بۆ ناوەڕۆک بازبدە

مەلالە یووسفزای

Checked
لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

مەلالە یووسفزای

ملالھ یوسفزی
مەلالە لە ساڵی ٢٠١٩
لەدایکبوون (١٩٩٧-٠٧-١٢) ١٢ی تەممووزی ١٩٩٧ (تەمەن ٢٧ ساڵ)
نەتەوەپاکستانی
شارۆمەندێتی
پەروەردەلەیدی مارگرێت ھاڵ، ئۆسکفۆرد
پیشەچالاکوان لە بواری خوێندنی کچان، بلۆگنووسی پێشووی بی بی سی ئوردوو و قوتابی
ڕێکخراومەلالە فەند
ناسراوە بەچالاکوان بۆ مافی خوێندن، بەتایبەت خوێندنی کچان
ھاوسەرئاسر مالیک (ھاوسەرگیری ٢٠٢١)[٢]
باوان(ەکان)
خەڵاتەکان
  • خەڵاتی نۆبێل لە ئاشتی، ٢٠١٤
وێبگەwww.malala.org

مەلالە یووسفزای (بە ئوردوو: ملالہ یوسفزئی؛ بە پەشتۆ: ملاله یوسفزۍ/məˈlaːlə jusəf ˈzəj/؛[٣] لەدایکبووی ١٢ی تەممووزی ١٩٩٧)،[٣][٤] ناسراو بە مەلالە، کچە چالاکوانێکی بواری خوێندن و پەروەردەی ژنانە. مەلالە بەھۆی چالاکییەکانی لە بواری وەدەستھێنانی مافەکانی ژنان ناسراوە. بەھۆی ئەم چالاکییانەوە لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٢دا کەوتە بەر ھێرشی تاڵیبان و بەھۆی تەقەی تفەنگەوە بریندار بوو. ئەمەش لەبەرئەوەی چوونی کچان بۆ قوتابخانە لەلایەن تاڵیبانەوە قەدەغەکرابوو. دواتر ئەم ڕووداوە کەوتە بەرچاوی زۆرێک لە میدیاکانی جیھان و گرینگییەکی زۆر بە چالاکییەکانی مەلالە درا و کەمپینگەلێکی ئاشتیخوازانە بۆ پاراستنی مەلالە و مافەکانی ژنان لە وڵاتانێک وەکوو پاکستان بەڕێکەوت.[٥]

لە ساڵی ٢٠١٣دا یەکێک لە پاڵێوراوەکانی خەڵاتی نۆبێل بۆ ئاشتی بوو، و لە ساڵی ٢٠١٤دا لەگەڵ کایلاش ساتیارتی ئەم خەڵاتەی وەرگرت. مەلالە بچووکترین وەرگری ئەم خەڵاتەیە.[٦] لەدوای بەدەستھێنانی خەڵاتەکە، چالاکییەکانی مەلالە بۆ ئاستی جیھان پەلی ھاوێشت. بە قسەی سەرۆک وەزیرانی پێشووی پاکستان شاھد خاقان عەباسی، مەلالە نموونەی باڵای ھاونیشتمانیی داھاتووی پاکستان دەبێت.[٧]

مەلالە لە خێزانێکی پەشتون، لە شاری مینگۆرا، ھەرێمی سوات لە پاکستان لەدایکبووە. مەلالە ھەریەکە لە محەممەد عەلی جیناح و بێنەزیر بوتۆ بە نموونەی باڵای خۆی زانیوە، و ھەروەھا لە کارە مرۆڤایەتییەکانی باوکیشی ئیلھامی وەرگرتووە.[٨] لە سەرەتای ٢٠٠٩دا، کاتێک تەمەنی مەلالە ١١–١٢ ساڵان بووە، بە ناوێکی خوازراو بۆ تۆڕی بی بی سی ئوردوو لەبارەی ژیانی خۆی لەژێردەست تاڵیبان نووسیوە. ھاوینی دواتر، ڕۆژنامەنووس ئادەم ئیلیک، دۆکیومێنتارییەکی لەبارەی ژیانی مەلالە و چالاکییەکانی چەکداری پاکستانی لەناوچەکە بۆ نیویۆرک تایمز دروستکرد.[٣] دواتر مەلالە بەھۆی ئەنجامدانی چاوپێکەوتنەکانی لەگەڵ دەزگا نووسراو و بینراوەکان دا، ھەروەھا پاڵاوتنی بۆ خەڵاتی ئاشتی منداڵانی نێونەتەوەیی زیاتر ناسرا.

لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢، کاتێک پاسێکی قوتابخانە لە ھەرێمی سوات دەبێت، لەدوای تەواوبوونی تاقیکردنەوەیەک، مەلالە و دوو کچی تر لەلایەن چەکدارێکی تاڵیبان ھەوڵی تیرۆرکردنیان دەدرێت بەھۆی ئاشکرابوونی؛ تەقەکەرەکە ڕای کرد. لەوکاتە مەلالە لەلایەن چەکدارەکە تەقەی لێکرا، کاتێک برایە نەخۆشخانەی سەربازیی نەخۆشانی دڵ ئەوا بارودۆخی ناوبراو جێگیر نەبوو. دوای تێپەڕینی چەند ڕۆژێک دۆخی مەلالە باشتر بوو، دواتر بۆ وەرگرتنی چارەسەری زیاتر گەیەندرایە نەخۆشخانەی ئیلیزابێت لە بیرمینگھام، بەریتانیا.[٩] ھەوڵی کوشتنی مەلالە دەنگدانەوە و پشتگیرییەکی جیھانیی بۆ دروستکرد. ئاژانسی دی دەبلیووی ئەڵمانی لە کانوونی دووەمی ٢٠١٣، ڕاپۆرتێکی بڵاوکردەوە و تێیدا باسی ئەوەی کرد «کە لەوانەیە مەلالە ببێتە بەناوبانگترین نەوجەوانی جیھان.»[١٠] حەفتەیەک لەدوای ھەوڵدان بۆ کوشتنی، گرووپێک لە زانای ئیسلامی لە پاکستان فەتوایەکیان لەدژی ئەو کەسانەی کە ھەوڵی کوشتنی مەلالەیان دابوو دەرکرد دەرکرد.[١١] لەوکاتە تاڵیبان لەلایەن کۆمەڵگای نێونەتەوەیی، حکوومەتەکان، ڕێکخراوەکانی مافەکانی مرۆڤ و گرووپە فێمێنیستییەکان ڕەخنەباران و ئیدانەکران. لە وەڵامی ڕەخنە و ئیدانەکاندا، تاڵیبانیش ڕەخنەیان لە مەلالە گرت، و بەدووریشیان نەزانی کە ھەوڵی دووەم بدەن بۆ کوشتنی. بەیاننامەکەی تاڵیبان کاردانەوەی زیاتری نێونەتەوەیی لەمەڕ بابەتەکە دروستکرد.[ژێدەر پێویستە]

لەدوای چاکبوونەوەی، مەلالە یووسفزای بووە چالاکوانێکی دیار لە باسی مافەکانی خوێندن. لە بیرمینگھام، لەگەڵ شزا شاھید بووە ھاودامەزرێنەری ڕێکخراوەی مەلالە فەند، کە ڕێکخراوێکی قازانج نەویستە.[١٢] لە ساڵی ٢٠١٣دا، بەھاوبەشی کتێبێکی لەسەر ژیانی خۆی بەناوی «من مەلالەم» بڵاوکردەوە.[١٣] لە ساڵی ٢٠١٢دا، یەکەم خەڵاتی نەتەوەییی گەنجانی ئاشتیی پاکستانی لەگەڵ خەڵاتی ساخارۆڤی پێ درا. لە ساڵی ٢٠١٤دا، بەھاوبەشی لەگەڵ کایلاش ساتیارتی، خەڵاتی نۆبێلی لە ئاشتی وەرگرت. ئەوکاتە مەلالە ١٧ ساڵان بوو، و بووە بچووکترین وەرگری خەڵاتی نۆبێل.[١٤][١٥][١٦] لە ساڵی ٢٠١٥دا، دۆکیومێنتارییەک لەسەر ژیانی مەلالە بەناوی «ئەو ناوی نام بە مەلالە» بەرھەمھێنرا، کە بووە پاڵێوراوی لیستی کۆتاییی خەڵاتەکانی ئۆسکار. لە ساڵانی ٢٠١٣، ٢٠١٤ و ٢٠١٥دا، لەلایەن گۆڤاری تایم وەک یەکێک لە ١٠٠ کاریگەرترین کەسایەتیی ساڵ لە جیھان دیاریکرا. لە ساڵی ٢٠١٥دا، لەلایەن کەنەدا ھاووڵاتینامەی شانازی (فەخر) بەخشرایە مەلالە.[١٧] لە ساڵانی ٢٠١٣ بۆ ٢٠١٧، مەلالە خوێندنی لە دواناوەندی ئێدگباستن لە ئینگلتەڕا تەواوکرد،[١٨] لە ئێستادا بۆ بەدەستھێنانی بەکالۆریۆس لە بەشی فەلسەفە، سیاسەت و ئابووری لە زانکۆی لەیدی مارگرێت ھاڵ، ئۆسکفۆرد دەخوێنێت.[١٩]

لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١، لە شاری بێرمینگام مەلالە هاوسەرگیری لەگەڵ ئاسر مالیک ئەنجامدا.[٢٠]

ژیانی سەرەتایی

[دەستکاری]

سەردەمی منداڵی

[دەستکاری]
مەلالە لەگەڵ باوکی زیائەدین، ساڵی ٢٠١٣.

یووسفزای لە ١٢ی تەممووزی ١٩٩٧ لە ھەرێمی سوات لە باکووری ڕۆژاوای پاکستان لەدایکبوو، لە خێزانێکی نزمتر لە چینی ناوەڕاست.[٢١] مەلالە کچی زیائەدین یووسفزایە.[٢٢] خێزانەکەی لەپەیڕەوی موسڵمانی سوننەن.[٤] لە نەتەوەی پاشتون.[٢٣] لەکاتی لەدایکبوونی ئەوا خێزانەکەی پارەی تەواویان نەبووە، بۆیە لەدایکبوونی مەلالە بەیارمەتی دراوسێکانیانەوە بووە.[٢٤] ناویان نا مەلالە (بەمانای خەمگینی دێت)،[٢٥] ناوەکەی لە مەلالای مایواند ھاتووە، کە ژنە شاعیر و جەنگاوەرێکی ئەفغانی بوو دژ بە ئینگلیز.[٢٦] پاشناوی یووسفزای، دەگەڕێتەوە بۆ تیرە گەورەکەی پاشتون کەدەکەوێتە ھەرێمی سوات لە پاکستان، کە مەلالە ھەر لەوێوە گەورەدەبێت. مەلالە لەماڵەکەی لە میگۆرا، لەگەڵ دوو برا بچووکتر لەخۆی، بەناوەکانی کۆشال و ئەتال لەگەڵ دایک و باوکی، زیائەدین و توور پیکای و دوو مریشکی ماڵیش دەژیان.[٣]

مەلالە زمانەکانی پاشتۆ، ئوردوو و ئینگلیزی بەباشی دەزانێت، کە بەزۆری لەلایەن باوکییەوە زیائەدین یووسفزای فێربوو، کە باوکی شاعیر و خاوەنی قوتابخانەیەکیشە،[٢٧] ھەروەھا چالاکوانی پەروەردەیییە کە چەند قوتابخانەیەکی ناحکومی بەڕێوەدەبات لەژێرناوی قوتابخانەی کوشال.[٢٨][٢٩] لە چاوپێکەوتنێکیدا، مەلالە ئاشکرایکرد کە حەزی دەکرد ببێتە پزیشک بەڵام لەلایەن باوکی ھاندرا بۆئەوەی ببێتە کەسێکی سیاسیی.[٣] مەلالە لەلای باوکی جێگایەکی تایبەتی ھەبوو، باوکی ڕێگای پێدەدات لە درەنگانی شەو بەخەبەربێت و لەگەڵیدا وتووێژی سیاسیی بکات بەڵام دوای خەوتنی دوو براکەی.[٣٠]

ئەو کەسانەی کاریگەربوون لەسەر مەلالە، محەممەد عەلی جیناح، ماندێلا و مارتن لووتەر کینگ.

بەوەرگرتنی ئیلھام لە ھەریەکە لە محەممەد عەلی جیناح و سەرۆکوەزیران بێنەزیر بوتۆ، مەلالە لە سەرەتای ئەیلوولی ٢٠٠٨ دەستیکرد بە قسەکردن و چالاکی لەسەر مافەکانی خوێندن، کاتێک باوکی بردی بۆ پیشاوەر بۆ ئەوەی قسەبکات بۆ یانەی ڕۆژنامەوانی پیشاوەر.[٨] "چۆن تاڵیبان دەوێرێت مافە سەرەتایییەکانم لە خوێندن لێبستێنێت؟" مەلالە ئەم قسەیەی ڕووبەڕووی ئامادەبووان کردەوە، کە دواتر لە ڕۆژنامە و کەناڵە تەلەڤیزیۆنییەکانی ناوچەکە پەخشکرا.[٣١] لە ساڵی ٢٠٠٩، مەلالە وەک مەشقکار و دواتریش بە یاریدەدەری فێرکەر لە پەیمانگای ڕاپۆرتنووسینی جەنگ و ئاشتی بەشداربوو لە پڕۆگرامی بیری ئازادی لاوانی پاکستان، کە کاریان دەکرد لەناو قوتابخانەکانی ناوچەکە بۆ یارمەتیدانی لاوان و بەشداری پێکردنیان لە وتووێژەکان دەربارە کێشە کۆمەڵایەتییەکان بەبەکارھێنانی ئامرازەکانی ڕۆژنامەوانی، تووێژی کراوە و دیالۆگکردن.[٣٢]

بلۆگەری بی بی سی

[دەستکاری]

دوێنێ خەونێکی ناخۆشم دیت، بەبینینی ھێزێکی ھەلیکۆپتەری چەکداری و تاڵیبان. من ئەو خەونە ناخۆشانە دەبینم لەوەتەی ھێزە چەکدارییەکان لە سوات چالاکی دەکەن. دایکم نانی بەیانی پێدام، منیش دەچوومە قوتابخانە. لە چوونم بۆ قوتابخانە دەترسام چونکە تاڵیبان بڕیاری قەدەغەکردنی چوونی کچانی دابوو بۆ قوتابخانە.

