پەیمانی وارشۆ

پەیمانی وارشۆ
	The Warsaw Pact in 1990
ناوبڕ	TFCMA, WP, WTO
پاش	Collective Security Treaty Organization
دامەزران	١٤ی ئایاری ١٩٥٥
شوێنی دامەزران	وارشۆ, Poland
نەمان	١ی تەممووزی ١٩٩١
ئۆفیسی سەرەکی	مۆسکۆ, Russian SFSR, یەکێتی سۆڤیەت
ئەندامان	داڕێژە:Country data People's Socialist Republic of Albania; داڕێژە:Country data People's Republic of Bulgaria; چێکۆسلۆڤاکیا; East Germany; داڕێژە:Country data Hungarian People's Republic; داڕێژە:Country data Polish People's Republic; داڕێژە:Country data Socialist Republic of Romania; یەکێتیی سۆڤیەت;
Supreme commander	Ivan Konev (first); Pyotr Lushev (last);
Chief of combined staff	Aleksei Antonov (first); Vladimir Lobov (last);
پەیوەستە بە	Council for Mutual Economic Assistance

پەیمانی وارشۆ (WP)، بە فەرمی پەیمانی دۆستایەتی، ھاوکاری و ھاوکاری یەکتر (TFCMA)، پەیماننامەیەکی بەرگری بەکۆمەڵ بوو کە لە وارشۆی پایتەختی پۆڵەندا لە نێوان یەکێتی سۆڤیەت و حەوت کۆماری سۆسیالیستی دیکەی بلۆکی ڕۆژھەڵاتی ئەورووپای ناوەڕاست و ڕۆژھەڵات لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩٥٥، لە کاتی جەنگی سارددا واژوو کرا. زاراوەی "پەیمانی وارشۆ" بە شێوەیەکی باو ئاماژەیە بۆ ھەردوو پەیماننامەکە خۆی و ھاوپەیمانی سەربازی دەرئەنجامی، ڕێکخراوی پەیمانی وارشۆ^[٣] (WTO). ^[پ] پەیمانی وارشۆ تەواوکەری سەربازی ئەنجومەنی ھاوکاری ئابووری ھاوبەش (Comecon) بوو، کە ڕێکخراوی ئابووری بوو بۆ دەوڵەتانی بلۆکی ڕۆژھەڵات.^[٤]^[٥]

پەیمانی وارشۆ کە یەکێتی سۆڤیەت زاڵ بوو، وەک ھاوسەنگی ھێز یان دژە کێشی ڕێکخراوی پەیمانی باکووری ئەتڵەسی (ناتۆ) و بلۆکی ڕۆژاوا دامەزرا. ھیچ ڕووبەڕووبوونەوەیەکی سەربازی ڕاستەوخۆ لە نێوان ئەو دوو ڕێکخراوەدا ڕووی نەدا؛ لەبری ئەوە، ململانێکان لەسەر بنەمای ئایدیۆلۆژی و لە ڕێگەی شەڕی بە وەکالەتەوە ئەنجامدرا. ھەردوو ناتۆ و پەیمانی وارشۆ بوونە ھۆی فراوانبوونی ھێزە سەربازییەکان و تێکەڵبوونیان لەگەڵ بلۆکەکانی ھەریەکەیان. گەورەترین شەڕی سەربازی پەیمانی وارشۆ داگیرکردنی چیکۆسلۆڤاکیا بوو کە پەیمانی وارشۆ بوو، کە وڵاتی ئەندامی خۆی بوو، لە ئابی ١٩٦٨ (بە بەشداری ھەموو وڵاتانی پەیمانەکە جگە لە ئەلبانیا و ڕۆمانیا)، کە لە بەشێکدا بووە ھۆی ئەوەی ئەلبانیا کەمتر لە مانگێک دواتر لە پەیمانەکە بکشێتەوە. پەیماننامەکە بە بڵاوبوونەوەی شۆڕشەکانی ساڵی ١٩٨٩ لە ڕێگەی بلۆکی ڕۆژھەڵاتەوە دەستی بە ھەڵوەشاندنەوەی کرد، کە لە بزووتنەوەی ھاوپشتی لە پۆڵەندا دەستی پێکرد، سەرکەوتنی لە ھەڵبژاردنەکاندا لە حوزەیرانی ١٩٨٩ و پیکنیکی پان ئەورووپی لە ئابی ١٩٨٩.^[٦]

