کێشەی کەمئاوی

کێشەی کەمئاوی
لقی	دەگمەنی
بابەتی لاوەکی	water stress، ئاو
ھۆکار	گەرمبوونی زەوی
Relates to sustainable development goal, target or indicator	Target 6.4 of the Sustainable Development Goals
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

کێشەی کەمئاوی (کە پەیوەندی نزیکی بە گوشاری ئاو یان قەیرانی ئاو ھەیە) بریتییە لە نەبوونی سەرچاوەی ئاوی پاک بۆ دابینکردنی پێداویستییە ئاسایییەکانی ئاو. دوو جۆر کەمئاوی ھەیە. یەکەمیان سروشتییە، ئەوی دیکەیان کەمئاوی ئابوورییە. کەمئاوی سروشتی ئەوەیە کە ئاوی پێویست نییە بۆ دابینکردنی ھەموو پێداویستییەکان. ئەمەش ئەو ئاوە دەگرێتەوە کە بۆ کارکردنی ژینگە پێویستە. ناوچەکانی کەشوھەوای بیابانی زۆر جار ڕووبەڕووی کەمئاوی سروشتی دەبنەوە. ئاسیای ناوەڕاست و ڕۆژاوای ئاسیا و باکووری ئەفریقا نموونەی ناوچە وشکەکانن. کەمئاوی ئابووری لە ئەنجامی کەمیی وەبەرھێنان لە ژێرخانی ئابووری یان تەکنەلۆژیا بۆ دەرھێنانی ئاو لە ڕووبار و ئاوی ژێرزەوی یان سەرچاوەکانی دیکەی ئاوەوە دێت. ھەروەھا لە ئەنجامی لاوازیی تواناکانی مرۆڤ بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی ئاو دێت. زۆرێک لە خەڵکی باشووری بیابانی ئەفریقا لەگەڵ کەمئاوی ئابووریدا دەژین.

لە ئاستی جیھانیدا و بە تێکڕای ساڵانە، بڕی پێویست لە ئاوی پاک ھەیە بۆ دابینکردنی پێداویستییەکان. بەم پێیە، کەمئاوی لە ئەنجامی ناھاوسەنگی نێوان کاتێک و شوێنێک کە خەڵک پێویستیان بە ئاوە، و کاتێک و شوێنێک کە ئاو بەردەستە. ئەمە دەکرێت لە ئەنجامی زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان لە ناوچەیەک، گۆڕانی بارودۆخی ژیان و خۆراک، و فراوانبوونی کشتوکاڵی ئاودێری ڕووبدات. گۆڕانی کەشوھەوا (لەوانە وشکەساڵی یان لافاو)، لەناوچوونی دارستانەکان، پیسبوونی ئاو و بەفیڕۆدانی ئاو دەکرێت واتای ئەوە بێت کە ئاوی پێویست نییە. ئەم جیاوازییانەی کەمئاوی دەکرێت ھەروەھا پەیوەندییان بە سیاسەتی ئابووری و شێوازەکانی پلاندانانەوە ھەبێت.

ھەڵسەنگاندنی کەمئاوی چەندین جۆری زانیاری لەخۆدەگرێت. ئەمانە ئاوی سەوز (شێی خاک)، جۆری ئاو، پێداویستییەکانی ڕێڕەوی ژینگەیی و بازرگانی ئاوی خەیاڵی دەگرنەوە. گوشاری ئاو یەکێکە لە پێوەرەکانی پێوانەکردنی کەمئاوی. لە چوارچێوەی ئامانجی ٦ی گەشەپێدانی بەردەوامدا سوودمەندە. نیو ملیار کەس لە ناوچەکانی کەمئاوی توونددا دەژین لە درێژایی ساڵدا، و نزیکەی چوار ملیار کەس بەلایەنی کەمەوە مانگێک لە ساڵدا ڕووبەڕووی کەمئاوی تووند دەبنەوە. نیوەی گەورەترین شارەکانی جیھان کێشەی کەمئاوییان ھەیە. ٢٫٣ ملیار کەس لەو وڵاتانەدا دەژین کە کەمئاوییان ھەیە (بە واتای کەمتر لە ١٧٠٠ مەتر سێجا ئاو بۆ ھەر کەسێک لە ساڵێکدا).

چەندین ڕێگا ھەیە بۆ کەمکردنەوەی کەمئاوی. ئەمە دەکرێت لە ڕێگەی بەڕێوەبردنی خواست و خستنەڕوو، ھاوکاری نێوان وڵاتان و پاراستنی ئاوەوە بکرێت. فراوانکردنی سەرچاوەکانی ئاوی بەکارھێنراو دەتوانێت یارمەتیدەر بێت. دووبارە بەکارھێنانەوەی ئاوی پاشماوە و خوێ لابردن لە ئاوی دەریا ڕێگان بۆ ئەمە. ھەندێکی دیکە بریتین لە کەمکردنەوەی پیسبوونی ئاو و گۆڕانکاری لە بازرگانی ئاوی خەیاڵیدا.