کۆنیشانەی ڕیخۆڵەی ھەستیار
کۆنیشانی ڕیخۆڵەی ھەستیار | |
---|---|
ناوەکانی تری | گرژەکۆڵۆن |
![]() | |
نیشاندانی ئازاری گرژەکۆڵۆن بە شێوەی ٣دی | |
تایبەتمەندی | پزیشکی ھەرس |
نیشانەکان | سکچوون، قەبزی، ئازاری سک |
Usual onset | پێش تەمەنی ٤٥ ساڵی |
ماوە | درێژخایەن |
ھۆکارەکان | نەزانراو |
Risk factors | پێشینەی بۆماوەیی، دڵەڕاوکێ، ژەھراویبوون بە خۆراک، نەخۆشیی دەروونی |
Differential diagnosis | نەخۆشیی گەنم، نەخۆشیی ھەوکردنی ڕیخۆڵە، شێرپەنجەی کۆڵۆن |
چارەسەرکردن | چارەسەری نیشانەکان (گۆڕانکاری لە خۆراکدا، دەرمان، پڕۆبایۆتیکەکان، و ڕاوێژی پزیشکی) |
Prognosis | تەمەنی پێشبینیکراو کەم ناکاتەوە |
ڕوودانەوە | ١٠–١٥٪ (وڵاتانی پێشکەوتوو)، ١٥–٤٥٪ (جیھانی) |
کۆنیشانەی ڕیخۆڵەی ھەستیار یان گرژەکۆڵۆن تێکچوونێکی فرمانی ھەرسەکۆئەندامە کە جیادەکرێتەوە بە کۆمەڵێک نیشانە کە زیاتر باون بە ئازاری سک، بای سک، و گۆڕانی شێوازی پیساییکردن.[١] ئەم نیشانانە دەکرێت ڕووبدەن بە ماوەیەکی درێژ، ھەندێکجار بۆ چەندین ساڵ.[٢] گرژەکۆڵۆن دەکرێت کاریگەری نەرێنی بکاتە سەر کواڵێتی ژیان و لەوانەشە ببێتە ھۆی دواکەوتن بۆ قوتابخانە، کار، یاخود کەمبوونەوەی بەرھەمداری لە کاردا.[٣] تێکچوونەکانی وەک دڵەڕاوکێ، خەمۆکیی گەورە، و کۆنیشانی ماندووێتیی درێژخایەن باون لەنێو نەخۆشانی گرژەکۆڵۆن.[١][٤][٥]
ھۆیەکانی گرژەکۆڵۆن دەکرێت فرەلایەن بێت.[٢] بیردۆزەکان بریتین لە تێکەڵەیەک لە کێشەکانی تەوەرەی ھەرس-مێشک، گۆڕان لە جووڵەی ھەرس، فرەھەستیاری ئەندامەکان، تەشەناکان بە زیادەگەشەی بەکتریای ڕیخۆڵەباریکەشەوە، دەمارەگوێزەرەوەکان، ھۆکارە بۆماوەیییەکان، و ھەستیاری خۆراک.[٢] دەستپێکەکەی لەوانەیە دنە بدرێت بەھۆی گوشاری ڕووداوێکی ژیان،[٦] یان تەشەنایەکی ڕیخۆڵە.[٧] کە لەدۆخی دووھەمیاندا، پێیدەوترێت کۆنیشانی ڕیخۆڵەی ھەستیاری پاش-تەشەنا.[٧]
دەستنیشانکردن لەسەر بنەمای نیشانەکان دەبێت لە نەبوونی خەسڵەتە نیگەرانکەرەکان و پاش ئەوەی دۆخە مەترسیدارەکانی تریش بەلاوەنرابن.[٧] خەسڵەتە یاخود «زەنگە» نیگەرانکەرەکان ئەمانە دەگرێتەوە؛ دەستپێکی نەخۆشییەکە دوای تەمەنی ٥٠ ساڵی، دابەزینی کێش، خوێن لە پیسایی، یان پێشینەی خێزانی بۆ نەخۆشیی ھەوکردنی ڕیخۆڵە.[٧] ئەو دۆخانەی تر کە دەکرێت ھاوشێوە دەربکەون بریتین لە نەخۆشی گەنم، کۆڵۆنەھەوکردنی مایکڕۆسکۆپی، نەخۆشیی ھەوکردنی ڕیخۆڵە، بەدھەرسیی ترشی زراو، و شێرپەنجەی کۆڵۆن.[٧]
چارەسەری کۆنیشانەی ڕیخۆڵەی ھەستیار ئامانجی باشترکردنی نیشانەکانە لە ڕێگەی گۆڕانکاری لە ڕژێمی خۆراک، دەرمان، پڕۆبایۆتیک، و ڕاوێژی پزیشکی.[٨][٩] گۆڕانکاری لە ڕژێمی خۆراک، زیادکردنی بڕی ڕیشاڵی تواوە دەگرێتەوە لە خۆراکدا یان پەیڕەوکردنی «low-FODMAP». دەرمانەکانی وەک لۆپێرەماید بۆ سکچوون و شلکەرەوەکانیش بۆ قەبزی سوودیان دەبێت. دژەخەمۆکییەکان، ھەتا بە ژەمی کەمیش، دەتوانن نیشانە و ئازارەکان کەمبکەنەوە. ھەروەھا زانیاریدان بە نەخۆش و پەیوەندییەکی بەھێزی دکتۆر-نەخۆش بنچینەن بۆ چارەسەر.[٨][١٠]