لە کۆی ٢٧ فێرخواز ئەوا ١١یان ئامادەی پۆلەکە بوون، ژمارەکە کەمی دەکردەوە بەھۆی بڕیاری تاڵیبانەوە. سێ لە ھاوڕێکانم دوای ئەو بڕیارە ماڵیان بەرەو پیشاوەر، لاھور و ڕەوالپیندی باریکرد.

مەلالە یووسفزای, ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩، یەکەم بلاگ.[٢٥]

لە کۆتایییەکانی ٢٠٠٧، عەمار ئەحمەد خان، لەگەڵ ھاوڕێکانی لە ماڵپەڕی بی بی سی ئوردوو، بەشێوازێکی نوێ ڕووماڵی گەشەسەندن و کاریگەرییەکانی تاڵیبانیان لە سوات ئەنجامدا. ئەوان پرسیاریان لەکچانی قوتابخانە کرد کە بەناوی خوازراو لەبارەی ژیانی خۆیان بنووسن. پڕۆژەکەیان بردە پیشاوەر و عەبدولحەی کاکار، بەڵام ھیچ کەسێک لە قوتابیان ئامادەیی و ویستی نووسینی نەبوو، بەوەی بەمترسیان دەزانی لەسەر خێزانەکانیان. لە کۆتاییدا، زیائەدین کچە ١١ ساڵانەکەی خۆی پێشنیارکرد.[٣٣] لەوکاتەدا، چەکدارانی تاڵیبان لەلایەن مەولانا فەزلوڵا ڕێبەرایەتی دەکرا و دەستیانگرتبوو بەسەر دۆڵی سوات، سەیرکردن و گوێگرتن لە تەلەڤیزیۆن و گۆرانی، خوێندنی کچان،[٣٤] چوونی ژنان بۆ بازاڕ قەدەغەکرابوون.[٣٥] لاشەی پۆلیسەکان لەناوەڕاستی گۆڕەپانەکان ھەڵدەواسران.[٣٤] لە سەرەتادا، کچێک بەناوی ئایشا ڕازی بوو کە یادەوەرییەکانی بنووسێتەوە، بەڵام دواتر لەلایەن باوکییەوە پەشیمان کرایەوە لەترسی تۆڵەی تاڵیبان. تاکە بژاردە، مەلالە بوو، کە چوار ساڵ لە ئایشا بچووکترە، لەھەمان کاتدا لەپۆلی حەوتدا بوو ئەوکاتە.[٣٦] تەواوی نووسەرانی بی بی سی بەبژاردەی مەلالە ڕازی بوون.[٣٤]

«ئێمە بەوردی ڕووماڵی تووندووتیژی و سیاسەتەکانمان دەکرد لە سوات، بەڵام نەماندەزانی کە خەڵکی ئاسایی چۆن دەژین لەژێر دەسەڵاتی تاڵیبان.»، میرزا واحید، سەرنووسەری پێشووی بی بی سی ئوردوو وتوویەتی. لەپێناو سەلامەتی مەلالە، ئەوا سەرنووسەرانی بی بی سی ئوردوو پێداگربوون لەسەرئەوەی ناوبراو ناوێکی خوازراو بەکاربھێنێت.[٣٤] مەلالە نووسینەکانی لەژێر ناوی گول مەکای (ناوی گوڵێک) بڵاودەکردەوە،[٣٧] ناوەکەش لە کارەکتەرێکی فۆلکلۆری پاشتون ھاتووە.[٣٨][٣٩] لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩، یەکەم نووسینی مەلالە لە بلاگی بی بی سی ئوردوو بڵاوکرایەوە. ئەو بە دەست و خەتی خۆی دەینووسی، پاشان دەیدایە دەست ڕۆژنامەوانێک کە سکانی دەکرد و لەڕیگای ئیمەیڵەوە دەینارد.[٣٤] لە یەکەم بلاگیدا، مەلالە باسی یەکەم جەنگی سواتی کردبوو کە بووە ھۆی ئامادەنەبوونی ژمارەیەک کچ لە قوتابخانە، ھەروەھا دواتر قوتابخانەکەشی دابخرێت.

لە مینگۆرا، تاڵیبان بڕیارێکی دەرکردبوو کە ھیچ کچێک بۆی نییە بچێتە قوتابخانە لەدوای ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩. تاڵیبان سەدان قوتابخانەی کچانیشی ڕووخاند.[٣٤] ئەو شەوەی کە بڕیاری قەدەغەکردنی خوێندنی کچان درا، چەندین تەقە بەرەو ئاسمان کرا، ئەمەش وایکرد کە مەلالە چەندجارێک لەخەو خەبەری ببێتەوە. ڕۆژی دواتر، مەلالە یەکەم پارچە نووسینی خۆی بینی کە بڵاوکراوەتەوە لە ڕۆژنامە ناوخۆیییەکان.[٢٥]

قەدەغەی چوونە قوتابخانە

[دەستکاری]

واپیدەچێت تەنیا لەکاتێک بڕیاری وابدەن کە دەیان قوتابخانە ڕووخێندراون، و سەدانیش داخرابن، کە ھێزە چەکدارەکان وایدادەنێن کە قوتابخانەکان دەپارێزن. ئەگەر کارەکانیان لێرە بەڕێکی کردایە، ئەم باروودۆخە قەت بەمشێوەیە نەدەبوو.

مەلالە, لە بلۆگەکەی بی بی سی ئوردوو، ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩.[٤٠]

دوابەدوای ڕاگەیاندراوەکە، تاڵیبان چەندین قوتابخانەی وێرانکرد. لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩، مەلالە نووسی «تاقیکردنەوەی ساڵانەمان لەدوای پشوو دەبێت بەڵام ئەوە تەنھا ئەوکاتە ڕێی تێدەچێت ئەگەر تاڵیبان ڕێگە بە کچەکان بدات بچنە قوتابخانە. لە قوتابخانە پێیان گوتووین کە چەند بەشێک بخوێنێن، بەلام من حەزم ناچێتە خوێندن.»[٤٠]

لە شوباتی ٢٠٠٩، قوتابخانەکان ھێشتا داخرابوون. لەژێر ھەڕەشەی چەکداریدا، قوتابخانە تایبەتەکانی کوڕان بڕیاریاندبوو کە خوێندن دەستپێنەکەنەوە تاکوو ٩ی شوبات.[٤٠] لە ٧ی شوبات، مەلالە و براکەی گەڕانەوە بۆ شارۆچکەکەیان لە مینگۆرا، بینیان کە شەقامەکان چۆڵبوون، «دەنگێکی نامۆ دەھات، ئێمە چووین بۆ لای سووپەرمارکێتەکە بۆئەوەی دیارییەک بۆ دایکمان بکڕین، بەڵام داخرابوو، لەکاتێک پێشتر تا درەنگانی شەو کراوەبوو. چەندین دوکانی دیکەش داخرابوون.» - مەلالە ئەوەی لە بلۆگەکەی نووسی. ماڵەکەشیان دزی لێکرابوو، تەلەڤیزیۆنەکەشیان بردرابوو.[٤٠]

لە دوای کرانەوەی قوتابخانەی کوڕان، تاڵیبان بڕیارەکەی دەستکاری کرد بۆئەوەی کچانیش لە قۆناغی سەرەتایی بخوێنن، لەو قوتابخانەی کە تێکەڵاوبوون، کوڕ و کچ بەیەکەوە دەیانخوێند. بەڵام قوتابخانەی کچان ھێشتا داخرابوو، مەلالە لە نووسینەکانی ئاماژەی بەوەی کرد کە ٧٠ قوتابی لەکۆی ٧٠٠ قوتابی ئامادەی خوێندن بوون.[٤٠]

لە ١٥ی شوبات، تەنیا دەنگی گولە لە شەقامەکانی مینگۆرا دەبیسترا، بەڵام باوکی مەلالە دڵی دەدایەوە و پێی دەگوت «مەترسە - تەقەکان بۆ ئاشتین.» باوکی لە ڕۆژنامەکان خوێندبوویەوە کە حکوومەت و چەکداران بۆ ڕۆژی دواتر ڕێکدەکەون. لە درەنگانی شەو، کاتێک تاڵیبان ڕێککەوتنی ئاشتی لەڕێگای ئێف ئێم ڕادیۆوە ڕاگەیاند، دووبارە دەنگی گەڕێکی دیکە لە تەقەکان گەڕایەوە.[٤٠] مەلالە لەدژی تاڵیبان قسەی بۆ بەرنامەی کاپیتاڵ تاڵک کرد لەڕۆژی ١٨ی شوبات.[٤١] سێ ڕۆژ دواتر، سەرکردەیەکی ناوچەکەی تاڵیبان، مەولانا فەزلولڵا لەڕێگای ئێف ئێم ڕادیۆیەوە بڕیاری قەدەغەکردنی خوێندنی کچانی ھەڵوەشاندەوە بەمەرجی پۆشینی نیقاب.[٤٠]

دووبارە کرانەوەی قوتابخانەی کچان

[دەستکاری]

لە ٢٥ی شوبات، مەلالە لە بلۆگەکەی نووسی «من و ھاوپۆلەکانم، وەک جاران لە پۆلەکەماندا یاری زۆر و خۆشی زۆرمان بینی.»[٤٠] لە ١ی ئازار ١٩ قوتابی لەکۆی ٢٧، ئامادەی پۆلەکە بوون. بەڵام تاڵیبان ھێشتا لە ناوچەکە چالاکبوون، ھێرش و تەقینەوەکان بەردەوامبوون، داوای پارە دەکرا لەبەرامبەر کەسە ونبووەکان.[٤٠] دوای دوو ڕۆژ لەوە، مەلالە نووسی، بۆ جارێکی دیکە شەڕ کەوتە نێوان سوپا و تاڵیبان، دەنگی شەڕەکە دەبیسترا، "خەڵکی لەوە دەترسان کە ئاشتی ماوەیەکی زۆر خۆی نەگرێت. خەڵکی دەیانگووت ڕێککەوتنی ئاشتی ھەمیشەیی نییە، ئەوە تەنیا پشوویێکە بۆ شەڕ."[٤٠] لە ٩ی ئازار، مەلالە لەبارەی پڕۆژە زانستییەکەی قوتابخانە نووسی، ھەروەھا باسی ئەوەشی کرد کە تاڵیبان چیتر لەناو پاسی قوتابخانە پشکنین ناکات، کە پێشتر دەیکرد. نووسینەکانی مەلالە لە بلۆگەکەی بی بی سی ئوردوو، لە ١٢ی ئازار تەواوبوون.[٤٢]

وەک کەسێکی شوێن ونبوو

[دەستکاری]

لە دوای تەوابوونی نووسینەکانی لە بی بی سی، مەلالە و باوکی لەلایەن پەیامنێرێکی نیویۆرک تایمز ئادەم ئیلیک ھەڵبژێردران بۆ دروستکردنی فیلمێکی بەڵگەنامەیی.[٣٦] لە مانگی ئایار، سوپای پاکستانی جووڵەیان بەرەو ناوچەکە کرد بۆ کۆنتڕۆڵکردنەوەی لەکاتی شەڕی دووەمی سوات. مینگۆرا چۆڵکرا و خێزانی مەلالە بێ ماڵ مانەوە و لەیەکتریش جیابوونەوە. باوکی چووە پیشاوەر بۆ دەربڕینی ناڕەزایی و بەدەستھێنانی پشتگیری، لەوکاتەی مەلالە لەگەڵ خێزانەکەی مایەوە بۆ شوێنێکی ئارامتر لەگەڵ خزمەکانی. «زۆر بێزاربووم، چونکە ھیچ کتێبێکم لا نەبوو تا بیخوێنمەوە»، مەلالە لە دۆکیومێنتارییەکە وتی.[٣]

لەو مانگەدا، لەدوای ڕەخنەگرتن لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، ئەوا باوکی مەلالە ھەڕەشەی کووشتنی لێکرا لەلایەن فەرماندەیەکی تاڵیبانەوە لەڕێی ڕادیۆ.[٣] بەھۆی ئەمەوە، مەلالە ئیلھامی لە باوکی وەرگرت بۆئەوەی ببێتە کەسێکی سیاسیی نەوەک پزیشک.[٣]

خەونێکی نوێم ھەیە… دەمەوێت ببمە سیاسیی بۆ پاراستنی ئەم وڵاتە. قەیرانی زۆر لە وڵاتەکەمان ھەیە. دەمەوێت ئەو قەیرانانە نەھێڵم.

