایبەنه سەر، جا تادەتوانن سوێندەکانتان بپارێزن و مەیانشکێنن، ئا بەو شێوەیه خوا ئایەتەکانی خۆیتان بۆ ڕوون دەکاتەوه بۆ ئەوەی سوپاسگوزاری بکەن.).
کەفارەتی سەر تاشین لە کاتی حەجدا
[دەستکاری]خودای گەورە فەرموویەتی: ﴿وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ١٩٦﴾ [بەقەرە:١٩٦] (کوردی: حەج و عەمره بەچاكی و تەواوی بۆ بەدەستهێنانی ڕەزامەندی خوا ئەنجام بدەن، جا ئەگەر ڕێتان لێگیراو ئەركەكانتان بۆ ئەنجام نەدرا (بەهۆی نەخۆشی یان هەر هۆیەكی تر) ئەوه دەتوانن ماڵاتێك بكەن بەقوربانی بەگوێرەی توانا، سەرتان مەتاشن و (ئیحرام مەشكێنن) تا قوربانییەكه ئەنجام نەدرێت و بەجێی خۆی نەگات، جا هەر كەسێكتان نەخۆش بوو یان برین و ئازارێك له سەریدا هەبوو (پێویست بوو مووی سەری یان هەندێكی لاببات) با فیدیه بدات (كه بریتیه لەوەی) بەڕۆژوو بێت، یان خێرێك یان قوربانیەك بكات، جا هەر كاتێك كه له ئاسوودەیی و ئاسایدا بوون، ئەوەی كه دەیەوێت نێوان حەج و عەمره (ئیحرام بشكێنێت و پۆشاكی ئاسایی لەبەر بكات) دەبێت به گوێرەی توانای خۆی قوربانییەك بكات، ئەوەش كه نەیبوو قوربانی بكات، با سێ ڕۆژ له حەج بەرۆژوو بێت و حەوت ڕۆژیش كه گەڕانەوه (ناو ماڵ و حاڵی خۆیان) ئەوه دەكاتە، دە، ڕۆژی تەواو، جا ئەمه بۆ ئەو كەسانەیه كه خەڵكی مەككەو دەورو بەری نین، له خوا بترسن و پارێزكاربن و بزانن كه بەڕاستی خوا سزاو تۆڵەی زۆر سەخته (لەوانەی كه سەرپێچی دەكەن).)
کەفارەتی کوشتن
[دەستکاری]کەفارەتی کوشتن لە دوو حاڵەتدا پێویستە: لە حاڵەتی کوشتنی بەھەڵە، و لە حاڵەتی کوشتنی بە ئەنقەست ئەگەر خاوەنی خوێنەکە لێی خۆش بوو.
- یەکەم: کەفارەتی کوشتنی بەھەڵە:
ئەگەر کەسێک کارێک بکات کە بۆی دروستە و بە ھەڵە کەسێکی تر بکوژێت، وەک ئەوەی ویستبێتی ڕاو بکات و موسڵمانێک بکوژێت، یان چاڵێکی ھەڵکەند و کەسێکی تر کەوتووەتە ناوییەوە، یان کارێکی کردبێت کە بووەتە ھۆی مردنی کەسێکی تر، بەڵام مەبەستی نەبووە زیانی پێ بگەیەنێت. جگە لە مەبەستی کوشتن، کوشتنی بە ئەنقەست، کوشتنی بە ئەنقەست لەلایەن کەسێکەوە دەگرێتەوە کە لە ڕووی یاسایییەوە بەرپرسیار نییە، وەک منداڵێک یان کەسێکی شێت لەم حاڵەتەدا کەفارەتەکە دەبێت لە پارەی بکوژەکەوە بێت، جگە لە پارەیەکی کەمی خوێن. کەفارەتی کوشتنی بەھەڵە ئازادکردنی کۆیلەیەکی ئیماندارە، بەڵام لە سەردەمی ئێمەدا کۆیلە نەماوە بۆیە کەفارەتی کوشتنی بەڕێکەوت سنووردارە بەڕۆژووبوون بۆ ماوەی دوو مانگ لەسەریەک، ئەگەر لەکاتێکدا کۆیلە ھەبێت، ئەوا حوکمەکە دەگەڕێتەوە؛ خودای گەورە فەرموویەتی: ﴿وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا فَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا ٩٢﴾ [نیسا:٩٢] (کوردی: بۆ هیچ ئیماندارێک نیه ئیماندارێکی تر بکوژێت مەگەر به هەڵە، خۆ ئەگەر کەسێکی ئیماندار به هەڵه ئیماندارێک بکوژێت، ئەوه دەبێت بەندەیەکی ئیماندار ئازاد بکات و خوێن باییەکەی بدات به کەسوکاری کوژراوەکه (وەک میراتی دابەشی بکەن) مەگەر لێی ببوورن و له خوێنەکەی خۆش ببن، خۆ ئەگەر کوژراوەکه له ناو قەوم و دەستەیەکدا بوو دوژمنی ئێوه بوون، بەڵام ئەو (کوژراوە) ئیماندار بوو، با (بکوژەکە) بەندەیەکی ئیماندار ئازادبکات و ئەگەر ئیمانداره کوژراوەکه لەناو قەوم و دەستەیەک بوو که پەیمان لەنێوانتاندا هەبوو، دەبێت خوێنبایی بدرێت بەکەسوکاری و بەندەیەکی ئیمانداریش ئازاد بکرێت، (خۆ ئەگەر بکوژەکە) ئەوەی بۆ نەلواو دەستی نەکەوت (بەنده ئازاد بکات و بەندایەتی باوی نەمابوو ماڵ و سامانیشی نەبوو) ئەوه دەبێت دوومانگ لەسەریەک بەڕۆژوو بێت، ئەمه بڕیارێکه بۆ ڕاستی و دروستی تەوبه و گەڕانەوەکەی، ئەمەش لەلایەن خواوەیە، بێگومان خوای گەوره هەمیشه و بەردەوام زاناو دانایە.). ئەگەر دوو کەس یان زیاتر بەشداری لە کوشتنی بەڕێکەوتی یەک پیاودا بکەن، دەوترێت کە ھەر یەکێکیان دەبێت کەفارەت بدات، و دەوترێت ھەموویان دەبێت یەک کەفارەت بدەن.
- کەفارەتی کوشتنی بە ئەنقەست:
ئەگەر تۆڵەسەندنەوە لە بکوژی بە ئەنقەست وەربگیرێت، ئەوا ھیچ کەفارەتێک لێی ناخوازرێت، چونکە تۆڵەکردنەوە بەسە، بەڵام ئەگەر میراتگرانی کوژراوەکە لێی خۆشبن، ئەوا پارەی خوێن و کەفارەتی لەسەر واجبە. زۆرینەی شەرعزانان پێیان وایە ھیچ کەفارەتێک نییە بۆ کوشتنی بە ئەنقەست. چونکە تاوانێکی گەورەیە، کەفارەتەکەی تۆڵەسەندنەوە بە کوشتنی بکوژەکە خودای گەورە دەفەرموێت: ﴿وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا ٩٣﴾ [نیسا:٩٣] (کوردی: هەر کەسێک بەدەستی ئەنقەست ئیماندارێک بکوژێت (بەحەلالی بزانێت)، ئەوه تۆڵەی ئەو کەسه دۆزەخە، نەمره تیایدا، هەروەها خوا لێی توڕه بووه و نەفرینی لێکردووه و سزایەکی گەوره و بێ سنووری بۆ ئاماده کردووە.). مەزھەبی شافیعی پێیان وایە کەفارەت بۆ کوشتنی بە ئەنقەست واڤبە، چونکە کەفارەت بۆ کەفارەتی تاوانی کوشتنی بەھەڵە دیاری کرابێ، ئەوە بۆ کوشتنی بە ئەنقەست ئەولاترە.
کەفارەتی زیھار
[دەستکاری]زیھار کاتێکە پیاوێک بە ژنەکەی دەڵێت: تۆ وەک پشتی دایکم وای. جۆرێکە لە تەڵاق لە سەردەمی پێش ئیسلامدا، چونکە پیاوەکە مەبەستی ئەوە بووە کە ژنەکەی لێ قەدەغە ببێ، ھەروەک چۆن خوشک و دایکی لێ قەدەغە کراوە، ئەوسی کوڕی سامیت زیھار لە دژیخەولەی ھاوسەری دەکا، کاتێکیش چوو بۆ سکاڵاکردن لە پێغەمبەری خودا (خوای گەورە سەلامی بدات)، قورئان دابەزی ڕوونکردنەوەی حوکمی زیھار لە ئیسلامدا و ڕوونکردنەوەی کەفارەتەکەی. قورئان کەفارەت بۆ زیھار دابین دەکات، خودای گەورە دەفەرموێت: ﴿وَالَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا قَالُوا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا ذَلِكُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ٣ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا ذَلِكَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ ٤﴾ [موجادەلە:٣–٤] (کوردی: ٣- ئەوانەی وا به هاوسەرەکانیان دەڵێن و دوایی پەشیمان دەبنەوه لەوەی که وتویانە، ئەوه دەبێت کۆیلەیەک ئازاد بکەن پێش ئەوەی ئەو ژن و مێرده بەیەک بگەن، ئەو بڕیاره ئێوەی پێ ئامۆژگاری دەکرێت، خوایش ئاگاداره بەو کارو‌کردەوانەی ئەنجامی دەدەن... ٤- ئینجا ئەوەی کۆیلەی دەست نەکەوت، ئەوه دەبێت دوو مانگ لەسەر یەک بەڕۆژوو بێت پێش بەیەکگەیشتنیان، جا