وا بڕوادەکرێت نزیکەی ١٠–١٥٪ ی دانیشتووانی وڵاتانی پێشکەوتوو کارتێکراوبن بە گرژەکۆڵۆن.[١][١١]بەربڵاوییەکەی دەگۆڕێت لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی تر (١٫١٪ - ٤٥٪) بەھەمان شێوە پێوەرەکانی پێناسەکردنیشی؛ ھەرچۆنێک بێت کۆکردنەوەی ئەنجامەکانی چەند توێژینەوەیەک بە ١١٫٢٪ دەیخەمڵێنن.[١٢] ئەم نەخۆشییە زیاتر باوە لە ئەمریکای باشوور و بە ڕێژەیەکی کەمتر باوە لە باشووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیادا.[٧] لە جیھانی ڕۆژاواییدا، دوو ھێندە باوترە لەنێوان ژناندا وەک لە پیاوان و بە ئاسایی لە خوار تەمەنی ٤٥ ساڵییەوە ڕوودەدات.[١] بەڵام لە ڕۆژھەڵاتی ئاسیا، ژنان ئەگەری تووشبوونیان زیاتر نییە لە پیاوەکانیان، کە دەرخەری ڕێژەی کەمتری ژنانی تووشبووە لەو ناوچانەدا.[١٣] ھەروەھا بەڵگە ھەیە کە پیاوان لە ئەمریکای باشوور، ئاسیای باشوور، و ئەفریقا بەراورد بە ژنەکانیان ھەمان ئەگەری تووشبوونیان ھەیە بە نەخۆشییەکە ئەگەر زیاتر نەبێت.[١٤] نەخۆشییەکە وا دەردەکەوێت کەمتر باو بێت لەگەڵ بەساڵاچووندا.[٧] کۆنیشانەی ڕیخۆڵەی ھەستیار تەمەنی پێشبینیکراو کەم ناکاتەوە یاخود سەرناکێشێت بۆ نەخۆشیی مەترسیدار.[١٥] یەکەم وەسفکردنی نەخۆشییەکە لە ساڵی ١٨٢٠ بوو، بەڵام ئەم دەستەواژەیەی ئێستا کۆنیشانەی ڕیخۆڵەی ھەستیار ھاتە بەکارھێنان لە ١٩٤٤ دا.[١٦]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا ب پ «Irritable bowel syndrome»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٤، لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە
- ^ ئ ا ب «Symptoms and Causes of Irritable Bowel Syndrome». web.archive.org. ٥ی نیسانی ٢٠١٦. لە ڕەسەنەکە لە ٥ی نیسانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Hulisz، Darrell (2004). «The burden of illness of irritable bowel syndrome: current challenges and hope for the future». Journal of managed care pharmacy: JMCP. ١٠ (4): ٢٩٩–٣٠٩. doi:١٠.١٨٥٥٣/jmcp.٢٠٠٤.١٠.٤.٢٩٩. ISSN ١٠٨٣-٤٠٨٧. PMID ١٥٢٩٨٥٢٨.
- ^ Whitehead، William E.؛ Palsson، Olafur؛ Jones، Kenneth R. (2002-04). «Systematic review of the comorbidity of irritable bowel syndrome with other disorders: what are the causes and implications?». Gastroenterology. ١٢٢ (4): ١١٤٠–١١٥٦. doi:١٠.١٠٥٣/gast.٢٠٠٢.٣٢٣٩٢. ISSN ٠٠١٦-٥٠٨٥. PMID ١١٩١٠٣٦٤.
{{cite journal}}
: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=
(یارمەتی) - ^ «Irritable bowel syndrome - Symptoms and causes». Mayo Clinic (بە ئینگلیزی). لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Chang، Lin (2011-03). «The role of stress on physiologic responses and clinical symptoms in irritable bowel syndrome». Gastroenterology. ١٤٠ (3): ٧٦١–٧٦٥. doi:١٠.١٠٥٣/j.gastro.٢٠١١.٠١.٠٣٢. ISSN ١٥٢٨-٠٠١٢. PMC ٣٠٣٩٢١١. PMID ٢١٢٥٦١٢٩.