مەلالە یووسفزای, (لە فیلمە بەڵگەنامەیییەکەی)[٤]

لە سەرەتاکانی تەممووز، کەمپی پەنابەرەکان پڕببوون. سەرۆکوەزیرانی پاکستان، لەڕاگەیەندراوێکیدا کە خەڵکێکی زۆر چاوەڕێی بوون، ڕایگەیاند کە ئێستا خەڵکەکە دەتوانن بگەڕێنەوە دۆڵی سوات و ئەوێ سەلامەتە. سوپای پاکستان، لە جەنگەکە توانی چەکدارانی تاڵیبان لەناوچەکە دووربخاتەوە. ڕۆژی ٢٤ی تەممووزی ٢٠٠٩، خێزانی مەلالە لە ماڵەکەیان بەیەک شادبوونەوە. بەڵام بەرلەوەش لەگەڵ کۆمەڵێک چالاکوان چاویان بە نوێنەری باراک ئۆباما سەرۆککۆماری ئەمریکا بۆ کارووباری پاکستان و ئەفغانستان، ڕیچارد ھۆلبرووک کەوت. مەلالە لە دیداری نوێنەرەکە وتی، «بەڕێز باڵیۆز، ئەگەر دەتوانیت یارمەتیمان بدە لە کەرتی خوێندنمان، ئەوا تکایە یارمەتیمان بدە.» دواتر کە خێزانەکەی گەڕانەوە ماڵەوە، ئەوا بینیان زیانێکی ئەوتۆ بەماڵەکەیان نەگەیشتووە، ھەروەھا قوتابخانەکەش تەنیا گلۆپەکانی زیانی پێگەیشتبوو.[٣]

بێنەزیر بۆتۆ، سەرۆکوەزیرانی پێشووی پاکستان یەکێک لەو کەسانەی کە ئیلھامبەخش بووە بۆ مەلالە، ھەروەھا بەھۆی ئەوەوە حەزی دەکرد ببێتە سەرۆکوەزیرانی پاکستان.

سەرەتای چالاکییەکان

[دەستکاری]

لەدوای فیلمە بەڵگەنامەیییەکەی، ئەوا مەلالە چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ کرا لەلایەن کەناڵی ناوخۆیی خیبر بەزمانی پەشتۆیی، بەزمانی ئوردوو لەلایەن کەناڵی دەیلی ئاج ھەروەھا لەگەڵ کەناڵێکی کەنەدی کەپیتال تالک لە ٩ی ئابی ٢٠٠٩.[٤٣] نووسینەکانی لە بلۆگەی، بوونە ھۆی نووسینی وتارێکی نوێ لە کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩.[٤٤][٤٥] ھەروەھا لە تەلەڤیزیۆن دەرکەوت، وەک چالاکوانێکی مافەکانی ژنان.[٣٥] لە ساڵی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١٠، سەرۆکی بەشی منداڵانی ڕێکخراوی کپال کۆر بوو.[٤٦][٤٧] لە ساڵی ٢٠١١، مەلالە مەشقی بە کچەکانی ناوچەکەی دەکرد بەھاوبەشی لەگەڵ ڕێکخراوی «کچانی ئاوارە»، کە ڕێکخراوێکە بۆ بەھێزکردنی ژنان و بەشێوەی ئاشتیانە دژی ڕادیکالیزمە لە پڕۆسەی خوێندن.[٤٨]

لە تشرینی یەکەمی ٢٠١١، دیزمۆند توتو، چالاکوانی ئەفریقای باشوور، مەلالەی بۆ خەڵاتی ئاشتی منداڵانی نێونەتەوەیی پاڵاوت. مەلالە بووە یەکەم پاکستانی کە بۆ ئەم خەڵات پاڵێوراو بکرێت. لە ڕاگەیەندراوەکە نووسرابوو «مەلالە ئازایە وەستایەوە بۆخۆی و کچانی وڵاتەکەی لەبەردەم میدیا ناوخۆیی و نێونەتەوەیییەکان، تا جیھان بزانێت کە کچانیش مافی ئەوەیان ھەیە بچنە قوتابخانە.»[٤٩] دواتر میشێلا ماکرۆت لە ئەفریقای باشوور، خەڵاتەکەی بردەوە.[٥٠]

ناوبانگی مەلالە زیاتربوو کاتێک، دوای مانگێک لە کانووی یەکەم، خەڵاتی ئاشتی لاوانی نەتەوەیی لە پاکستان وەرگرت.[٣٤][٥١] لە ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١، سەرۆکوەزیران یووسف ڕەزا گیلانی خەڵاتی ئاشتی لاوانی نەتەوەیی بە مەلالە بەخشی، وتیشی کە مەلالە ئەندامی ھیچ حیزبێک نییە، ھیوادارە کە حیزبێکی نیشتمانی بۆخۆی دابمەزرێنێت بۆ گەیاندنی پەیامی گرنگی خوێندن.[٥٢] لەسەر داوای مەلالە، سەرۆکوەزیران کەمپێکی خوێندنی ئایتی لە کۆلێژی ژنانی سوات کردەوە ھەروەھا دواتر قوتابخانە ئامادەیییەکەش بەناوی ئەوەوە کرا.[٥٣] لە ساڵی ٢٠١٢، مەلالە پلانی دامەزراندنی ڕێکخراوی پەروەردەیی مەلالای دانا، بۆ یارمەتیدانی ئەو کچە ھەژارانەی کە دەچنە قوتابخانە.[٥٤] ھەر لەو ساڵە، مەلالە لە قوتابخانەی مارکسی نەتەوەیی دەیخوێند.[٥٥][٥٦]

ھەوڵی کوشتن

[دەستکاری]

وابیردەکەمەوە کە دەتوانم بەڕوونی خەیاڵی ئەو دیمەنە بکەم. تەنانەت ئەگەر ئەوان بێن بشمکووژن، ئەوا پێیان دەڵێم کە ئەوکارەی ئەوان دەیکەن ھەڵەیە، خوێندن مافێکی سەرەتایی ئێمەیە.

خەیاڵی مەلالە یووسفزای بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تاڵیبان.[٣٤]

لەو کاتەوەی کە مەلالە ناوبانگی دەرکرد، ئەوا مەترسییەکان لەسەر ژیانی ئەو زیادی کرد. ھەڕەشەی کوشتنی ئەو لەسەر ڕۆژنامەکان بڵاوکرایەوە، ھەروەھا ڕۆژنامەکە فڕێ درایە نێو ماڵەکەی.[٥٧] لە فەیسبووک، کاتێک ئەندامێکی چالاک بوو، ئەوا ھەڕەشەی کووشتنی لێ دەکرا.[٣٤] لەو کاتەدا وتەبێژی تاڵیبان، ڕایگەیاند کە ئەوان ناچار بوون شتێک بکەن، لە کۆبوونەوەی ھاوینی ٢٠١٢، سەرکردایەتیی نادیاری تاڵیبان ڕازی بوون کە مەلالە بکوژن.[٥٧] لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢، چەکدارێکی تاڵیبان، تەقە لە مەلالە دەکات، کە ئەو کاتە ناوبراو تەمەنی ١٥ ساڵان بوو و بەڕێگاوە بوو بۆ ناو پاسەکەی بۆ ئەنجامدانی تاقیکردنەوەی قوتابخانە. بەپێی ڕاپۆرتەکان، تەقەکەرە بەماسکێکەوە ھاواری کردووە «کامەتان مەلالەن؟ قسەبکەن ئەگەرنا تەقە لە ھەمووتان دەکەم.»[٢٩] لەکاتی ناسینەوە مەلالە، ئەوا گولەیەکی بەرکەوت کە ١٨ ئینج بەلای چاوی چەپی تێپەڕیی.[٥٨][٥٩] دوو کچە ھاوڕێکەی دیکەشی بە گولـلە برینداربوون: کاینات ڕیاز و شازیە ڕەمەزان،[٦٠] ھەردووکیان سەلامەتبوون و توانییان ڕاپۆرتی خۆیان لەبارەی ھێرشەکە بدەن.

چارەسەری پزیشکی

[دەستکاری]

لەدوای تەقەلێکرانی، ئەوا مەلالە دەگوازرێتەوە بۆ نەخۆشخانەی سەربازیی پیشاوەر، پزیشکەکان ناچار بوون ڕاستەوخۆ نەشتەرگەریی بۆ بکەن بەھۆی درێژبوونەوەی برینەکەی بۆ لای مێشکی.[٦١] دوای پێنج کاتژمێر لە نەشتەرگەری، پزیشکەکان سەرکەوتووانە توانیان گولـلەکە دەربھێنن کە گەیشتبووە نزیک شانی.[٦٢] لە ١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢، دەستەی پزیشکانی پاکستانی و بەریتانی بڕیاریان دا کە مەلالە بگوازنەوە بۆ نەخۆشخانەی سەربازیی تایبەت بە نەخۆشانی دڵ لە ڕاوالپیندی.[٦٢] مومتاز خان، پزیشکێکی مەلالە ئەوەی ئاشکراکرد کە ئەو ٧٠٪ ھەلی ژیانی ماوە.[٦٣] ڕەحمان مالیک، وەزیری ناوخۆ ئەوەی ڕاگەیاند کە ھەرکاتێک تەندرووستییەکەی ڕێگا بدات کە گەشت بکات، ئەوا مەلالە دەگوازنەوە بۆ ئەڵمانیا، بە مەبەستی وەرگرتنی چارەسەری باشتر، گرووپی دکتۆرەکانیشی لەگەڵی گەشتەکە دەکەن. ھەروەھا، حکوومەت تێچووی چارەسەرییەکەی دەگرێتە ئەستۆی خۆی.[٦٤][٦٥] دواتر پزیشکەکان ئامێری ھەناسەدانیان لە مەلالە کردەوە، ڕۆژی ١٣ی تشرینی یەکەم، مەلالە توانیی دەست و قاچەکانی بجووڵێنێت.[٦٦]

ئۆفەری چارەسەرکردنی مەلالە، لە چەندین وڵاتی جیھانی گەیشت. لە ١٥ی تشرینی یەکەم، مەلالە گەشتی کرد بۆ بەریتانیا بۆ وەرگرتنی چارەسەری زیاتر، ئەمەش دوای قبووڵکردنی لەلایەن پزیشک و خێزانەکەی. فڕۆکەکەی لە بیرمینگھام نیشتەوە، دواتر لە نەخۆشخانەی شاژنە ئیلیزابێت چارەسەری پێویستی بۆ کرا، یەکێک لە پزیشکەکانی پسپۆڕ بوو لە بواری بریندارانی جەنگ.[٦٧] بەپێی ڕاپۆرتی میدیاکان، کە حکوومەتی بەریتانی ڕایگەیاندووە کە «سەرجەم تێچووی گواستنەوە، ڤیزە، تەندرووستی، شوێنی مانەوە و، خەرجییەکانی دیکەی مەلالە و یاوەرەکانی لەلایەن حکوومەتی پاکستانییەوە دراوە.»[٦٨]

لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢، مەلالە لە کۆما ھاتە دەرەوە، کە دواتر وتی ئەو چانسێکی باشی ھەبووە کە برینەکەی زیانی بە مێشکی نەگەیاندووە.[٦٩] دواتر لە ھەواڵەکانی ٢٠ و ٢١ی تشرینی یەکەم، ڕاگەیەندرا کە مەلالە تەندرووستی جێگیرە بەڵام ھێشتا لەژێر کاریگەرییەکانی ڕووداوەکە ماوەتەوە.[٧٠] لە ٨ی تشرینی دووەم، وێنەی مەلالە لەسەر جێگاکەی بڵاوکرایەوە.[٧١] لە ١١ی تشرینی دووەم، مەلالە نەشتەرگەرییەکی ھەشت کاتژمێر و نیوی بۆکرا، بۆئەوەی دەماری ڕوخساری چاکببێتەوە.[٥٨]

لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣، مەلالە لە نەخۆشخانە دەرچوو و بەردەوامبوو لە وەرگرتنی چارەسەر لەماڵەکەی لە وێست میدلاندس لە ئینگلتەڕا.[٧٢][٧٣] لەوێ حەفتانە چارەسەری جەستەیی بۆ ئەنجامدەدرا.[٥٨] دوای ئەوەی ھەواڵی جێگیربوونی ڕاگەیەندرا، ئەمجارەیان نەشتەرگەرییەکی پێنج کاتژمێری بۆکرا لە ٢ی شوبات بۆ چاککردنەوەی سیستمی بیستن.[٧٤][٧٥] لە حوزەیرانی ٢٠١٥، کە دەمارەکانی ڕوخساری بەڕێژەی ٩٦٪ چاکبوونەتەوە.[٥٨]

مەلالە لە دیداری باراک ئۆباما، میشێل ئۆباما و کچەکەیان لە نووسینگەی ھێلکەیی، ڕۆژی ١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣.

