ویلایەتی ئەمازۆن

ئەمازۆن ویلایەتێکە لە بەڕازیل، دەکەوێتە ھەرێمی باکوور لە گۆشەی باکووری ڕۆژاوای وڵاتەکە. گەورەترین ویلایەتی بەرازیلە لە ڕووی ڕووبەرەوە و ٩ھەمین گەورەترین دابەشکردنی وڵاتە لە جیھاندا، ھەروەھا گەورەترین ویلایەتی ئەمریکای باشوورە، کە گەورەترە لە ڕووبەرەکانی ئۆرۆگوای و پاراگوای و شیلی بەیەکەوە. زیاتر دەکەوێتە نیوەگۆی باشوور، سێیەم گەورەترین دابەشکردنی وڵاتە لە نیوەگۆی باشوور دوای ویلایەتەکانی ئوسترالیا کە بریتین لە ڕۆژاوای ئوسترالیا و کوینزلاندی. بە تەواوی لە نیوەگۆی ڕۆژاوا چوارەم گەورەترینە لە نیوەگۆی ڕۆژاوا دوای گرینلاند و نوناڤۆت و ئەلاسکا. شازدەھەمین گەورەترین وڵات دەبێت لە ڕووبەری زەویدا، کەمێک گەورەتر لە مەنگۆلیا.^[١] ویلایەتەکانی دراوسێ بریتین لە (لە باکوورەوە بە ئاراستەی کاتژمێر) ڕۆرایما، پارا، ماتۆ گرۆسۆ، ڕۆندۆنیا و ئاکرێ. ھەروەھا ھاوسنوورە لەگەڵ گەلانی پیرۆ و کۆلۆمبیا و ڤەنزوێلا. ئەمەش بەشی ئەمازۆن و ڤاوپێس و گواینیا لە کۆڵۆمبیا و ھەروەھا ویلایەتی ئەمازۆن لە ڤەنزوێلا و ھەرێمی لۆریتۆ لە پیرۆ دەگرێتەوە.

ئەمازۆن بە ناوی ڕووباری ئەمازۆنەوە ناونراوە، و پێشتر بەشێک بووە لە جێگری پاشایەتی ئیمپراتۆریەتی ئیسپانیا لە پیرۆ، ناوچەیەک بە ناوی گویانای ئیسپانیا. لە سەرەتای سەدەی ١٨دا لەلایەن پورتوگالەکانەوە نیشتەجێ بوو کە لە بەرازیلەوە بەرەو باکووری ڕۆژاوا دەڕۆیشتن و دوای پەیمانی مەدرید لە ساڵی ١٧٥٠دا خرایە ناو ئیمپراتۆرییەتی پورتوگالەوە، لە ساڵی ١٨٨٩دا بوو بە دەوڵەتێک لەژێر کۆماری یەکەمی بەڕازیلدا.^[٢]

زۆربەی ویلایەتەکە جەنگەڵێکی گەرمە؛ شارەکان بەدرێژایی ڕێڕەوی ئاوی کەشتیوانی کۆکراونەتەوە و تەنھا بە بەلەم یان فڕۆکە دەتوانرێت بگاتە ئەوێ. پایتەخت و گەورەترین شار ماناوسە، شارێکی مۆدێرن و ژمارەی دانیشتووانەکەی ٢٫١ ملیۆن کەسە و لە ناوەڕاستی جەنگەڵەکانی سەر ڕووباری ئەمازۆن و ١٥٠٠ کم لە سەرەوەی زەریای ئەتڵەسی دوورە^[٣] نزیکەی نیوەی دانیشتووانی ویلایەتەکە لەو شارەدا دەژین؛ شارە گەورەکانی دیکەش، پارینتین، ماناکاپورو، ئیتاکۆاتیارا، تێفێ و کۆاری ھەروەھا بەدرێژایی ڕووباری ئەمازۆن لە نیوەی ڕۆژھەڵاتی ویلایەتەکەدان.

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ Governo do Estado do Amazonas. "Dados". Archived from the original on 2012-10-27. Retrieved 23 November 2012. ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ "SEPLAN" (PDF) (بە پورتوگالی). Archived from the original (PDF) on 2010-12-07. Retrieved 2010-09-21. ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ Population estimates for the Brazilian municipalities and Federation Units on July 1, 2018

[Governo_AM-1] Governo do Estado do Amazonas. "Dados". Archived from the original on 2012-10-27. Retrieved 23 November 2012. ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[2] "SEPLAN" (PDF) (بە پورتوگالی). Archived from the original (PDF) on 2010-12-07. Retrieved 2010-09-21. ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[IBGE_census_2017-3] Population estimates for the Brazilian municipalities and Federation Units on July 1, 2018

[١]

[٢]

[٣]