بۆ ناوەڕۆک بازبدە

ویلایەتی ئەمازۆن

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ویلایەتی ئەمازۆن

ئەمازۆن ویلایەتێکە لە بەڕازیل، دەکەوێتە ھەرێمی باکوور لە گۆشەی باکووری ڕۆژاوای وڵاتەکە. گەورەترین ویلایەتی بەرازیلە لە ڕووی ڕووبەرەوە و ٩ھەمین گەورەترین دابەشکردنی وڵاتە لە جیھاندا، ھەروەھا گەورەترین ویلایەتی ئەمریکای باشوورە، کە گەورەترە لە ڕووبەرەکانی ئۆرۆگوای و پاراگوای و شیلی بەیەکەوە. زیاتر دەکەوێتە نیوەگۆی باشوور، سێیەم گەورەترین دابەشکردنی وڵاتە لە نیوەگۆی باشوور دوای ویلایەتەکانی ئوسترالیا کە بریتین لە ڕۆژاوای ئوسترالیا و کوینزلاندی. بە تەواوی لە نیوەگۆی ڕۆژاوا چوارەم گەورەترینە لە نیوەگۆی ڕۆژاوا دوای گرینلاند و نوناڤۆت و ئەلاسکا. شازدەھەمین گەورەترین وڵات دەبێت لە ڕووبەری زەویدا، کەمێک گەورەتر لە مەنگۆلیا.[١] ویلایەتەکانی دراوسێ بریتین لە (لە باکوورەوە بە ئاراستەی کاتژمێر) ڕۆرایما، پارا، ماتۆ گرۆسۆ، ڕۆندۆنیا و ئاکرێ. ھەروەھا ھاوسنوورە لەگەڵ گەلانی پیرۆ و کۆلۆمبیا و ڤەنزوێلا. ئەمەش بەشی ئەمازۆن و ڤاوپێس و گواینیا لە کۆڵۆمبیا و ھەروەھا ویلایەتی ئەمازۆن لە ڤەنزوێلا و ھەرێمی لۆریتۆ لە پیرۆ دەگرێتەوە.

ئەمازۆن بە ناوی ڕووباری ئەمازۆنەوە ناونراوە، و پێشتر بەشێک بووە لە جێگری پاشایەتی ئیمپراتۆریەتی ئیسپانیا لە پیرۆ، ناوچەیەک بە ناوی گویانای ئیسپانیا. لە سەرەتای سەدەی ١٨دا لەلایەن پورتوگالەکانەوە نیشتەجێ بوو کە لە بەرازیلەوە بەرەو باکووری ڕۆژاوا دەڕۆیشتن و دوای پەیمانی مەدرید لە ساڵی ١٧٥٠دا خرایە ناو ئیمپراتۆرییەتی پورتوگالەوە، لە ساڵی ١٨٨٩دا بوو بە دەوڵەتێک لەژێر کۆماری یەکەمی بەڕازیلدا.[٢]

زۆربەی ویلایەتەکە جەنگەڵێکی گەرمە؛ شارەکان بەدرێژایی ڕێڕەوی ئاوی کەشتیوانی کۆکراونەتەوە و تەنھا بە بەلەم یان فڕۆکە دەتوانرێت بگاتە ئەوێ. پایتەخت و گەورەترین شار ماناوسە، شارێکی مۆدێرن و ژمارەی دانیشتووانەکەی ٢٫١ ملیۆن کەسە و لە ناوەڕاستی جەنگەڵەکانی سەر ڕووباری ئەمازۆن و ١٥٠٠ کم لە سەرەوەی زەریای ئەتڵەسی دوورە[٣] نزیکەی نیوەی دانیشتووانی ویلایەتەکە لەو شارەدا دەژین؛ شارە گەورەکانی دیکەش، پارینتین، ماناکاپورو، ئیتاکۆاتیارا، تێفێ و کۆاری ھەروەھا بەدرێژایی ڕووباری ئەمازۆن لە نیوەی ڕۆژھەڵاتی ویلایەتەکەدان.

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Governo do Estado do Amazonas. «Dados». لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە 23 November 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  2. ^ «SEPLAN» (PDF) (بە پورتوگالی). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-09-21 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
  3. ^ Population estimates for the Brazilian municipalities and Federation Units on July 1, 2018