کاردانەوەکان

[دەستکاری]

ھەوڵدانی کووشتنی مەلالە لەئاستی جیھان دەنگدانەوەی گەورەی بەلای خۆیدا ھێنا، کاردانەوەکان تووڕەیی و ھەستی بەزەییان لەخۆگرتبوو. لە چەند شارێکی پاکستان، ناڕەزایی و گردبوونەوە سەری ھەڵدا، ھەروەھا ٢ ملیۆن واژوو کۆکرایەوە بۆ داواکردنی کەمپەینی مافی خوێندن، کە دواتر دەنگەکان کۆکرانەوە و بوون بە یەکەم ماف لە پاکستان.[٧٦][٧٧][٧٨] دەسەڵاتی پاکستان ١٠ ملیۆن ڕووپییە (١٠٥ ھەزار دۆلار) ی کردە خەڵات بۆ ئەو کەسەی کە زانیاری لەبارەی دەستگیرکردنی چەکدارەکەیان پێڕادەگەیەنێت. دواتر لەبارەی ھێرشکردنە سەر کچەکەی، باوکی مەلالە وتی «ئێمە وڵاتەکەمان جێنەدەھێشت، ئەگەر کچەم زیندوو بمابایەوە یان نا. ئێمە ئایدۆلۆژیای پاراستنی ئاشتیمان ھەیە. تاڵیبان ناتوانێت ھەموو دەنگێکی ئازادی لەڕێگای ھێزی فیشەک کپ بکات.»[٦٥]

سەرۆکی پاکستان ئاسفعەلی زەرداری وەسفی ھێرشەکەی بە ھێرشکردنە سەر مەدەنی وەسفکرد.[٧٩] سکرتێری نەتەوە یەکگرتووەکان، بان کی موون وتی «ئەوە کردەوەیەتی گەمژە و شەیتانانەیە.» باراک ئۆباما، سەرۆککۆماری ئەمریکا، ھێرشەکەی بە «قێزەوەن و تراژیدی» وەسفکرد.[٨٠] ھیلاری کلینتۆن، سکرتێری حکوومەتی ئەمریکا وتی «مەلالە زۆر بوێرە کە بۆ مافەکانی کچان وەستاوەتەوە» و چەکدارەکان «ھەڕشەیان لەسەرە بەھۆی ئەم ئازایەتییەوە».[٨١] سکرتێری کارووباری دەرەوەی بەریتانیا، ویلیام ھاگویی ھێرشەکەی بە «نامرۆڤایەتی» وەسفکرد و بەشۆکی زانی بۆ پاکستان و جیھان.[٨٢]

لە ڕۆژی ھێرشەکە، گۆرانیبێژی ئەمریکی مادۆنا، گۆرانی سرووستی مرۆڤ «ھیومەن نەیچە» لە کۆنسێرتێکی لۆس ئەنجەلۆس پێشکەس بە مەلالە کرد،[٨٣] ھەروەھا تاتۆیەکی مەلالەی لەپشتەوەی کردبوو بەشێوەیەکی کاتی.[٨٤] ئەکتەری ئەمریکی ئەنجەلینا جۆلی وتارێکی نووسی بۆ ڕوونکردنەوەی ڕووداوەکە بۆ منداڵەکانی و وەڵامدانەوەی پرسیاری "بۆچی ئەو پیاوانە وابیردەکەنەوە کە پێویستە مەلالە بکووژن؟"[٨٥] دواتر جۆلی بڕی ٢٠٠ ھەزار دۆلاری بەخشییە ڕێکخراوی مەلالە فەند،[٨٦] بۆ خوێندنی کچان.[٨٧] خانمی یەکەمی پێشووی ئەمریکا، لاورا بۆش، بۆچوونێکی بڵاوکردەوە لە واشینتۆن پۆست، کە تێیدا بەراوردی مەلالەی کردبوو بە قوربانییەکی ھۆلۆکۆست ئان فڕانک.[٨٨] دەرھێنەری ھیندی، ئەمجەد خان، ڕایگەیاند کە فیلمێکی ژیاننامەیی لەسەر ژیانی مەلالە دروست دەکات.[٨٩]

ئیحسانولڵا ئیحسان، سەرۆکی وتەبێژی تاڵیبانی پاکستان، بەرپرسیارییەتی ھێرشەکەیان خستەئەستۆی خۆیان، و وتیشی «مەلالە سیمبوڵی بێباوەڕی و بەدڕەوشتییە»، ھەروەھا وتیشی کەئەگەر ئەو ڕزگاری ببێت، ئەوا ھێرشێکی دیکەی دەکرێتە سەر.[٩٠] ڕۆژی دوای ڕووداوەکە، تاڵیبان وتی کە مەلالە لەلایەن باوکییەوە مێشکی شووراوەتەوە «چەند جارێکی ئەومان ئاگادارکردەوە، کە کچەکەی بووەستێنێت لە گوتنی قسەی ناشرین بەئێمە، بەڵام ئەو گوێی بە قسەکانی ئێمە نەدا و ئێمەی ناچارکرد کە ئەو ھەنگاوە بگرینەبەر.»[٦٠] تاڵیبان ھێرشەکەی بە جێبەجێکردنی دەقە ئاینییەکان لێکدایەوە، کە بەپێی قورئان و شەریعەت دەکرێت منداڵێکیش بکووژرێت ئەگەر قسە لەدژی ئیسلام بکات.[٩١] لە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢، گرووپێک لە پەنجا مەلای ئایینی لە پاکستان، فەتوایەکیان دەرکرد لەدژی ئەو چەکدارەی کە ھێرشی کردە سەر مەلالە. مەلا ئاینییەکانی سەر بە مەزھەبی سوننە، ئاینی ئیسلامیان بێبەری کرد لەسەر ھێرشکردنە سەر مەلالە و دوو ھاوپۆلەکەی.[٩٢]

وێڕای ئەوەی لە پاکستان ھێرشەکە ئیدانەکرا،[٩٣] بەڵام چەند لایەنێک ھێرشەکەیان بە بیردۆزی پلانگێڕی وەسفکرد، کە ھێرشەکە لەلایەن دەزگای ھەواڵگری ناوەندیی ئەمریکا ئەنجامدرابێت بۆ ئەوەی لەداھاتوو بیکەن بەبیانوو و لەڕێگای فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانەوە ھێرشبکەن.[٩٤] لەلایەکی دیکەشەوە، تاڵیبان مەلالەی بە «سیخوڕی ئەمریکی» وەسفکرد.[٩٥]

مەلالە فیستیڤاڵی ژنانی جیھان، ساڵی ٢٠١٤.

داواکاری لە نەتەوە یەکگرتووەکان

[دەستکاری]

لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢، نوێنەری نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ خوێندنی جیھانی، گۆردن براون، کە سەرۆکوەزیرانی پێشووی بەریتانیاش بووە، سەردانی مەلالەی کرد لە نەخۆشخانە،[٩٦] دواتر داوانامەیەکی بەناوی ئەوەوە بڵاوکردەوە بەناونیشانی «پشتگیرکردن لەوشتەی کە مەلالە بۆی جەنگا».[٩٧] لە داوانامەکە، درووشمی «من مەلالەم» بەکارھێنا، مەبەستی سەرەکی داوانامەکەی ئەوەبوو کە تا ٢٠١٥، ھیچ کچێک جێنەمێنێت بۆ چوونە قوتابخانە، بە ئومێدی ئەوەی «کچانی وەک مەلالە لە ھەرشوێنێک بەزووترین کات بچنە قوتابخانە». بڕۆون وتی کە داواکەی مەلالە دەگەیەنێتە سەرۆکی پاکستان ئاسفعەلی زەرداری لە مانگی داھاتوو.[٩٧]

داوانامەکە سی خاڵی لە خۆ گرتبوو.

  • ھەموومان داوا لە پاکستان دەکەین بۆ جێبەجێکردنی پلانێک کە ھەموو منداڵێک بخوێنێت.
  • داوا لە ھەموو وڵاتان دەکەین کە قەدەغە لەسەر کچان لاببات.
  • داوا لە ڕێکخراوە نێونەتەوەیییەکان دەکەین، بۆئەوەی زامنی خوێندنی ھەر ٦١ ملیۆن منداڵی جیھان بکەن، تاکوو ٢٠١٥ ئەمە جێبەجێ بکرێت.[٩٨]

لێکۆڵێنەوە لە تاوان، دەستگیرکردن و بێتاوانی

[دەستکاری]

ڕۆژی دوای تەقەکە، وەزیری ناوخۆی پاکستان، ڕەحمان مالیک وتی ئەو کەسەی کە تەقەی لە مەلالە کردووە ئەوا ناسنامەکەی ئاشکرابووە. پۆلیس ناوی پیاوێکی ٢٣ ساڵانەی بەناوی عەتائولڵا خان ڕاگەیاند، کە دەرچووی بەشی کیمیایە و ئەو ھێرشەکەی ئەنجامداوە.[٩٩] تا ٢٠١٥، دەگوترا ئەو لە ئەفغانستانە.[١٠٠][١٠١]

پۆلیس شەش پیاوی دیکەی گومانلێکراوی دەستگیرکرد، بەلام دواتر ئازادکران بەھۆی نەبوونی بەڵگەی پێویست لەسەریان.[١٠٠] لە تشرینی دووەمی ٢٠١٢، سەرچاوە ئەمریکییەکان ئەوەیان ڕاگەیاند کە مەلا فەیزولڵا، ئەو کەسەی کە فەرمانی کووشتنی مەلالەی دابوو لە ڕۆژھەڵاتی ئەفغانستان خۆی شاردووەتەوە.[١٠٢] دواتر لە حوزەیرانی ٢٠١٨، لە ھێرشێکی ئاسمانی ئەمریکی-ئەفغانی کووژرا.[١٠٣]

لە ١٢ی ئەیلوولی ٢٠١٤، بەپرسی پەیوەندییە گشتییەکانی ناوخۆ، ئەسیم باجوا بە میدیاکانی ڕاگەیاند کە لە شاری ئیسلامئاباد، ١٠ چەکداری لە گرووپی «شورا» کەوتوونەتە ژێر چاودێری ئەوانەوە و بەو ھۆیە توانیان ئەندامانی ئەو ڕێکخراوە دەستگیربکەن، کە بەشێکیان پەیوەندیداربوون بە ھێرشەکەی سەر مەلالە. ئەم کردەیەش بەھاوکاری لەگەڵ دەزگای ھەواڵگیری پاکستانی و سوپا بووە.[١٠٤][١٠٥]

لە نیسانی ٢٠١٥، دە چەکدارەکە لەلایەن دادوەر محەممەد ئەمین کوندی، سزای زیندانی ھەتاھەتایەیان بۆ دەرچوو، و ھەلی لێخۆشبوونیان تەنیا دوای ٢٥ ساڵ بۆ دەکرێتەوە. تا ئیستا نازانرێت، کە ھێرشکەرە سەرەکییەکە لەنێو سزادراوەکانە یان نا.[١٠١] بەڵام دواتر، ھەواڵی ئەوە بڵاوکرایەوە کە ھەشت لەو گومانلێکراوانە بە نھێنی ئازادکراون و چوونەتە ئەفغانستان، کە دواتر بەقسەی ئەفسەری باڵا، سەلیم خان ئەو ھەشت کەسە ئازادکراون چونکە بەڵگەی پێویست لەدژیان نەبووە.[١٠٦][١٠٧]

بەردەوامی چالاکییەکان

[دەستکاری]
مەلالە لە سەردانێکی تایبەتی بۆ سترازبێرگ، تشرینی دووەمی ٢٠١٣.

لە تەممووزی ٢٠١٣، مەلالە لەبەردەم نەتەوە یەکگرتووەکان قسەی کرد، ھەروەھا لەگەڵ شاژنە ئێلیزابێتی دووەم دیدارێکی سازکرد لە کۆشکی بەکینگھام.[١٠٨] لە ئەیلوولی ٢٠١٣، قسەیکرد لە زانکۆی ھارڤارد،[١٠٨] لە تشرینی یەکەم، چاوی کەوت بە باراک ئۆباما، سەرۆککۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و خێزانەکەی، لەکاتی کۆبوونەوەکەشدا، مەلالە کەوتە وتووێژ و بەرامبەر لەگەڵ ئۆباما لەسەر بەکارھێنانی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان لە پاکستان.[١٠٩] لە کانوونی یەکەم، سەردانی یەکێتیی ئۆکسفۆردی کرد.[١١٠] لە تەممووزی ٢٠١٤، مەلالە لە کۆڕبەندی کچان لە لەندەن قسەی کرد.[١١١] لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٤، بڕی ٥٠ ھەزار دۆلاری بەخشییە ڕێکخراوی یوئێن ئاردەبلیووئەی کە تایبەتە بە پەنابەرانی فەلەستین، بەمەبەستی نۆژەنکردنەوەی قوتابخانەکانی کەرتی غەززە.[١١٢]

مەلالە ھاوشانی جەنگان بۆ منداڵان ئەوا بۆ مافەکانی ژنانیش دەجەنگا، مەلالە خۆی وەک فێمێنیست نەناساند کاتێک لەلایەن دەزگای فۆربیسەوە لەپرسیاری لێکرا لەکاتی کۆڕبەندی ٣٠ لە ساڵی ٢٠١٤.[١١٣][١١٤] دواتر لە ٢٠١٥، مەلالە خۆی بە فێمێنیست ناساند، دوای گوێگرتن لە وتارەکەی ئێما واتسن لە نەتەوە یەکگرتووەکان.[١١٥]

لە ١٢ی تەممووزی ٢٠١٥، لە یادی ڕۆژی لەدایکبوونیدا، مەلالە قوتابخانەیەکی لە دۆڵی بەقا لە لوبنان، نزیک سنووری سووریا کردەوە بۆ خوێندنی منداڵە سوورییەکان. قوتابخانەکە پشتگیری دەکرا لەلایەن ڕێکخراوی قازانج نەویستی مەلالە فەند، کە مەلالە سەبارەت بەڕێکخراوەکەی داوای لەسەرکردە جیھانییەکان کرد کە «سەرمایەداری بکەن لە کتێب نەوەک گولە».[١١٦][١١٧]

لە حوزەیرانی ٢٠١٥، ڕێکخراوی مەلالە فەند ئیدانەی ڕاگواستن و کووشتنی خەڵکی ڕۆنگیایان کرد لە میانمار، مەلالە لەم بارەیەوە وتی «خەڵکی ڕۆھینگیا مافی ھاووڵاتینامەیان ھەیە لەھەر وڵاتێک کە لێی لەدایکبوون و لێی ژیاون»، ھەروەھا مەلالە داوای لە سەرکردەکانی جیھان بەتایبەت میانمار کرد کە ئەو پڕۆسە نامرۆڤینییە کۆتایی پێبھێنن لەبەرامبەر خەڵکی ڕۆھینگیا، کە زۆرینەی موسڵمانن.[١١٨][١١٩]

لە ساڵی ٢٠١٤، مەلالە ڕایگەیاند کە ھیوادەخوازێت بگەڕێتەوە پاکستان لەدوای تەواوکردنی خوێندنی لە بەریتانیا، ھەروەھا بە ئیلھام وەرگرتن لە بێنەزیر بوتۆ ئەوا حەزدەکات خۆی ھەڵبژێرێت بۆ سەرۆکوەزیرانی پاکستان: «ئەگەر بتوانم یارمەتی وڵاتەکەم بدەم بە چوونم بۆ ناو حکوومەت وەک سەرۆکوەزیران، ئەوا بێگوومان ئەو ئەرکە وەردەگرم.»[١٢٠] لە ساڵی ٢٠١٥ و ٢٠١٦ ھەمان ئامانجی دووپاتکردەوە.[١٢١][١٢٢] بەڵام دواتر لە ساڵی ٢٠١٨، گۆڕانکاری لەئامانجەکانی دیاربوون کاتێک وتی «ئێستا کە من سەرۆک و سەرۆکوەزیرانی گەلێ وڵاتی جیھانم دیوە، وەک ئەوەی دەردەکەوێت شتەکان وا ئاسان نین و ڕێگای زۆری دیکە ھەن کە من دەتوانم ئەو گۆڕانکارییانە بھێنمەدی کە دەمەوێت بیانبینم.»[١٢٣] لە چاوپێکەوتنێکی بەرنامەیەکی نێتفلێکس، لەگەڵ دەیڤد لیتەرمان لە بەرنامەی 'میوانەکەم ناساندنی ناوێ'، مەلالە لەپرسیاری "ئایا دەتەوێت پۆستێکی سیاسیی وەربگریت؟" وتی "من؟ نەخێر."[١٢٤]