{{cite journal}}
: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=
(یارمەتی) - ^ ئ ا ب پ ت ج چ Spiller، Robin؛ Garsed، Klara (2009-05). «Postinfectious irritable bowel syndrome». Gastroenterology. ١٣٦ (6): ١٩٧٩–١٩٨٨. doi:١٠.١٠٥٣/j.gastro.٢٠٠٩.٠٢.٠٧٤. ISSN ١٥٢٨-٠٠١٢. PMID ١٩٤٥٧٤٢٢.
{{cite journal}}
: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=
(یارمەتی) - ^ ئ ا «Treatment for Irritable Bowel Syndrome». web.archive.org. ٦ی نیسانی ٢٠١٦. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی نیسانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Palsson، Olafur S.؛ Peery، Anne؛ Seitzberg، Dorthe؛ Amundsen، Ingvild Dybdrodt؛ McConnell، Bruce؛ Simrén، Magnus (2020-12). «Human Milk Oligosaccharides Support Normal Bowel Function and Improve Symptoms of Irritable Bowel Syndrome: A Multicenter, Open-Label Trial». Clinical and Translational Gastroenterology. ١١ (12): e٠٠٢٧٦. doi:١٠.١٤٣٠٩/ctg.٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٢٧٦. ISSN ٢١٥٥-٣٨٤X. PMC ٧٧٢١٢٢٠. PMID ٣٣٥١٢٨٠٧.
{{cite journal}}
: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=
(یارمەتی) - ^ Mayer، Emeran A. (١٧ی نیسانی ٢٠٠٨). «Clinical practice. Irritable bowel syndrome». The New England Journal of Medicine. ٣٥٨ (16): ١٦٩٢–١٦٩٩. doi:١٠.١٠٥٦/NEJMcp٠٨٠١٤٤٧. ISSN ١٥٣٣-٤٤٠٦. PMC ٣٨١٦٥٢٩. PMID ١٨٤٢٠٥٠١.
- ^ Maxion-Bergemann، Stefanie؛ Thielecke، Frank؛ Abel، Florian؛ Bergemann، Rito (2006). «Costs of irritable bowel syndrome in the UK and US». PharmacoEconomics. ٢٤ (1): ٢١–٣٧. doi:١٠.٢١٦٥/٠٠٠١٩٠٥٣-٢٠٠٦٢٤٠١٠-٠٠٠٠٢. ISSN ١١٧٠-٧٦٩٠. PMID ١٦٤٤٥٣٠٠.
- ^ Lovell، Rebecca M.؛ Ford، Alexander C. (2012-07). «Global prevalence of and risk factors for irritable bowel syndrome: a meta-analysis». Clinical Gastroenterology and Hepatology: The Official Clinical Practice Journal of the American Gastroenterological Association. ١٠ (7): ٧١٢–٧٢١.e٤. doi:١٠.١٠١٦/j.cgh.٢٠١٢.٠٢.٠٢٩. ISSN ١٥٤٢-٧٧١٤. PMID ٢٢٤٢٦٠٨٧.
{{cite journal}}
: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=
(یارمەتی) - ^ Jung، Hye-Kyung (2011-04). «Is there true gender difference of irritable bowel syndrome in Asia?». Journal of Neurogastroenterology and Motility. ١٧ (2): ٢٠٦–٢٠٧. doi:١٠.٥٠٥٦/jnm.٢٠١١.١٧.٢.٢٠٦. ISSN ٢٠٩٣-٠٨٨٧. PMC ٣٠٩٣٠٢١. PMID ٢١٦٠٣٠٠٦.
{{cite journal}}
: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=
(یارمەتی) - ^ Canavan، Caroline؛ West، Joe؛ Card، Timothy (2014). «The epidemiology of irritable bowel syndrome». Clinical Epidemiology. ٦: ٧١–٨٠. doi:١٠.٢١٤٧/CLEP.S٤٠٢٤٥. ISSN ١١٧٩-١٣٤٩. PMC ٣٩٢١٠٨٣. PMID ٢٤٥٢٣٥٩٧.
{{cite journal}}
: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: unflagged free DOI (بەستەر) - ^ «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (بە ئینگلیزی). لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Goldman، Marlene B.؛ Hatch، Maureen (2000). Women and health. San Diego, Calif: Academic Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٢-٢٨٨١٤٥-٩.
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]پۆلێنکردن | |
---|---|
بەستەرە دەرەکییەکان |
![]() |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە کۆنیشانەی ڕیخۆڵەی ھەستیار تێدایە. |