ناوچەی ئابووری ئەورووپی
| ناوچەی ئابووری ئەورووپی | |
|---|---|
| دامەزران | ١ی کانوونی دووەمی ١٩٩٤ |
| بابەتی لاوەکی | European Free Trade Association |
| کورتەناو | EEA |
| وڵات | یەکێتیی ئەورووپا |
| دەقی سەرەکی ڕێکخراوەیی | Agreement on the European Economic Area |
ناوچەی ئابووری ئەورووپا (بە ئینگلیزی: European Economic Area) (EEA) لە ڕێگەی ڕێککەوتننامەی ناوچەی ئابووری ئەورووپاوە دامەزراوە، کە ڕێکەوتنێکی نێودەوڵەتییە کە ڕێگە بە درێژکردنەوەی بازاڕی تاکەکەسی یەکێتیی ئەورووپا دەدات بۆ وڵاتانی ئەندامی کۆمەڵەی بازرگانی ئازادی ئەورووپا (EFTA).[١] EEA وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئەورووپا و سێ لە چوار وڵاتی EFTA (ئایسلەند، لیختنشتاین و نەرویژ) بە بازاڕێکی ناوخۆییەوە دەبەستێتەوە کە بە ھەمان یاساکانی یەکێتی ئەورووپا بەڕێوەدەبرێت. ئەم یاسایانە ئامانجیان ئەوەیە کە جووڵەی ئازادی کەسەکان، کاڵا، خزمەتگوزارییەکان و سەرمایە لەناو بازاڕی تاکەکەسی ئەورووپیدا دابین بکەن، لەوانەش ئازادی ھەڵبژاردنی نیشتەجێبوون لە ھەر وڵاتێکدا لەناو ئەم ناوچەیەدا. یەکێتی ئەورووپا لە ١ی کانوونی دووەمی ١٩٩٤ لەگەڵ چوونە بواری جێبەجێکردنی ڕێککەوتننامەی EEA دامەزراوە. لایەنە گرێبەستکارەکان بریتین لە یەکێتی ئەورووپا و وڵاتانی ئەندامی و ئایسلەندا و لیختنشتاین و نەرویژ.[٢] ئەندامانی نوێی EFTA بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی نابنە لایەنی ڕێککەوتنی EEA، چونکە ھەر دەوڵەتێکی EFTA خۆی بڕیار دەدات کە ئایا داوای بەشداریکردن لە ڕێککەوتنی EEA دەکات یان نا. بەپێی مادەی ١٢٨ی ڕێککەوتننامەی EEA، "ھەر دەوڵەتێکی ئەورووپی کە ببێتە ئەندامی کۆمەڵگەکە، و کۆنفیدراسیۆنی سویسرا یان ھەر دەوڵەتێکی ئەورووپی کە ببێتە ئەندامی EFTA دەتوانێت، داواکاری پێشکەش بکات بۆ ئەوەی ببێتە لایەنێک لەم ڕێکەوتنە. EFTA پێشبینی یەکگرتنی سیاسی ناکات. یاسا دەرناکات و یەکێتی گومرگیش دامەزرێنێت. شنگن بەشێک نییە لە ڕێککەوتنی EEA. بەڵام ھەر چوار وڵاتی EFTA لە ڕێگەی ڕێککەوتنە دوولایەنەکانەوە بەشداری لە شنگن و دبلن دەکەن. ھەموویان بڕگەکانی یاسای پەیوەندیدار جێبەجێ دەکەن.[٣]
ڕێککەوتنی EEA پەیماننامەیەکی بازرگانییە و لە ھەندێک لایەنی سەرەکیدا جیاوازە لە پەیماننامەکانی یەکێتی ئەورووپا. بەپێی مادەی یەکەم مەبەست لێی «بەرەوپێشبردنی بەھێزکردنی بەردەوام و ھاوسەنگانەی پەیوەندی بازرگانی و ئابوورییە». ئەندامانی EFTA بەشداری لە سیاسەتی کشتوکاڵی ھاوبەش یان سیاسەتی ھاوبەشی ماسیگرتن ناکەن.