نوێنەرایەتیکردن

[دەستکاری]

لە تەممووزی ٢٠١٣، گۆردن براون، سەرۆکوەزیرانی پێشووی بەریتانیا بانگێشتکردنێکی بۆ مەلالە ڕێکخست بەمەبەستی ئامادەبوونی لە نەتەوە یەکگرتووەکان.[٩٦] ھەروەھا براون شزا شاھید، ھاوڕێی خێزانیی مەلالە و بەڕێوبەری ڕێکخراوی مەلالە فەند بانگێشت بکرێت.[٩٦] جێگری سەرۆکی گووگڵ، مێگان سمیت ئەویش وەک دەستەی بەڕێوەبردنی ڕێکخراوەکە بەشداربوو.[١٢٥]

ڕۆژی مەلالە

[دەستکاری]

لە ١٢ی تەممووزی ٢٠١٣، لە شانزدەمین ساڵیادی لەدایکبوونی، مەلالە لە نەتەوە یەکگرتووەکان قسەیکرد و داوای دەستگەیشتن بەخوێندنی کرد لەئاستی جیھان. نەتەوە یەکگرتووەکان ئەو ڕۆژەی بە «ڕۆژی مەلالە» ناساندووە.[١٢٦] مەلالە شاڵێکی بێنەزیر بوتۆی پۆشیبوو، ئەمەش یەکەم قسەکردنی مەلالە بوو لەدوای ھێرشکردنە سەری.[١٢٧] ئەمە یەکەمجاربوو، لە نەتەوەیەکگرتووەکان گەنجێک قسەبکات، کە بەئامادەبوونی زیاتر لە ٥٠٠ پارێزەر و چالاکوانی بواری خوێندن بێت لە گشت جیھان.[١٢٨]

تیرۆریستەکان وایانزانی دەتوانن ئامانج و ھیواکانم بووەستێنن، بەڵام ھیچ شتێک لەژیانم نەگۆڕاوە جگە لە: لاوازی، ترس و مردنێکی بێ ئومێدانە. بەھێزی، توانا و ئازایەتی ئێستا لەدایکبوو… من لەدژی ھیچ کەسێک نیم، و لێرەش نیم بۆ تۆڵەکردنەوە لە تاڵیبان و یان ھەر گرووپێکی تیرۆریستی دیکە. من لێرەم بۆ مافی خوێندنی ھەر منداڵێک. خوێندنم دەوێت بۆ منداڵە کوڕ و کچەکانی تاڵیبان و ھەموو تیرۆریستەکان و تووندڕەوەکان.[١٢٧]

مەلالە چەندینجار چەپڵەڕێزان کرا. بان کی موون، کە قسەکەری دانیشتنەکەش بوو، لە وەسفی مەلالە وتی «پاڵەوانەکەمان».[١٢٦] لە دانیشتنەکە، مەلالە پڕۆژەی کۆمەڵەی «ئەو خوێندنەی ئێمە دەمانەوێت» ڕاگەیاند،[١٢٩] دواتر لەبەرامبەر ئامادەبووەکان وتی:

ڕۆژی مەلالە، ڕۆژی من نییە. ئەمڕۆ ڕۆژی ھەر ژنێک، ھەر کوڕێک و کچێکە کە دەنگیان بەرزدەکەننەوە بۆ مافەکانیان.[١٣٠]

حکوومەتی پاکستان، ھیچ بۆچوونێکی لەسەر دەرکەوتنی مەلالە دەرنەبڕی، لەبەرامبەردا میدیای پاکستانی بەتووندی لەدژی ئەو وەستانەوە.[١٣١][١٣٢]

خەڵاتی نۆبێل لە ئاشتی

[دەستکاری]
ڤیدیۆ دەرەکییەکان
مەلالە لە ڕۆژی وەرگرتنی خەڵاتی نۆبێل

لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤، ڕاگەیەندرا کە مەلالە بەھاوبەشی خەڵاتی نۆبێل لە ئاشتی وەردەگرێت، لەبەرامبەر ئەو زەحمەت و ئازارانەی چەشتی بۆ بەرگریکردن و وەرگرتنی مافی منداڵان و لاوان ھەروەھا مافی خوێندن بۆ منداڵان. بەوەرگرتنی خەڵاتی نۆبێل، لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا بووە بچووکترین وەرگری خەڵاتەکەیە.[١٤][١٥][١٦] مەلالە خەڵاتەکەی بەھاوبەشی لەگەڵ کایلاش ساتیارتی، چالاکوانی مافەکانی منداڵان لە ھیندستان وەرگرت.[١٣٣] ئەو بووە دووەم پاکستانی کە ببێتە براوەی خەڵاتی نۆبێل، لەدوای فیزیکزانی پاکستانی، محەممەد عەبدولسەلام لە ساڵی ١٩٧٩.[١٣٤]

لەدوای وەرگرتنی خەڵاتەکە، مەلالە لەلایەن کەسانێکەوە ستایش کرا، لەبەرامبەریشدا ھەندێ کەس ڕازینەبوون بەو بڕیارە.[١٣٥][١٣٦] دادوەری نەرویژی فرێدریک ھیفەرمیل، لەمبارەیەوە وتی «ئەو خەڵاتە بۆ ئەو کەسانە نییە کە باشن، و کاری باشە دەکەن و دڵخۆشن بەوەرگرتنی. ئەوەی نۆبڵ دەیەوێت پەیامی دانانی چەکە.»[١٣٧]

لەکاتی وەرگرتنی خەڵاتەکە، ئەدان کۆرتس، قوتابییەک لە مەکسیکۆ ستی، ڕێوەڕەسمەکەی ڕاگرت، بۆ دەربڕینی ناڕەزایی لەسەر کردەی بەکۆمەڵفراندنی خەڵک لە مەکسیکۆ، بەڵام دواتر لەلایەن پاسەوانانی ھۆڵەکە دۆخەکە ئاسایی کرایەوە. دواتر مەلالە ئەو کێشەیەشی خستە نێو قسەکانی و وتی «کێشە لە مەسکیک ھەیە، کێشەی دیکە لە ئەمریکا ھەیە، تەنانەت لێرە لە نەرویژ و بەڵام ئەوەی گرنگە لێرە کە منداڵان دەنگی خۆیان بەرزبکەنەوە.»[١٣٨]

چاوپێکەوتن لەگەڵ دەیڤد لیتەرمان

[دەستکاری]

لە ئازاری ٢٠١٨، مەلالە لەبەرنامەکەی دەیڤد لیتەرمان لە تۆڕی نێتفلێکس بەناوی 'میوانەکەم ناساندنی ناوێ' بەشداربوو. لەبەرنامەکە، مەلالە باسی تاڵیبانی کرد، ئاماژەی بەوەدا کە ئەو گرێ دەروونییەی تاڵیبان بەرامبەر ژنان ھەیانە بەھۆی بەھەڵە فێرکردنیانە لە ئیسلام.[١٣٩] لەبەرامبەر باسی ھێرشکردنە سەری، ئەوا مەلالە وتی «من ئەوانم بەخشیوە، چونکە ئەوە باشترین چەکی تۆڵەکردنەوەی منە.» لەبارەی ئەو کەسەی کە ھێرشی کردە سەری ئەوا وتی «ئەو وایدەزانی کە کارە ڕاستەکە دەکات.»[١٤٠]

دواتر لەبارەی سەرۆککۆماری ئەمریکا، دۆنالد تڕەمپ وتی «ھەندێ لەشتەکان بۆمن زۆر بێ ئومێدانەبوون، وەک بابەتی ھەراسانکردنی سێکسی و قەدەغەکردنی ھاتنی موسڵمانان بۆ ئەمریکا و ڕەگەزپەرستی.» ھەروەھا ڕەخنەی لە حکوومەتی تڕەمپ گرت کە بودجەی خوێندنی کەم کردووەتەوە، لەمبارەیەوە وتی کە خوێندن یەکەم ھەنگاوە بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژی و ھەژاری.

شاڵی مەلالە لە مۆزەخانەی نۆبڵ

خوێندن

[دەستکاری]

لە ئازاری ٢٠١٣ بۆ تەممووزی ٢٠١٧، قوتابی بووە لە ئامادەیی ئێدگباستن لە بێرمینگھام.[١٨] لە ئابی ٢٠١٥، نمورەی ٦ئەی ھێنا لە تاقیکردنەوەی ئاستی گی سی ئێس ئی.[١٤١] لە ئاستی ئەی، مەلالە لە وانەکانی جوگرافیا، مێژوو، ماتماتیک و زانستە ئاینییەکان خوێندی.[١٤٢] ھەروەھا داواکاری پێشکەشکرد بۆ خوێندن لە کۆلێژی ئابووری لەندەن، مەلالە لە (لەیدی مارگرێت ھال، ئۆکسفۆرد) چاوپێکەوتنی لەگەڵ کرا، لە کانوونی یەکەمی ٢٠١٦، داواکارییەکەی بەمەرج قبووڵکرا بەھۆی خوێندنی لە ئاستی ئەی؛ کە یابی ٢٠١٧، لە بەشی فەلسەفە سیاسەت و ئابووری وەرگیرا.[١٤٢][١٤٣]

پێشوازی

[دەستکاری]

پێشوازی لە پاکستان

[دەستکاری]

پێشوازییەکان لە مەلالە، لە پاکستان بەگشتی نەرێنی بوون. قسەکانی مەلالە لەدژی تاڵیبان، ئەوا نەیاری بۆ ئەو دروست کرد لە ناوچەکانی تاڵیبان.[١٤٤][١٤٥] ستوونووسێک لە دەزگای داون، نووسی کە مەلالە لەلایەن حکوومەتە شکستخواردووەکەی پاکستان بەکاردێت،[١٤٤] ھەروەھا ڕۆژنامەنووسێک لە زە نەیشن نووسی، کەسە «بەناو نیشتمانپەروەرەکان» ڕقیان لە مەلالەیە بەتایبەت لەھەر سەرھەڵدانێکی ژنانە لە پاکستانەوە بێت.[١٤٥] بۆچوونەکانی مەلالە ناکۆکبوون لەگەڵ ڕوانینی ھێزەکانی پاکستان لەمەڕ دەستێوەردانەکانی ڕۆژاوا، ھەروەھا کۆنەپارێزەکان و ئیسلامییەکان پێیان وابە ئایدۆلۆژیای مەلالە دژە لەگەڵ پاکستان و ئیسلام.[١٤٦][١٤٧]

لە ساڵی ٢٠١٥، کتێبی من مەلالەم لەھەموو قوتابخانە تایبەتەکانی پاکستان قەدەغەکرا، ھەروەھا کتێبێکیش بەناوی «من مەلالە نیم» لەلایەن میرزا خاشیف عەلی بڵاوکرایەوە، سەرۆکی فدریاسیۆنی قوتابخانە تایبەتەکان.[١٤٨] کتێبەکە، مەلالەی تۆمەتباردەکرد بە ھێرشکردنە سەر سوپای پاکستانی لەژێر ناوی خوێندنی کچان، ھەروەھا باوکی مەلالەشی بە خۆفرۆش و ھەواڵگری بیانی ناساند، ڕێکخراوەکەی مەلالەشی وەک پرۆسەی خوێندنی سێکولاریزم لە قەڵەمدا. دواتر عەلی وتی «ئێمە لەدژی ئەو نین، بەڵکوو دژی ئەو ئایدۆلۆژیایەن کەبەسەر ئێمە دەسەپێندرێت.»[١٤٩]

دواتر بیردۆزی پلانگێری لە ڕۆژنامە و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەربارەی مەلالە بڵاودەکرایەوە، لەوانەش ھەوڵی کووشتنی تەنیا سیناریۆیەکە، ھەروەھا ناوبراو ھەواڵگری دەزگای ھەواڵگری ناوەندیی ئەمریکایە.[٩٤] زۆرێک لە خەڵکی پاکستان، مەلالەیان وەک کەسێکی ھەواڵگری ڕۆژاوا دەبینی،[١٥٠] بەھۆی وەرگرتنی خەڵاتی نۆبێل، خوێندن لە ئۆکسفۆرد و مانەوەی لە ئینگلتەڕا.[١٥١] یەکێکی دیکە لەو بیردۆزانەی کە باس دەکرا، مەلالە ھەواڵگری جوولەکەیە.[١٤٦][١٥١] مەلالە بەگشتی لەلایەن میدیای پاکستانییەوە پشتگیری نەکراوە؛ فەرمان نەواز پێی وایە کە مەلالە لەناوخۆی پاکستان خۆشەویستییەکی زیاتری دەبوو ئەگەر پەنجابی بووایە. ئەم بۆچوونە ھیچ گرنگییەکی میدیایی نەبوو لە پاکستان، بەڵام لە ڕۆژنامەی دەیلی ئاوتلووکی ئەفغانستان بڵاوکرایەوە.[١٥٢] سەرباری ئەوانەش، لای ھەندێ خەڵکی پاکستانی ئەوا مەلالە سیمبوڵی ئازایەتییە.[١٤٦]