ئەوەی ناتوانێت به ڕۆژوو بێت، با شەست هەژار تێر بکات له ژەمێک خواردن، ئەوەی که باسکرا بۆ ئەوەیه باوەڕتان پتەو بێت بەخواو پێغەمبەرەکەی (چونکه خوا چارەسەر دادەنێت بۆ گیروگرفتەکان)، ئەو بڕیارانەش سنووری خوان، بۆ ئەوانەش که کافرن (ملکەچی فەرمانی خوا نابن) سزای به ئێش و ئازار بۆیان ئامادەیە.) کاتێک خەوڵا ھات بۆ گلەیی لە پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم)، پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) فەرموویەتی: ((دەبێت کۆیلەیەک ئازاد بکات). بە پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) فەرموویەتی: ھیچی نییە پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) فەرموویەتی: (پاشان دوو مانگ لەسەر یەک بەڕۆژوو بێت). خەولە فەرمووی: ئەی پێغەمبەری خودا پیرە پیاوە و بەڕۆژوو نابێت پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) دەفەرموێت: (ئەوا با نانی شەست ھەژار بدات). خەولە وتی: ھیچی نییە بیبەخشێت، خێرخوازێک کۆمەڵێک خورمای ھێنا و وتی: ئەوکات من بە کۆمەڵێک خورمای تر یارمەتی دەدەم. پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) پێی فەرموو: بڕۆ لەبری ئەو شەست ھەژار خۆراک بدە، و بگەڕێوە بۆ لای ئامۆزاکەت. مەبەستی ھاوسەرەکەیەتی.
کەفارەتی ڕۆژوو
[دەستکاری]کەفارەت بۆ ئەو کەسە پێویستە لە مانگی ڕەمەزاندا بە ئەنقەست لە ڕۆژدا لەگەڵ ژنەکەیدا جووتبوونی سێکسی بکات. چونکە پێشێلکردنی ڕۆژووی ڕەمەزانە بە تایبەتی بە ئامانجی پێشێلکردنی پیرۆزی ڕۆژوو، بەبێ ھۆکارێک کە ڕەوایەتی بە ڕۆژوو شکاندن بدات. لەسەر دەسەڵاتی ئەبوو ھورەیرە، کە وتی: پیاوێک ھاتە لای پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) و وتی: من وێران بووم ئەی پێغەمبەری خودا وتی: چی بووە. وتی (چوومە لای خێزانم) وتی: (دەتوانیت کۆیلە ئازاد بکەیت؟) وتی: نەخێر. وتی: (دەتوانی دوو مانگ لەسەر یەک بەڕۆژوو بیت؟) وتی: نەخێر. وتی: (دەتوانی نانی شەست ھەژار بدەی؟) وتی: نەخێر. ئەبوو ھورەیرە دەفەرموێت: پاشان دانیشت و سەبەتەیەکی گەورەی خورما ھێنرایە لای پێغەمبەر. فەرمووی: (ئەمە بە خێر ببەخشە). وتی: خێزانێک لە نێوانماندا ھەیە لە من زیاتر پێویستی پێیەتی؟! پێغەمبەر پێکەنی تا ددانەکانی دیار بوون، و فەرمووی: بڕۆ بیدە بە خێزانەکەت.
- جۆرەکانی کەفارەت بۆ ڕۆژوو:.
کەفارەتی جووتبوون لە ڕۆژدا لە ڕەمەزاندا سێ جۆر ھەیە: ئازادکردنی کۆیلەیەک، ڕۆژووگرتن، خۆراکدانی ھەژاران.
- کەفارەتەکە دووبارە بکەرەوە:
دووبارەکردنەوەی کەفارەت دوو حاڵەتی ھەیە:
- - ئەگەر پیاوێک لە یەک ڕۆژدا زیاتر لە جارێک لەگەڵ ژنەکەیدا جووت بوو، دەبێت یەک کەفارەت بدات لەسەر ئەمە، بەپێی کۆدەنگی زانایان.
- - کە جووتبوونی سێکسی زیاتر لە ڕۆژێک دووبارە دەبێتەوە، و بە ئەگەرێکی زۆرەوە دەبێت کەفارەتی ھەر ڕۆژێک بدات، واتا بۆ ھەر ڕۆژێک دەبێ کەفارەتی جیا بدا.
ھەروەھا سەیری بکە
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]- کتاب بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع - کتاب الکفارات - لأبوو بکر مسعود بن أحمد الکاسانی.