ئەڵمانیای ڕۆژھەڵات دوای یەکگرتنەوەی ئەڵمانیا لە ساڵی ١٩٩٠ لە پەیمانەکە کشایەوە. لە ٢٥ی شوباتی ١٩٩١ لە کۆبوونەوەیەکدا لە ھەنگاریا، پەیماننامەکە لە ڕێگەی ڕاگەیاندنی ھاوبەشەوە لەلایەن وەزیرانی بەرگری و دەرەوەی ئەو شەش وڵاتە ئەندامەی کە مابوونەوە، بوونی وەستا. یەکێتی سۆڤیەت خۆی لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٩١ ھەڵوەشایەوە، ھەرچەندە زۆربەی کۆمارەکانی پێشووی سۆڤیەت دوای ماوەیەکی کەم ڕێکخراوی پەیمانی ئاسایشی بەکۆمەڵیان پێکھێنا. لە ٢٠ ساڵی دواتردا وڵاتانی پەیمانی وارشۆ لە دەرەوەی یەکێتی سۆڤیەت ھەریەکەیان پەیوەست بوون بە ناتۆ (ئەڵمانیای ڕۆژھەڵات لە ڕێگەی یەکگرتنەوەی لەگەڵ ئەڵمانیای ڕۆژئاوا؛ و کۆماری چیک و سلۆڤاکیا وەک وڵاتی جیاواز)، ھەروەھا دەوڵەتانی باڵتیک.

سەرچاوەکان

^ Tismaneanu، Vladimir؛ Stan، Marius (2018). Romania Confronts Its Communist Past: Democracy, Memory, and Moral Justice. Cambridge University Press. لاپەڕە ١٣٢. ژپنک ٩٧٨-١-١٠٧-٠٢٥٩٢-٩.
^ Cook، Bernard A.؛ Cook، Bernard Anthony (٢٠٠١). Europe Since 1945: An Encyclopedia, Volume 2. Taylor & Francis. لاپەڕە ١٠٧٥. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٥٣-٤٠٥٨-٤.
^ history.state.gov https://history.state.gov/milestones/1953-1960/warsaw-treaty. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
^ Allen، Debra J. (2003). The Oder-Neisse Line: The United States, Poland, and Germany in the Cold War. ABC-Clio. لاپەڕە ١٥٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٣-٠٥٢٤٤-٦. Treaties approving Bonn's participation in NATO were ratified in May 1955...shortly thereafter Soviet Union...created the Warsaw Pact to counter the perceived threat of NATO
^ https://web.archive.org/web/20131002102140/http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20219/volume-219-I-2962-Other.pdf. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی ئابی ٢٠١٣ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
^ «DDR-Massenflucht: Ein Picknick hebt die Welt aus den Angeln» [Mass Exodus of the GDR: A Picnic Clears the World]. Die Presse (بە ئەڵمانی). ١٦ی ئابی ٢٠١٨.

ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «Havel» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «The Soviet Army in the Cold War Years (1945–1991)» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «csmonitor» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «EDC failure» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «Alternatives to EDC» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «german rearmament» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «EDC refusal» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «soviet request nato» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «soviet request nato frus» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «soviet request nato reply» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «soviet request nato note» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «molotov proposal nato» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «warsaw treaty text» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «molotov proposal europe» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «dictionary» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «NATO short history» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «Laurien Crump Routledge page 21-22» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «Yoder1993» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «Reinalda2009» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «History Channel 2» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «History Channel 1» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «history.com» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «auto» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «auto1» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «auto2» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.

ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> تاگی «NATO1» کە لە <ژێدەرەکاندا> پێناسەکراوە لە دەقی وتاردا بەکارنەھاتووە.

ئەو بەرھەمانەی کە ئاماژەیان پێکراوە

{refbegin|30em}}

Adenauer، Konrad (١٩٦٦a). Memorie 1945–1953 (بە ئیتالی). Arnoldo Mondadori Editore. لە ڕەسەنەکە لە ١ی ئابی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە.
Molotov، Vyacheslav (١٩٥٤a). La conferenza di Berlino (بە ئیتالی). Ed. di cultura sociale.
داڕێژە:Country study