لە ٢٩ی ئازاری ٢٠١٨، مەلالە بۆیەکەمینجار گەڕایەوە پاکستان لەدوای بریندارکردنی. لەسەردانەیەکدا، چاوی بە شاھید خاقەن عەباسی، سەرۆکوەزیرانی پاکستان کەوت.[١٥٣] مەلالە وتی ئەوە خەونی من بووە کە «بەبێ ترس بگەڕێمەوە».[١٥٤] ھەر لەسەردانەکەیدا، مەلالە سەردانی زێدی خۆی لە مینگۆرا، لە دۆڵی سوات کرد.[١٥٥] فیدراسیۆنی قوتابخانە تایبەتەکان، لە ٣٠ی ئازار ناڕەزاییان دەربڕی بەدرووشمی «من مەلالە نیم».[١٤٨] لەوەڵامی ناڕەزایییەکان مەلالە وتی «من شانازی بە ئایینی خۆم دەکەم، ھەروەھا شانازی بەوڵاتەکەشم دەکەم.»[١٤٧]

پشتگیری کەشمیر

[دەستکاری]

لە ٧ی ئابی ٢٠١٩، دوای ئەوەی حکوومەتی ھیند قەوارەی جام و کەشمیری وەک ویلایەتیک ھەڵوەشاندەوە، ئەوا مەلالە نیگەرانی خۆی دەربڕی لەبارەی ئەم باروودۆخە، ھەروەھا داوای لە کۆمەڵگای نێونەتەوەیی کرد، ئاشتی لە کەشمیر بەرپا بکەن.[١٥٦] لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠١٩، مەلالە توویتێکی کرد کە قسەی زۆری بەدوای خۆیدا ھێنا، لە توویتەکە مەلالە باسی ئەوەیکرد کە کچێکی کەشمیری پێ گوتووە «من ھەست بەبێ ئومێدی دەکەم و دڵتەنگم چونکە ناتوانم بچمە قوتابخانە. من تاقیکردنەوەکانی ڕۆژی ١٢ی ئابم لە کیس چووە و ھەستدەکەم داھاتووم ناڕوونە.»[١٥٧][١٥٨] لە توویتەر، خەڵک وەڵامیان دایەوە کە ١٢ی ئاب، ڕۆژی جەژنی قوربان بووە لە ھیند، بۆیە لەو ڕۆژە تاقیکردنەوە نەکراوە.[١٥٩] ئەندام پەرلەمانێکی حیزبی بی جی جی، سۆبھا کارندایی وەڵامی مەلالەی دایەوە، ھەروەھا پێشنیاری بۆ مەلالە کرد کە بچێتەوە پاکستان، بۆئەوەی چەند کاتێک لەگەڵ کەمایەتییەکان بەسەربەرێت.[١٦٠] مەلالە تۆمەتبارکرا کە دەیەوێت ئەجێندای پاکستانی بەسەر کەشمیر بسەپێنێت.[١٦١]

نووسەری پاکستانی-کەنەدی تاھیر ئەسلام، ڕەخنەی لە مەلالە گرت و پرسی: "ئایا ھەرگیز قسەت لەگەڵ پارێزەر و چالاکوانانی مافەکانی مرۆڤ کردووە کە ئاگاداری ڕەوشی بەلۆچ، پاشتون، موھاجیر و سیندن؟ ئەجێندای تۆ چییە لە کەشمیر؟"[١٦٢] ستوونووسی بەریتانی کەیتی ھۆپکینز، ڕەخنەی لەبێدەنگی مەلالە گرت لەسەر کووژرانی نەمریتا چاندنی، کچە خوێندکارێکی پزیشکی لە پاکستان، کە کەسێکی ھیندووی-سیندی بوو. کەیتی نووسی: "کچێکی دیکەی ھیندوو کووژرا لە پاکستان. لەپڕدا ھەموو جیھان کەڕ و لاڵ بوون. مەلالە تۆ لەکوێیت؟ پشیلە زمانی خواردوویت؟."[١٦٣]

بەڕێوەچوونی فیستیڤاڵی نێونەتەوەییی شیعر، لە ئەرژەنتین بۆ ڕێزلێنانی مەلالە.

کارەکان

[دەستکاری]

یادەورییەکانی مەلالە لە کتێبی «من مەلالەم: چیڕۆکی کچێک کە وەستا بۆ خوێندنی و لەلایەن تاڵیبانەوە تەقەی لێکرا» کە لە نووسینی ھاوبەشی مەلالە لەگەڵ نووسەر و ڕۆژنامەنووسی بەریتانی، کریستینا لامب، لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ لەلایەن (لیتڵ، برۆون ئەند کۆمپەنی) لە ئەمریکا بڵاوکرایەوە.[١٦٤] فاتیمە بوتۆ، لە پێداچوونەوەی کتێبەکەدا وتی «چاونەترسە» ھەروەھا نووسیشی «نەیاران و ئەو کەسانەی کە بەدوای بیردۆزی پلانگێڕین، گرنگە ئەم کتێبە بخوێننەوە.»[١٦٥] ماری ئارانا بۆ واشینگتن پۆست نووسی «قورسە خەیاڵی مێژووی جەنگ بکەیت، کە تا چ ئاستێکی وا گەیشتووە، ئەمەش دوور لەبەرچاوگرتنی چیڕۆکەکانی ئان فڕانک[١٦٦]

دواتر لە ساڵی ٢٠١٤، چاپێکی تایبەت بۆ منداڵان لەبارەی یادەوەرییەکانی مەلالە بڵاوکرایەوە لەژێر ناونیشانی «من مەلالەم: چیڕۆکی کچێک کە وەستا بۆ خوێندن و گۆڕینی جیھان».[١٦٧] بەپێی پەبلیشەر ویکلی بێت، کتێبەکە ٢ ملیۆن چاپی فرۆشرا، کە ٧٥٠ ھەزاریان چاپی منداڵییەکە بوو.[١٦٨]

لە ساڵی ٢٠١٥، فیلمێکی بەڵگەنامەیی، لەسەر ژیانی مەلالە بەرھەمھات بەناوی «ناوی نام مەلالە»، دواتر بووە پاڵێوراوی خەڵاتەکانی ئۆسکار لە پۆلینی فیلمی بەڵگەنامەیی.[١٦٩] لە ساڵی ٢٠١٧، فیلمێکی ھیندی لەسەر ژیانی مەلالە بەرھەمھێنرا، ڕیم سەمیر شێخ ڕۆڵی مەلالەی گێڕا.[١٧٠]

لە ئازاری ٢٠١٨، کتێبێکی دیکەی مەلالە ڕاگەیەندرا لەژێر ناونیشانی «ئێمە بێ ماڵکراین: چیڕۆکە ڕاستەقینەکانی ژیانی پەنابەران»، کتێبەکە لەلایەن (لیتڵ، برۆون ئەند کۆمپەنی) بڵاوکرایەوە. کتێبەکە لەسەر پەنابەرانە، ھەروەھا ھەندێک لە چیڕۆکەکانی لەسەر ژیانی خودی مەلالە و ئەو کەسانەی لەژیانیدا بینیویەتی وەرگیراون.[١٧١] دواتر ڕاگەیەندرا، قازانجی کتێبەکە دەدرێتە ڕێکخراوی خێرخوازی مەلالە فەند.[١٧٢] کتێبەکە لە ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ بڵاوکرایەوە.

خەڵاتەکان

[دەستکاری]
مەلالە لەکاتی وەرگرتنی خەڵاتی ساخارۆڤ، لە پەرلەمانی ئەورووپا، تشرینی دووەمی ٢٠١٣.

مەلالە لەئاستی ناوخۆ و جیھان چەند خەڵاتێکی پێدراوە لەبەرامبەر چالاکییەکانیز

  • ٢٠١١: خەڵاتی منداڵانی ئاشتی نێونەتەوەیی (پاڵێوراو)[١٧٣]
  • ٢٠١١: خەڵاتی گەنجانی ئاشتی نەتەوەیی[٣٤]
  • کانوونی دووەمی ٢٠١٢: خەڵانی ئان فڕانک بۆ ئازایەتی[١٧٤][١٧٥]
  • تشرینی یەکەمی ٢٠١٢: ستارەی شوجاعەت، سێیەم گەورە خەڵاتی سڤیلی پاکستانی[١٧٦]
  • تشرینی دووەمی ٢٠١٢: لیستی ١٠٠ بیرمەندی جیھانی، گۆڤاری فۆرین پۆلسی[١٧٧]
  • تشرینی دووەمی ٢٠١٢: خەڵاتی مەدەر تیرێسا بۆ دادپەروەری کۆمەڵایەتی[ئ][١٧٩][١٨٠]
  • کانوونی یەکەمی ٢٠١٢: لەلیستی ھەڵبژێردراوی کۆتایی کەسایەتی ساڵ، گۆڤاری تایم[١٨١]
  • کانوونی یەکەمی ٢٠١٢: خەڵاتی ڕۆما بۆ کارکردن لەپێناو ئاشتی و مرۆڤایەتی[١٨٢]
  • کانوونی دووەمی ٢٠١٣: دیارترین ناوەکان لە ڕاپرسییەکی گلۆبال ئینگلیش بۆ ساڵی ٢٠١٢.[١٨٣]
  • کانوونی دووەمی ٢٠١٣: خەڵاتی سیمۆن دێ بۆڤوار[١٨٤]
  • ئازاری ٢٠١٣: خەڵاتی میمینگن بۆ ئازادی ١٥٢٥[١٨٥] (لە ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ لە ئۆکسفۆرد وەری گرت[١٨٦])
  • ئازاری ٢٠١٣: خەڵاتی پارێزەرانی دۆتی ستریت[١٨٧]
  • ئازاری ٢٠١٣: خەڵاتی فرێند و ئان جارڤیس لە بەریتانیا یەکێتیی مامۆستایانی بەریتانیا[١٨٨]
  • نیسانی ٢٠١٣: خەڵاتی ڤیتال ڤۆیس گلۆبەل لیدەرشیپ[١٨٩]
  • نیسانی ٢٠١٣: یەکێک لە ١٠٠ کەسایەتی ساڵ، لەلایەن گۆڤاری تایم[١٩٠]
  • ئایاری ٢٠١٣: خەڵاتی کەتەلونیای پرێمی نوێدەوڵەتی[١٩١]
  • حوزەیرانی ٢٠١٣: خەڵاتی ساڵانەی ئۆپیک بۆ گەشەپێدانی نێونەتەوەیی (OFID)[١٩٢]
  • حوزەیرانی ٢٠١٣: کەمپەینسازی ساڵ, ٢٠١٣ خەڵاتی ئیتیکال ئۆبسێرڤەر[١٩٣]
  • ئابی ٢٠١٣: خەڵاتی تریپەری نێونەتەوەیی بۆ ئاشتی[١٩٤]
  • ٢٠١٣: پۆرترەتی مەلالە لەلایەن جۆناتان یۆ، دواتر لە مۆزەخانەی پۆرترەیتی لەندەن دانرا[١٩٥]
  • ئەیلوولی ٢٠١٣: باڵیۆزی بەبەزەیی لەلایەن ئەمنیستی نێونەتەوەیی[١٩٦]
  • ٢٠١٣: خەڵاتی منداڵانی ئاشتی نێونەتەوەیی[١٩٧][١٩٨]
  • ٢٠١٣: خەڵاتی ھاونیشتمانی جیھانیی کلینتۆن لەلایەن دامەزراوەی کلینتۆن[١٩٩]
  • ئەیلوولی ٢٠١٣: خەڵاتی مرۆڤایەتی پیتەر گۆمێز لەلایەن دامەزراوەی ھارڤارد لە زانکۆی ھارڤارد[٢٠٠]
  • ٢٠١٣: خەڵاتی ئانا پۆلیتکۆڤسکایا – گەیشتن بەژنانی جەنگ
  • ٢٠١٣: خەڵاتی ڕەنگدانەوەی ھیوا – مۆزەخانەوە و یادەوەری شاری ئۆکلاھۆما[٢٠١]
  • ٢٠١٣: خەڵاتی ساخارۆڤ بۆ ئازادی بیرووڕا – لەلایەن پەرلەمانی ئەورووپا
  • ٢٠١٣: ماستەرێکی شانازی (فەخری) لە ھونەر، لەلایەن زانکۆی ئیدنبرە[٢٠٢]
  • ٢٠١٣: پراید بۆ بریتەین (تشرینی دووەم)[٢٠٣]
  • ٢٠١٣: گۆڤاری گلۆڤەر؛ ژنی ساڵ[٢٠٤]
  • ٢٠١٣: خەڵاتی گی گی ٢ ھامەر لە پۆلینی خەڵاتی سەرکردایەتی (تشرینی دووەم)[٢٠٥]
  • ٢٠١٣: خەڵاتی نێونەتەوەیی بۆ یەکسانی و جیاکاری نەکردن.[٢٠٦]
  • ٢٠١٤: پاڵێوراو بۆ خەڵاتی منداڵانی جیھان، ناسراو بە نۆبڵی منداڵان[٢٠٧]
  • ٢٠١٤: خەڵاتی ئەندامییەتی ھەمیشەیی لە PSEU (ئێرلاند)[٢٠٨]
  • ٢٠١٤: خەڵاتی سکۆل گلۆبال ترێژەر[٢٠٩]
  • ٢٠١٤: دۆکتۆرای شانازی لە یاسای شارستانییەتی، زانکۆی کینگ کۆلێج، ھالیفاکس، نۆڤا سکۆتیا، کەنەدا[٢١٠]
  • ٢٠١٤: خەڵاتی نۆبێل لە ئاشتی، بەھاوبەشی لەگەڵ کایلاش ساتیارتی[١٦]
  • ٢٠١٤: مێدالیای ئازادی فیلادلفیا[٢١١]
  • ٢٠١٤: یەکێک لە ٢٥ کاریگەرترین نەوجەوانانی ساڵ، لەلایەن گۆڤاری تایم[٢١٢]
  • ٢٠١٤: ھاووڵاتینامەی کەنەدی (شانازی)[٢١٣]
  • ٢٠١٥: ناونانی یەکێک لە ئەستێرەکانی بۆشایی ئاسمان، بەناوی مەلالە لەلایەن ناسا.[٢١٤]
  • ٢٠١٦: سەرۆکی یەکێتیی قوتابیان (شانازی)، زانکۆی شیڤێڵد[٢١٥]
  • ٢٠١٦: خەڵاتی ئۆردەر ئۆف زە سمایل[٢١٦][٢١٧]
  • ٢٠١٧: بچووکترین براوەی خەڵاتی پەیامی ئاشتی نەتەوە یەکگرتووەکان[٢١٨]
  • ٢٠١٧: دکتۆرای شانازی لە زانکۆی ئۆتاوا[٢١٩]
  • ٢٠١٧: مێدالیای شانازی نێونەتەوەیی ئیلیس ئایلاند[٢٢٠]
  • ٢٠١٧: زەحمەتکێشی ساڵ لەلایەن زانکۆی ئەمریکی[٢٢١]
  • ٢٠١٧: بازاری ھارپەر، ناوەی مەلالەی خستە نێو لیستی ١٥٠ ژنی کاریگەری بەریتانیا.".[٢٢٢][٢٢٣]
  • ٢٠١٨: ڕاوێژکاری شازادە زەبونیسای سوات، لە نیوجێرسی[٢٢٤]
  • ٢٠١٨: خەڵاتی گلیتسمان، لە سەنتەری سەرکردایەتی گشتی لە ھارڤارد کیندەری سکوڵ[٢٢٥]
  • ٢٠١٩: لە ئازاری ٢٠١٩; بۆیەکەمینجار تیپی تۆپی پێی ژنانی ئەمریکی ناوی کچ/ژنە دڵخوازەکانی خۆیان لەدواوە تیشێرتەکەیان نووسی، یاریزان کارلی لیۆد ناوی مەلالەی نووسی.[٢٢٦]