مافی جووڵەی ئازادی کەسەکان لە نێوان وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئەورووپا و بڕگەکانی پەیوەندیدار سەبارەت بە ڕێوشوێنی پاراستن ھاوشێوەی ئەو بڕگانەن کە لە نێوان ئەندامانی یەکێتی ئەورووپادا کاریان پێدەکرێت. ماف و ڕێساکانی کارپێکراو لە ھەموو وڵاتانی ئەندامی EEA، لەوانە ئەوانەی کە ئەندامی یەکێتی ئەورووپا نین، لە ڕێنمایی ٢٠٠٤/٣٨/EC[٤] و لە ڕێککەوتنی EEA دا دیاری کراوە.[٢]
ڕێککەوتنی EEA دیاری دەکات کە ئەندامێتی کراوەیە بۆ وڵاتانی ئەندام یان لە یەکێتی ئەورووپا یان وڵاتانی ئەورووپا. ئەو دەوڵەتانەی EFTA کە بەشدارن لە ڕێککەوتنی EEA بەشداری لە بازاڕی ناوخۆیی یەکێتی ئەورووپا دەکەن بەبێ ئەوەی ئەندامی یەکێتی ئەورووپا یان یەکێتی گومرگی یەکێتی ئەورووپا بن. ئەوان زۆربەی یاساکانی یەکێتی ئەورووپا سەبارەت بە یەک بازاڕ پەسەند دەکەن، لەگەڵ ئیستسنای بەرچاو لەوانەش یاساکانی تایبەت بە سیاسەتی کشتوکاڵی ھاوبەش و سیاسەتی ھاوبەشی ماسیگرتن.[٥] پرۆسەکانی «داڕشتنی بڕیار»ی EEA ڕێگە بە وڵاتانی ئەندامی EFTAی EEA دەدات لە قۆناغێکی سەرەتاییەوە کاریگەرییان ھەبێت و بەشداری بکەن لە سیاسەت و یاسای نوێی EEA.[٦] کاڵاکانی وڵاتی سێیەم بۆ ئەم ویلایەتانە بەپێی یاساکانی بنەچە بێبەشن.
کاتێک لە ساڵی ١٩٩٤دا ھاتە بواری جێبەجێکردنەوە، لایەنەکانی EEA ١٧ دەوڵەت و دوو کۆمەڵگەی ئەورووپی بوون: کۆمەڵەی ئابووریی ئەورووپی، کە دواتر لە چوارچێوەی فراوانتری یەکێتی ئەورووپادا ھەڵمژرا، و کۆمەڵگەی خەڵوز و پۆڵا ئەورووپی کە ئێستا لەکارکەوتووە. ئەندامێتی تا ساڵی ٢٠٢٠ بۆ ٣٠ وڵات گەشەی کردووە: ٢٧ وڵاتی ئەندامی یەکێتی ئەوروپا، ھەروەھا سێ لە چوار وڵاتی ئەندامی EFTA (ئایسلەندا، لیختنشتاین و نەرویج). یەکێک لە ئەندامانی EFTA، سویسرا، پەیوەندی بە EEA نەکردووە، بەڵام کۆمەڵێک ڕێککەوتنی کەرتی دوولایەنەی لەگەڵ یەکێتی ئەورووپا ھەیە کە ڕێگەی پێدەدات بەشداری لە بازاڕی ناوخۆییدا بکات.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ↑ «Q&A about the EEA Agreement | European Free Trade Association». efta.int. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- 1 2 ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریEEA-Agreementنەدراوە - ↑ «FAQs | European Free Trade Association».
- ↑ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریDirective-2004-38-ECنەدراوە - ↑ «Q&A about the EEA Agreement | European Free Trade Association». لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئایاری ٢٠١٧ ھێنراوە.
- ↑ «Wayback Machine» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٦ی ئابی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئایاری ٢٠١٧ ھێنراوە.
زیاتر بخوێنەوە
[دەستکاری]- Graham Butler، ed. (٢٠٢٥). Research Handbook on EEA Internal Market Law. Research Handbooks in European Law. Edward Elgar Publishing. doi:١٠.٤٣٣٧/٩٧٨١٨٠٣٩٢٢٤٦١. ژپنک ٩٧٨-١-٨٠٣٩٢-٢٤٥-٤.
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]- دەقی ڕێککەوتنی EEA
- زانیاری دەربارەی EEA لە ماڵپەڕی نوێنەرایەتی نەرویج لە یەکێتی ئەورووپا ; Archived
- یارمەتییەکانی EEA و یارمەتییەکانی نەرویج
- یەکێتی ئەورووپا و ناوچەی ئابووری ئەورووپا یۆرۆپا (وێب پۆرتاڵ): پەیوەندییە دەرەکییەکان
