کۆمەڵەی کۆمۆنیست
کۆمەڵەی کۆمۆنیست (بە ئەڵمانی : Bund der Kommunisten ) پارتێکی سیاسی نێودەوڵەتی بوو کە لە ١ی حوزەیرانی ١٨٤٧ لە لەندەن، ئینگلتەرا دامەزرا. کۆمەڵەکە لە ئەنجامی یەکگرتنی کۆمەڵەی دادپەروەران کە کارل شاپەر سەرۆکایەتی دەکرد و کۆمیتەی نووسەرانی کۆمۆنیست لە برۆکسل، بەلجیکا پێکهێنرا، کە تیایدا کارل مارکس و فریدریش ئەنگڵس کەسایەتی باڵادەست بوون. کۆمەڵەی کۆمۆنیست وەک یەکەمین حیزبی مارکسیستی دادەنرێت و هەر بە ناوی ئەم گرووپە بوو کە مارکس و ئەنگڵس مانیفێستی کۆمۆنیستیان لە کۆتایی ساڵی ١٨٤٧ نووسی. کۆمەڵەی کۆمۆنیستەکان لە تشرینی دووەمی ١٨٥٢ بە فەرمی هەڵوەشایەوە، دوای دادگاییکردنی کۆمۆنیستەکانی کۆڵن.
مێژوو[دەستکاری]
پاشخان[دەستکاری]
لە ماوەی دەیەی ساڵانی ١٨٤٠دا، وشەی "کۆمۆنیست" بە شێوەیەکی گشتی بەکارهێنرا بۆ وەسفکردنی ئەو کەسانەی کە گوایە لە باڵی چەپی یانەی جاکۆبینەکانی شۆڕشی فەرەنسا هاتوون.[١] ئەم مەیلە سیاسییە خۆی وەک میراتگری بیردۆزی یەکسانیخوازیی ساڵی ١٧٩٥ بە سەرۆکایەتی گراکوس بابیوف دەبینی.[١][٢]
بیرمەندی فەرەنسی ئیتیان کابێت ئیلهامبەخش بوو بۆ خەیاڵ بە ڕۆمانێک سەبارەت بە کۆمەڵگایەکی یۆتۆپیایی کە لەسەر بنەمای بەرهەمهێنانی هاوبەش دامەزراوە بە ناوی Voyage en Icarie (١٨٣٩). [٢] لویس ئۆگست بلانکیی شۆڕشگێڕ مشتوومڕی ئەوەی هێنایە باس کە زۆرینەی خەڵک کۆبکاتەوە لە دژی "دەوڵەمەندەکان"، دەست بەسەر حکومەتدا بگرێت لە کودەتایەکدا و دواتر سیستمێکی ئابووریی یەکسانیخوازی نوێ دابمەزرێنێت. [٢]
کۆمەڵێک لە ئەڵمانییەکان لە پاریس بە سەرۆکایەتی کارل شاپەر, خۆیان لە شێوەی کۆمەڵگەیەکی نهێنیدا ڕێکخست کە بە کۆمەڵەی دادپەروەران (Bund der Gerechten) ناسراو بوو و بەشدارییان لە یاخیبوونێکی ئایاری ١٨٣٩ لە پاریس کرد لە هەوڵێکدا بۆ دامەزراندنی کۆمارێکی کۆمەڵایەتی.[٣] دوای شکستەکەی ڕێکخراوەکە ناوەندەکەی گواستەوە بۆ لەندەن، لە هەمان کاتدا ڕێکخراوە ناوخۆییەکانی لە زیوریخ و پاریس پاراست. [٤]
شۆڕش لە ئاسمانی زۆرێک لە دەسەڵاتە پاشایەتییەکانی ئەوروپادا بوو.
ئەندامە دیارەکان[دەستکاری]
- ماتیڵد فرانزیسکا ئانێکێ
- هاینریچ باوەر
- یۆهان بایر
- هێرمان هاینریچ بێکەر
- یۆهان فیلیپ بێکەر
- ئەدۆلف بێرمباخ
- فریدریش هاینریچ کارل بۆبزین
- کارل هاینریچ برۆگەرمان
- کارل ڤۆن بروهن
- هاینریچ بێرگەرز
- ڕۆلاند دانیێڵز
- ئۆسڤاڵد دیتز
- کۆلێت دۆبسۆن کۆلێت
- ئێرنست درۆنکە
- یۆهان ئێکاریۆس
- فریدریش ئێنگڵس
- کارل لودویگ یۆهان دی ئیستەر
- ئاگۆست هێرمان ئیڤەربێک
- فێردیناند فرێیلیگرات
- ئاگۆست گێبێرت
- ئەندرێاس گۆتشاڵک
- کارل تیۆدۆر فێردیناند گرون
- تیۆدۆر هاگن
- هێرمان ویلهێلم هاوپت
- یۆهان جۆزێف یانسن
- ئەلبێرت لیمان
- ویلهێلم لیبکنێخت
- کارل مارکس
- فریدریش ویلهێلم ئەڵمانی ماوەر
- جۆزێف مۆڵ
- پیتەر نۆثونگ
- کارل پفاندەر
- جاکۆب لوکاس شابێلیتز
- کارل شاپەر
- ئەلێکساندەر شیمێلپفێنیگ
- کۆنراد شرام
- سێباستیان سیلەر
- جۆرج وێرس
- ویلهێلم کریستیان وایتلینگ
- جۆزێف وایدێمایەر
- ئێدگار ڤۆن وێستفالین
- ئاگۆست ویلچ
- فێردیناند وۆڵف
- ویلهێلم وۆڵف
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ ئ ا David Fernbach, "Introduction" to Karl Marx, The Revolutions of 1848. New York: Random House, 1973; pg. 23.
- ^ ئ ا ب Fernbach, "Introduction" to The Revolutions of 1848, pg. 24.
- ^ Bernard Moss, "Marx and the Permanent Revolution in France: Background to the Communist Manifesto," in Leo Panitch and Colin Leys (eds.), The Communist Manifesto Now: The Socialist Register, 1998. New York: Monthly Review Press, 1998; pg. 10.
- ^ Franz Mehring, Karl Marx: The Story of His Life. Edward Fitzgerald, trans. London: George Allen and Unwin, 1936; pg. 138.
بەستەری دەرەکی[دەستکاری]
- کۆمەڵەی کۆمۆنیست، ١٨٤٧ - ١٨٥٠ ، بەڵگەنامەکانی کۆمەڵەکە لە ماڵپەڕی Marxists.org .
- ئاشکراکردنەکان سەبارەت بە دادگاییکردنی کۆمۆنیستەکان لە کۆڵن لە نووسینی کارل مارکس.
- Bund der Geächteten (بە ئەڵمانی)