ئەمانەش ببینە

[دەستکاری]

تێبینییەکان

[دەستکاری]


سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «Malala Yousafzai made an honorary Canadian citizen». Al Jazeera. Jillian Kestler-D'Amours. لە 30 December 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 29 December 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  2. ^ «Malala Yousafzai announces her marriage on Twitter». CBC News. Associated Press. 9 November 2021. لە 9 November 2021 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  3. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ امنسټي انټرنېشنل پر ملاله یوسفزۍ برید وغانده (بە پەشتوو). BBC Pashto. 18 تشرینی یەکەم 2012. Archived from the original on 25 November 2012. Retrieved 11 October 2013.
  4. ^ ئ ا ب Adam B. Ellick (2009). Class Dismissed. The New York Times (documentary). Archived from the original on 11 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  5. ^ http://www.nytimes.com/2013/01/05/world/asia/malala-yousafzai-shot-by-pakistani-taliban-is-discharged-from-hospital.html?_r=0 ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  6. ^ "Malala Yousafzai Becomes Youngest-Ever Nobel Prize Winner". 10 October 2014. Archived from the original on 10 October 2014. Retrieved 11 October 2014.
  7. ^ Johnson, Kay (28 March 2018). "Nobel winner Malala in tears on emotional return to Pakistan" (بە ئینگلیزی). Reuter's. Archived from the original on 29 March 2018. Retrieved 29 March 2018.
  8. ^ ئ ا «Following in Benazir's footsteps, Malala aspires to become PM of Pakistan». The Express Tribune (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). 10 December 2014. لە 17 August 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 12 September 2016 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  9. ^ Schifrin, Nick (7 تشرینی یەکەم 2013). "The 72 Hours That Saved Malala: Doctors Reveal for the First Time How Close She Came to Death". Good Morning America. Yahoo! News. Archived from the original on 23 October 2014. Retrieved 10 October 2014. ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  10. ^ Kyle McKinnon (18 January 2013). "Will Malala's Influence Stretch to Europe?". Deutsche Welle. Archived from the original on 18 August 2013. Retrieved 24 July 2013.
  11. ^ «Malala Yousafzai: 'fatwa' issued against gunmen». The Guardian. 12 October 2012. لە 21 August 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 21 August 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  12. ^ "$7 million from Malala Fund for education project in remote areas" (بە ئینگلیزی). DAWN.COM. 12 April 2014. Archived from the original on 6 January 2017. Retrieved 3 February 2017.
  13. ^ «Best Sellers – November 3, 2013 – The New York Times». لە 28 January 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 3 February 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archivedate= (یارمەتی)
  14. ^ ئ ا «Nobel Laureates by Age». nobelprize.org. 20 October 2014. لە 10 October 2014 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 20 October 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  15. ^ ئ ا "Malala Yousafzai becomes youngest-ever Nobel Prize winner". The Express Tribune. 10 October 2014. Archived from the original on 13 October 2014. Retrieved 10 October 2014.
  16. ^ ئ ا ب "The Nobel Peace Prize for 2014" (Press release). Oslo: Nobel Media AB. 10 October 2014. Archived from the original on 10 October 2014. Retrieved 10 October 2014.
  17. ^ "Malala Yousafzai awarded honorary Canadian citizenship". DAWN.COM (بە ئینگلیزی). 12 April 2017. Archived from the original on 13 April 2017. Retrieved 12 April 2017.
  18. ^ ئ ا "Malala Yousafzai attends first day at Edgbaston High School in Birmingham". BBC News. 19 March 2013. Archived from the original on 26 December 2014. Retrieved 30 October 2014.
  19. ^ "A level results: Malala Yousafzai gets a place at Oxford". BBC News. 17 August 2017. Archived from the original on 17 August 2017. Retrieved 17 August 2017.
  20. ^ «Meet Asser Malik, the husband of Nobel laureate Malala Yousafzai». DNA India (بە ئینگلیزی). لە 2021-11-10 ھێنراوە.
  21. ^ Rowell, Rebecca (1 September 2014). Malala Yousafzai: Education Activist. ABDO. p. 45. ISBN 978-1-61783-897-2. Retrieved 18 August 2017.
  22. ^ Thomas, Rebecca (6 November 2015). "Malala Yousafzai: Her father's daughter". BBC News. Archived from the original on 21 April 2017.
  23. ^ Saleem Ali (14 October 2012). "Malala and Sharbat Gula: Pashtun Icons of Hope". National Geographic. University of Queensland, Australia. Archived from the original on 26 October 2013. Retrieved 29 September 2013.
  24. ^ Throp, Claire (2015). Malala Yousafzai. Heinemann Raintree. p. 12. ISBN 978-1-4846-2469-2. Retrieved 19 August 2017.
  25. ^ ئ ا ب "Diary of a Pakistani schoolgirl". BBC News. 19 January 2009. Archived from the original on 11 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  26. ^ "Bacha Khan's philosophy of non-violence and Benazir Bhutto's charisma inspires Malala". The Express Tribune. 16 January 2012. Archived from the original on 16 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  27. ^ Tooley, James. "Malala for free schools: Why does the media hide the fact that she's for educational choice — as are so many developing nations?". The Spectator. Archived from the original on 13 November 2013. Retrieved 13 November 2013.
  28. ^ Coulson، Andrew J. «Why Malala Didn't Go to Public School». Cato Institute. لە 13 November 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 November 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  29. ^ ئ ا Owais Tohid (11 October 2012). "My conversations with Malala Yousafzai, the girl who stood up to the Taliban". The Christian Science Monitor. p. 3. Archived from the original on 12 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  30. ^ Adam B. Ellick (9 تشرینی یەکەم 2012). "My 'Small Video Star' Fights for Her Life". The New York Times. Archived from the original on 10 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  31. ^ Westhead, Rick (26 October 2009). "Brave defiance in Pakistan's Swat Valley". Toronto Star. Archived from the original on 13 October 2012. Retrieved 15 October 2012.
  32. ^ «Young Journalist Inspires Fellow Students». Institute for War and Peace Reporting. 5 December 2009. لە 10 July 2015 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 15 July 2015 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  33. ^ "Pakistani Heroine: How Malala Yousafzai Emerged from Anonymity". Time World. 23 October 2012. Archived from the original on 20 October 2013. Retrieved 12 October 2013.
  34. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ د Peer, Basharat (10 October 2012). "The Girl Who Wanted To Go To School". The New Yorker. Archived from the original on 12 October 2012. Retrieved 15 October 2012.
  35. ^ ئ ا "Malala Yousafzai: Portrait of the girl blogger". BBC News. 10 تشرینی یەکەم 2012. Archived from the original on 11 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  36. ^ ئ ا "Young Pakistani Journalist Inspires Fellow Students". Institute of War & Peace Reporting. 15 January 2010. Archived from the original on 30 May 2016. Retrieved 28 April 2016. ٣٠ی ئایاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  37. ^ Jon Boone (9 تشرینی یەکەم 2012). "Malala Yousafzai: Pakistan Taliban causes revulsion by shooting girl who spoke out". The Guardian. London. Archived from the original on 8 October 2013. Retrieved 12 October 2012.
  38. ^ Ali, Manzoor (12 October 2012). "Where it all started: 'A diary that highlighted Swat's human tragedy'". The Express Tribune. Archived from the original on 20 April 2013. Retrieved 15 October 2012. The name Gul Makai – a heroine of Pakhtun folktale – was chosen as an apt pseudonym meant to strike a chord with the local population so they could easily identify with Malala's blog, he added.
  39. ^ Rose, H.A. (1911). A Glossary of the Tribes and Castes of the Punjab and North-West Frontier Province. Vol. 1. p. 56. Archived from the original on 10 November 2013. Retrieved 15 October 2012. Yet another legend of Yusufzai origin is often recited by the Kurram Dums. It enshrines the lives of Musa Khan and Gulmakai, their quarrels and final reconciliation. It is very well known I believe on the Peshawar side, and has probably been already recorded.
  40. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ د "Swat: Diary of a Pakistani schoolgirl (Malala Yousafzai) – BBC". original Urdu and English translation of Yousufzai's blog. LUBP. Archived from the original on 15 July 2010. Retrieved 16 October 2012. {{cite news}}: More than one of |archivedate= و |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= و |archive-url= specified (help)
  41. ^ "Pakistan media condemn attack on Malala Yousafzai". BBC News. 9 October 2012. Archived from the original on 22 April 2013. Retrieved 23 July 2013.
  42. ^ Malala Yousufzai. "(Part 10 of Yousfzai's blog)" (بە Urdu). BBC Urdu. Archived from the original on 12 October 2012. Retrieved 16 October 2012.{{cite news}}: CS1 maint: Unrecognized language (link)
  43. ^ "Capital Talk on Wednesday, August 19, 2009". Pakistan Herald. 19 August 2009. Archived from the original on 10 November 2013. Retrieved 23 July 2013. ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  44. ^ "Young Journalist Inspires Fellow Students". Institute for War & Peace Reporting. 9 December 2009. Archived from the original on 10 January 2013. Retrieved 15 October 2012. ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  45. ^ van Gilder Cooke, Sonia (23 October 2012). "Pakistani Heroine: How Malala Yousafzai Emerged from Anonymity". Time. Archived from the original on 23 October 2012. Retrieved 24 October 2012.
  46. ^ «Child Assembly ensures a voice for youth affected by crises in Swat, Pakistan». لە 29 July 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی)
  47. ^ «District Child Assembly Swat 2009». لە 9 June 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی)
  48. ^ «The Peshawar women fighting the Taliban: 'We cannot trust anyone'». The Guardian. لە 13 December 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی)
  49. ^ "Desmond Tutu announces nominees Children's Peace Prize 2011". The International Children's Peace Prize. 25 October 2011. Archived from the original on 8ی Marchی 2012. Retrieved 15 October 2012. {{cite news}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  50. ^ «Michaela Mycroft winner of International Children's Peace Prize 2011». International Children's Peace Prize. 21 November 2011. لە ڕەسەنەکە لە 27 January 2016 ئەرشیڤ کراوە. لە 21 November 2011 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  51. ^ "Desmond Tutu announces nominees Children's Peace Prize 2011". The International Children's Peace Prize. 25 October 2011. Archived from the original on 8ی Marchی 2012. Retrieved 15 October 2012. {{cite news}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  52. ^ "Malala in the House, plans to launch political party". Dawn. Pakistan. 4 January 2012. Archived from the original on 25 September 2012. Retrieved 11 October 2012.
  53. ^ Sumera Khan (20 کانوونی یەکەم 2011). "National peace prize named after Malala Yousafzai". The Express Tribune. Archived from the original on 13 February 2012. Retrieved 11 October 2012.
  54. ^ Mehsud, Saud (10 October 2012). "Malala Yousufzai: Pakistani schoolgirl had defied threats from Taliban for years (+video)". The Christian Science Monitor. Archived from the original on 15 October 2012. Retrieved 15 October 2012.
  55. ^ Waraich, Oscar (December 23, 2014). "Malala, Obama, socialism: Nobel laureate's political views are complex". Al Jazeera. Retrieved 20 January 2020.
  56. ^ Norton, Ben (6 September 2016). "The Malala that they ignore". Green Left (بە ئینگلیزی). Retrieved 20 January 2020.
  57. ^ ئ ا "'Radio Mullah' sent hit squad after Malala Yousafzai". The Express Tribune. 12 October 2012. Archived from the original on 14 October 2012. Retrieved 15 October 2012.
  58. ^ ئ ا ب پ From the Preface to the 2014 edition of I Am Malala, page xix. ISBN 9781780226583.
  59. ^ Asma Ali Zain (4 تشرینی دووەم 2012). "Malala will soon undergo reconstructive surgery". Khaleej Times. Archived from the original on 5 November 2012. Retrieved 4 November 2012. ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  60. ^ ئ ا Declan Walsh (12 تشرینی یەکەم 2012). "Taliban Reiterate Vow to Kill Pakistani Girl". The New York Times. Archived from the original on 13 October 2012. Retrieved 12 October 2012.
  61. ^ Mushtaq Yusufza (9 تشرینی یەکەم 2012). "Pakistani teen blogger shot by Taliban 'critical' after surgery". NBC News. Archived from the original on 12 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  62. ^ ئ ا Robert Mackey; Adam B. Ellick (11 تشرینی یەکەم 2012). "Pakistani Girl Airlifted to Military Hospital". The New York Times. Archived from the original on 14 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  63. ^ Nasir Habib; Reza Sayah (11 تشرینی یەکەم 2012). "Official: Pakistani teen blogger's shooting a 'wake-up call' to 'clear … danger'". CNN. Archived from the original on 11 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  64. ^ "Malala to be shifted to Germany: Malik". Associated Press of Pakistan. 11 October 2012. Archived from the original on 16 November 2012. Retrieved 11 October 2012. ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  65. ^ ئ ا Palash R. Ghosh (10 تشرینی یەکەم 2012). "Malala Yousafzai: Family Refuses To Cower In Fear As Girl Remains In Critical Condition". International Business Times. Archived from the original on 11 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  66. ^ Palmer, Elizabeth (13 October 2012). "Indications of hope for shot Pakistani girl". CBS. Archived from the original on 15 October 2012. Retrieved 15 October 2012. ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  67. ^ "Malala Yousafzai: Pakistani girl shot by Taliban to be treated in Birmingham hospital that treats wounded soldiers". The Telegraph. London. 15 October 2012. Archived from the original on 21ی Aprilی 2013. Retrieved 15 October 2012. {{cite news}}: Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help); Unknown parameter |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ignored (help)
