ویلایەتی ئەمازۆن
ئەمازۆن ویلایەتێکە لە بەڕازیل، دەکەوێتە ھەرێمی باکوور لە گۆشەی باکووری ڕۆژاوای وڵاتەکە. گەورەترین ویلایەتی بەرازیلە لە ڕووی ڕووبەرەوە و ٩ھەمین گەورەترین دابەشکردنی وڵاتە لە جیھاندا، ھەروەھا گەورەترین ویلایەتی ئەمریکای باشوورە، کە گەورەترە لە ڕووبەرەکانی ئۆرۆگوای و پاراگوای و شیلی بەیەکەوە. زیاتر دەکەوێتە نیوەگۆی باشوور، سێیەم گەورەترین دابەشکردنی وڵاتە لە نیوەگۆی باشوور دوای ویلایەتەکانی ئوسترالیا کە بریتین لە ڕۆژاوای ئوسترالیا و کوینزلاندی. بە تەواوی لە نیوەگۆی ڕۆژاوا چوارەم گەورەترینە لە نیوەگۆی ڕۆژاوا دوای گرینلاند و نوناڤۆت و ئەلاسکا. شازدەھەمین گەورەترین وڵات دەبێت لە ڕووبەری زەویدا، کەمێک گەورەتر لە مەنگۆلیا.[١] ویلایەتەکانی دراوسێ بریتین لە (لە باکوورەوە بە ئاراستەی کاتژمێر) ڕۆرایما، پارا، ماتۆ گرۆسۆ، ڕۆندۆنیا و ئاکرێ. ھەروەھا ھاوسنوورە لەگەڵ گەلانی پیرۆ و کۆلۆمبیا و ڤەنزوێلا. ئەمەش بەشی ئەمازۆن و ڤاوپێس و گواینیا لە کۆڵۆمبیا و ھەروەھا ویلایەتی ئەمازۆن لە ڤەنزوێلا و ھەرێمی لۆریتۆ لە پیرۆ دەگرێتەوە.
ئەمازۆن بە ناوی ڕووباری ئەمازۆنەوە ناونراوە، و پێشتر بەشێک بووە لە جێگری پاشایەتی ئیمپراتۆریەتی ئیسپانیا لە پیرۆ، ناوچەیەک بە ناوی گویانای ئیسپانیا. لە سەرەتای سەدەی ١٨دا لەلایەن پورتوگالەکانەوە نیشتەجێ بوو کە لە بەرازیلەوە بەرەو باکووری ڕۆژاوا دەڕۆیشتن و دوای پەیمانی مەدرید لە ساڵی ١٧٥٠دا خرایە ناو ئیمپراتۆرییەتی پورتوگالەوە، لە ساڵی ١٨٨٩دا بوو بە دەوڵەتێک لەژێر کۆماری یەکەمی بەڕازیلدا.[٢]
زۆربەی ویلایەتەکە جەنگەڵێکی گەرمە؛ شارەکان بەدرێژایی ڕێڕەوی ئاوی کەشتیوانی کۆکراونەتەوە و تەنھا بە بەلەم یان فڕۆکە دەتوانرێت بگاتە ئەوێ. پایتەخت و گەورەترین شار ماناوسە، شارێکی مۆدێرن و ژمارەی دانیشتووانەکەی ٢٫١ ملیۆن کەسە و لە ناوەڕاستی جەنگەڵەکانی سەر ڕووباری ئەمازۆن و ١٥٠٠ کم لە سەرەوەی زەریای ئەتڵەسی دوورە[٣] نزیکەی نیوەی دانیشتووانی ویلایەتەکە لەو شارەدا دەژین؛ شارە گەورەکانی دیکەش، پارینتین، ماناکاپورو، ئیتاکۆاتیارا، تێفێ و کۆاری ھەروەھا بەدرێژایی ڕووباری ئەمازۆن لە نیوەی ڕۆژھەڵاتی ویلایەتەکەدان.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Governo do Estado do Amazonas. «Dados». لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە 23 November 2012 ھێنراوە.
{{cite web}}
: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=
و|archive-url=
دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=
(یارمەتی) - ^ «SEPLAN» (PDF) (بە پورتوگالی). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-09-21 ھێنراوە.
{{cite web}}
: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=
و|archive-url=
دیاری کراوە (یارمەتی) - ^ Population estimates for the Brazilian municipalities and Federation Units on July 1, 2018
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ویلایەتی ئەمازۆن تێدایە. |