ڤیتۆ
ڤیتۆ یان مافی ڤیتۆ دەسەڵاتێکی یاسایییە بۆ وەستاندنی تاکلایەنەی کارێکی فەرمی. لە ئاساییترین حاڵەتدا سەرۆک یان پاشا ڤیتۆی پڕۆژە یاسایەک دەکات بۆ ئەوەی نەتوانێت ببێتە یاسا. لە زۆرێک لە وڵاتان دەسەڵاتی ڤیتۆ لە دەستووری وڵاتەکەدا جێگیرکراوە. ھەروەھا دەسەڵاتی ڤیتۆ لە ئاستەکانی تری حکوومەتدا دەبینرێت، وەک لە حکوومەتی ویلایەت، پارێزگا یان ناوخۆیی و لە ئۆرگانە نێودەوڵەتییەکان.
دەتوانرێت بەسەر ھەندێک ڤیتۆدا زاڵ ببی، زۆرجار بە دەنگی زۆرینەی ڕەھا: لە ئەمریکا، دەنگی دوو لەسەر سێی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پیران دەتوانێت ڤیتۆی سەرۆک پووچەڵ بکاتەوە؛ بەڵام ھەندێک ڤیتۆ ڕەھایە و ناتوانرێت سەرپێچی بکرێت. بۆ نموونە لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکاندا پێنج ئەندامی ھەمیشەیی (چین، فەرەنسا، ڕووسیا، بەریتانیا و ئەمریکا) ڤیتۆی ڕەھایان ھەیە لەسەر ھەر بڕیارنامەیەکی ئەنجومەنی ئاسایش.
لە زۆر حاڵەتدا دەسەڵاتی ڤیتۆ تەنھا بۆ ڕێگریکردن لە گۆڕانکاری لە دۆخی ئێستا دەتوانرێت بەکاربھێنرێت؛ بەڵام ھەندێک لە دەسەڵاتەکانی ڤیتۆ توانای ئەنجامدانی گۆڕانکاری یان پێشنیارکردنی گۆڕانکاریش لەخۆدەگرن. بۆ نموونە سەرۆکی ھیندستان دەتوانێت ڤیتۆی ھەموارکردنەوە بەکاربھێنێت بۆ پێشنیارکردنی ھەموارکردنەوە بۆ پڕۆژە یاسا ڤیتۆکراوەکان.
دەسەڵاتی جێبەجێکردن بۆ ڤیتۆکردنی یاسادانان یەکێکە لەو ئامرازە سەرەکیانەی کە دەسەڵاتی جێبەجێکردن لە پرۆسەی یاساداناندا ھەیەتی لەگەڵ دەسەڵاتی پێشنیارکردندا. [١] زۆرترین جار لە سیستەمی سەرۆکایەتی و نیمچە سەرۆکایەتیدا دەبینرێت.[٢] لە سیستەمی پەرلەمانیدا، سەرۆکی دەوڵەت زۆرجار یان دەسەڵاتی ڤیتۆی لاوازی ھەیە یان ھیچی نییە. [٣] بە ڵام لەکاتێکدا ھە ندێک سیستەمی سیاسی دەسەڵاتی ڤیتۆی فەرمییان تێدا نییە، ھەموو سیستمە سیاسییەکان یاریزانی ڤیتۆ، کە س یان گرووپێکیان لە خۆگرتووە کە دەتوانن دە سە ڵاتی کۆمە ڵایە تی و سیاسی بۆ ڕێگری لە گۆڕانکاریی سیاسەت بەکاربھێنن. [٤]
وشەی "ڤیتۆ" لە لاتینییەوە ھاتووە بە واتای "قەدەغە دەکەم". چەمکی ڤیتۆ لە نووسینگەکانی ڕۆمانی کونسوڵ و تریبۆنی خەڵکەوە سەرچاوەی گرتووە. ساڵانە دوو کونسوڵ ھەبوون؛ یەکێک لە کونسوڵەکان دەتوانێت ڕێگری لە کردەوەی سەربازی یان مەدەنی لەلایەن ئەوی دیکەوە بکات. تریونەکان دەسەڵاتی ئەوەیان ھەبوو کە بە شێوەیەکی تاکلایەنە ڕێگری لە ھەر کارێکی دادوەری ڕۆمانی بکەن یان ئەو فەرمانانەی کە لەلایەن ئەنجومەنی پیرانی ڕۆمانییەوە دەردەچن.[٥]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Palanza & Sin 2020.
- ^ «Publications». Constitutions in OECD Countries: A Comparative Study: Background Report in the Context of Chile's Constitutional Process. لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Bulmer 2017.
- ^ Oppermann & Brummer 2017.
- ^ Spitzer، Robert J. (٢٠٠٠). The presidential veto: touchstone of the American presidency. SUNY Press. لاپەڕە ١–٢. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٨٧٠٦-٨٠٢-٧.