ئەمانەش ببینە

Faringdon, Hugh. Confrontation: The Strategic Geography of NATO and the Warsaw Pact. London: Routledge & Kegan Paul, 1986.
Heuser، Beatrice (١٩٩٨). «Victory in a Nuclear War? A Comparison of NATO and WTO War Aims and Strategies». Contemporary European History. ٧ (3): ٣١١–٣٢٧. doi:١٠.١٠١٧/S٠٩٦٠٧٧٧٣٠٠٠٠٤٢٦٤. S2CID ١٥٩٥٠٢٨١٢.
ھەڵەی لوا لە مۆدیوول:Citation/CS1/Date_validation لە ڕیزی 576:attempt to perform arithmetic on a nil value..
Lewis، William Julian (١٩٨٢). The Warsaw Pact: Arms, Doctrine, and Strategy. Cambridge, Mass.: Institute for Foreign Policy Analysis. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٧-٠٣١٧٤٦-٨. This book presents an overview of all the Warsaw Pact armed forces as well as a section on Soviet strategy, a model land campaign which the Soviet Union could have conducted against NATO.. and a full-color section on the uniforms, nations, badges and rank-insignia of the Warsaw Pact. (Later CWIHP, Heuser, and CIA FOIA documents present a much better picture of Soviet plans.)
Mackintosh, Malcolm. The Evolution of the Warsaw Pact (International Institute for Strategic Studies, 1969)
Mastny، Vojtech؛ Byrne, Malcolm (٢٠٠٥). A Cardboard Castle?: An Inside History of the Warsaw Pact, 1955–1991. Budapest: Central European University Press. ژپنک ٩٧٨-٩٦٣-٧٣٢٦-٠٧-٣.
McAdams, A. James. East Germany and Détente. Cambridge University Press, 1985.
McAdams, A. James. Germany Divided: From the Wall to Reunification. Princeton University Press, 1992 and 1993.

زمانەکانی تر

Umbach, Frank (de). Das rote Bündnis: Entwicklung und Zerfall des Warschauer Paktes 1955 bis 1991 [The Red Alliance: Development and Collapse of the Warsaw Pact: 1955 to 1991] (بە ئەڵمانی). Berlin: Ch. Links Verlag (de). ٢٠٠٥. ژپنک ٩٧٨-٣-٨٦١٥٣-٣٦٢-٧.
Wahl, Alfred (de). La seconda vita del nazismo nella Germania del dopoguerra [The Second Life of Nazism in Postwar Germany] (بە ئیتالی). Turin: Lindau. ٢٠٠٧. ژپنک ٩٧٨-٨٨-٧١٨٠-٦٦٢-٤.
- Original edition: Wahl، Alfred (٢٠٠٦). La seconde histoire du nazisme dans l'Allemagne fédérale depuis 1945 (بە فەرەنسی). Paris: Armand Colin. ژپنک ٢-٢٠٠-٢٦٨٤٤-٠.

بیرەوەرییەکان

بەستەرە دەرەکییەکان

http://www.nato.int/cps/en/natohq/declassified_138294.htm. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
The Woodrow Wilson Center Cold War International History Project's Warsaw Pact Document Collection
Parallel History Project on Cooperative Security
Library of Congress / Federal Research Division / Country Studies / Area Handbook Series / Soviet Union / Appendix C: The Warsaw Pact (1989)
Map of Russia and the Warsaw Pact (omniatlas.com)
Soviet Nuclear Weapons in Hungary 1961–1991
The Warsaw Pact, 1955–1968 by Hugh Collins Embry. Contain extensive documentation of the Pact's first 13 years.

ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «kurdish-alpha» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="kurdish-alpha"/> نەدۆزرایەوە

[:0-3] Tismaneanu، Vladimir؛ Stan، Marius (2018). Romania Confronts Its Communist Past: Democracy, Memory, and Moral Justice. Cambridge University Press. لاپەڕە ١٣٢. ژپنک ٩٧٨-١-١٠٧-٠٢٥٩٢-٩.

[:1-4] Cook، Bernard A.؛ Cook، Bernard Anthony (٢٠٠١). Europe Since 1945: An Encyclopedia, Volume 2. Taylor & Francis. لاپەڕە ١٠٧٥. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٥٣-٤٠٥٨-٤.

[6] history.state.gov https://history.state.gov/milestones/1953-1960/warsaw-treaty. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[8] Allen، Debra J. (2003). The Oder-Neisse Line: The United States, Poland, and Germany in the Cold War. ABC-Clio. لاپەڕە ١٥٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٣-٠٥٢٤٤-٦. Treaties approving Bonn's participation in NATO were ratified in May 1955...shortly thereafter Soviet Union...created the Warsaw Pact to counter the perceived threat of NATO

[9] ttps://web.archive.org/web/20131002102140/http://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20219/volume-219-I-2962-Other.pdf. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی ئابی ٢٠١٣ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[10] «DDR-Massenflucht: Ein Picknick hebt die Welt aus den Angeln» [Mass Exodus of the GDR: A Picnic Clears the World]. Die Presse (بە ئەڵمانی). ١٦ی ئابی ٢٠١٨.

[ئ]

[ا]

[ب]

[٣]

[پ]

[٤]

[٥]

[٦]