  68. ^ "Malala Yousafzai: Pakistani girl shot by Taliban to be treated in Birmingham hospital that treats wounded soldiers". The Daily Telegraph. 15 تشرینی یەکەم 2012. Archived from the original on 27 March 2015. Retrieved 11 November 2014.
  69. ^ Bennett, Dashiell (17 October 2012). "Malala Yousufzai Comes Out of Her Coma". Atlantic Wire. Archived from the original on 19 October 2012. Retrieved 17 October 2012. ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  70. ^ «Malala Yousafzai status updates». Queen Elizabeth Hospital. 22 October 2012. لە 21 October 2012 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 22 October 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  71. ^ "Schoolgirl shot by Taliban says she has been 'humbled and inspired by messages of support'". ITV News. 9 November 2012. Archived from the original on 9 November 2012. Retrieved 9 November 2012.
  72. ^ "Malala Yousafzai to undergo cranial reconstructive surgery in UK". India Today. Archived from the original on 13 October 2013. Retrieved 4 January 2013.
  73. ^ "Pakistani girl Malala released from hospital". CNN. 4 January 2013. Archived from the original on 6 January 2013. Retrieved 4 January 2013. ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  74. ^ "Girl shot by Taliban in stable condition after two operations to reconstruct skull and restore hearing". New York Post. Retrieved 3 February 2013.
  75. ^ "Malala Yousafzai, Pakistani Girl Shot by Taliban Militants". Archived from the original on 5 February 2013. Retrieved 6 March 2016.
  76. ^ Yusuf, Huma (16 تشرینی دووەم 2012). "Ghost Education". The New York Times. Archived from the original on 4 January 2014.
  77. ^ "Education is now compulsory for Pakistani children". NDTV.com. 14 November 2012. Archived from the original on 17 October 2013. Retrieved 13 October 2013.
  78. ^ «Quiet Progress for Education in Pakistan». Brookings Institution. 8 April 2013. لە 12 October 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 October 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  79. ^ "Malala Yousafzai: Pakistan girl 'strong' – doctors". BBC News. 16 October 2012. Archived from the original on 16 October 2012. Retrieved 16 October 2012.
  80. ^ "Pakistani teen still critical, Obama calls attack tragic". Yahoo News. Indo Asian News Service. 11 تشرینی یەکەم 2012. Archived from the original on 4 February 2013. Retrieved 11 October 2012. ٤ی شوباتی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  81. ^ "Malala Yousafzai: Reward offered for arrest of attackers". BBC News. 10 تشرینی یەکەم 2012. Archived from the original on 10 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  82. ^ "Teen girl Malala Yousafzai shot by Taliban has a 'good chance' of recovery". The Australian. Agence France-Presse. 16 October 2012. Archived from the original on 29 January 2014. Retrieved 24 July 2013.
  83. ^ Seth Abramovitch (11 تشرینی یەکەم 2012). "Madonna Dedicates L.A. Performance to Child Activist Shot in Pakistan". The Hollywood Reporter. Archived from the original on 13 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  84. ^ "Madonna Strips For Malala Yousafzai, Dedicates Song To Young Pakistani Woman Shot By Taliban". The Huffington Post. 15 October 2012. Archived from the original on 2 October 2014. Retrieved 10 October 2014.
  85. ^ Jolie, Angelina (16 October 2012). "Angelina Jolie: We All Are Malala". The Daily Beast. Archived from the original on 19 October 2012. Retrieved 19 October 2012.
  86. ^ «malalafund.org». Malala Fund. لە 1 August 2014 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 10 October 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ١ی ئابی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  87. ^ "Angelina Jolie Donates $200,000 to the Malala Fund". ABC News. 5 April 2013. Archived from the original on 25 June 2013. Retrieved 24 July 2013.
  88. ^ Bush, Laura (10 October 2012). "A girl's courage challenges us to act". The Washington Post. Archived from the original on 25 October 2012. Retrieved 22 October 2012.
  89. ^ "Indian director to make biopic on Malala Yousufzai". The Express Tribune. 7 December 2012. Archived from the original on 10 December 2012. Retrieved 10 December 2012.
  90. ^ Richard Leiby; Michele Langevine Leiby (10 تشرینی یەکەم 2012). "Taliban says it shot Pakistani teen for advocating girls' rights". The Washington Post. Archived from the original on 11 October 2012. Retrieved 11 October 2012.
  91. ^ "Malala Yousafzai deserved to die, say Taliban". The Guardian. London. 16 October 2012. Archived from the original on 16 October 2012. Retrieved 16 October 2012.
  92. ^ Jon Boone (12 تشرینی یەکەم 2012). "Malala Yousafzai: 'fatwa' issued against gunmen". The Guardian. Archived from the original on 20 October 2013. Retrieved 12 October 2012.
  93. ^ "Taliban threat worries Pakistan media". BBC. 17 October 2012. Archived from the original on 24 November 2012. Retrieved 30 November 2012.
  94. ^ ئ ا Venky Vembu (15 October 2012). "How Pak jihadi minds justify attack on Malala: Perversely". firstpost.com. Archived from the original on 15 October 2012. Retrieved 15 October 2012.
  95. ^ "TTP labels Malala as 'an American spy'". The News. 16 October 2012. Archived from the original on 22 March 2013. Retrieved 20 October 2012.
  96. ^ ئ ا ب "Malala Inc: Global operation surrounds teenage activist". Agence France-Presse. Archived from the original on 11 October 2013. Retrieved 12 October 2013.
  97. ^ ئ ا "Malala Yousafzai: Taliban shooting victim flown to UK". BBC. 15 October 2012. Archived from the original on 15 October 2012. Retrieved 15 October 2012.
  98. ^ «A World at School». The Office of the UN Special Envoy for Global Education. لە 24 October 2012 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 15 October 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  99. ^ "Arrests made in shooting of Pakistani schoolgirl Malala". CNN. 28 October 2012. Archived from the original on 10 October 2013. Retrieved 24 July 2013.
  100. ^ ئ ا "Malala at U.N. : The Taliban failed to silence us". CNN. 12 July 2013. Archived from the original on 27 July 2013. Retrieved 24 July 2013.
  101. ^ ئ ا Zahir Shah; Greg Botelho (30 April 2015). "Pakistan: 10 sentenced to life in prison for attack on Malala Yousafzai". CNN. Archived from the original on 1 May 2015.
  102. ^ "Mullah Fazlullah hiding in Afghanistan: US officials". The Express Tribune. 8 November 2012. Archived from the original on 9 November 2012. Retrieved 8 November 2012.
  103. ^ "Air Strike Kills Pakistani Taliban Leader Who Reportedly Ordered Attack On Malala". Huffington Post. Reuters. 15 June 2018. Retrieved 15 June 2018.
  104. ^ "Malala Yousafzai's attackers arrested: ISPR". Pakistan Today. 12 September 2014. Archived from the original on 3 November 2014. Retrieved 10 October 2014.
  105. ^ Dockterman, Eliana (12 September 2014). "Malala's Attackers Arrested in Pakistan". Time. Reuters. Archived from the original on 12 October 2014. Retrieved 13 October 2014.
  106. ^ «Brave Malala's hitmen secretly FREED just weeks after their 25-year prison sentences». Daily Mirror. MGN Ltd. لە 5 June 2015 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 5 June 2015 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  107. ^ "Pakistan court frees eight men charged with attack on schoolgirl Malala". Reuters. 5 حوزەیران 2015. Archived from the original on 2 October 2015. Retrieved 4 November 2015. ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  108. ^ ئ ا "Malala, une entreprise". Le Point. Agence France-Presse. 11 October 2013. Archived from the original on 14 October 2013. Retrieved 12 October 2013.
  109. ^ "Malala Confronts Obama". CNN. 12 October 2013. Archived from the original on 12 October 2013. Retrieved 12 October 2013. ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  110. ^ "Malala Yousafzai's Toughest Battle?". The Huffington Post. Archived from the original on 10 December 2014.
  111. ^ "Freida Pinto speaks at girls' rights summit in UK". The Houston Chronicle. Associated Press. 22 July 2014. Archived from the original on 29 July 2014.
  112. ^ Meikle, James (29 October 2014). "Malala Yousafzai gives $50,000 to reconstruction of Gaza schools". The Guardian. Archived from the original on 30 October 2014. Retrieved 30 October 2014.
  113. ^ «The Feminist Life: Malala Won't Use the F-Word». لە ڕەسەنەکە لە 12 February 2015 ئەرشیڤ کراوە. لە 27 December 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archivedate= (یارمەتی) ١٢ی شوباتی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  114. ^ "Malala on Peace, Drones and Islam". Forbes. Archived from the original on 17 August 2017.
  115. ^ "Malala tells Emma Watson she identifies as a feminist, thanks to her". Women in the World in Association with The New York Times – WITW. Archived from the original on 7 November 2015. ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  116. ^ Mendoza, Jessica (13 July 2015). "Malala Yousafzai urges global investment in 'books, not bullets'". The Christian Science Monitor. Retrieved 13 July 2015.
  117. ^ Westall, Sylvia (13 July 2015). "Nobel winner Malala opens school for Syrian refugees". Reuters. Archived from the original on 14 July 2015. Retrieved 13 July 2015. ١٤ی تەممووزی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  118. ^ Khaliq، Fazal (8 June 2015). «Malala calls on world leaders to save Rohingya Muslims». Dawn. لە 20 February 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 12 December 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  119. ^ Rhodan، Maya (8 June 2015). «Malala Says Burma's Rohingya Muslims 'Deserve Citizenship'». Time. لە 15 December 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 12 December 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  120. ^ «Malala Yousafzai — future prime minister of Pakistan?». DAWN. 10 December 2014. لە 14 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  121. ^ Kellaway، Kate (25 October 2015). «Malala Yousafzai: 'I want to become prime minister of my country'». The Guardian. لە 13 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  122. ^ Medrano، Kastalia (20 October 2016). «Malala Yousafzai Wants To Become The Prime Minister Of Pakistan». Time. لە 9 April 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  123. ^ Gentleman، Amelia (11 March 2018). «Malala Yousafzai: 'The west is viewed as an ideal, but there's still a lot of work to be done'». The Guardian. لە 13 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  124. ^ Wilstein، Matt (8 March 2018). «Malala Yousafzai Sounds Off on Trump to Letterman: 'I'm a Muslim,' Does He Want to Ban Me?». The Daily Beast. لە 9 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  125. ^ Mackinnon, Mark (8 October 2013). "One year after being shot by the Taliban, Malala Yousafzai is a mighty machine". The Globe and Mail. Toronto. Archived from the original on 11 October 2013. Retrieved 12 October 2013.
  126. ^ ئ ا "Shot Pakistan schoolgirl Malala Yousafzai addresses UN". BBC News. 12 July 2013. Archived from the original on 18 July 2013. Retrieved 23 July 2013.
  127. ^ ئ ا Michelle Nichols (12 July 2013). "Pakistan's Malala, shot by Taliban, takes education plea to U.N." Reuters. Archived from the original on 23 July 2013. Retrieved 23 July 2013. ٢٣ی تەممووزی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  128. ^ "Global action on education doesn't end with Malala Day". Ottawa Citizen. Archived from the original on 14 October 2013. Retrieved 13 October 2013. ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  129. ^ «The Education We Want» (PDF). United Nations Global Education First Initiative. 12 July 2013. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 6 September 2015 ئەرشیڤ کراوە. لە 4 May 2015 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  130. ^ «Malala Yousafzai's speech at the United Nations». A World at School. لە 26 July 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 October 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ٢٦ی تەممووزی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  131. ^ Ghafour, Hamida (19 June 2013). "Malala Yousafzai: Backlash against Pakistani teen activist spreads in her homeland". Toronto Star. Archived from the original on 3 August 2013. Retrieved 7 August 2013.
  132. ^ Huma Yusuf (18 July 2013). "About the Malala Backlash". The New York Times. Archived from the original on 19 October 2014. Retrieved 13 May 2018.
  133. ^ Cowell, Alan; Walshoct, Declan (10 October 2014). "Nobel Peace Prize for Malala Yousafzai and Kailash Satyarthi". The New York Times. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 10 October 2014.
  134. ^ "Le prix Nobel de la paix attribué à Malala Yousafzai et Kailash Satyarthi". Ijsberg Magazine (بە فەڕەنسی). 10 October 2014. Archived from the original on 17ی Octoberی 2014. Retrieved 10 October 2014. {{cite journal}}: Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help)
  135. ^ "Nobel peace prize decision is highly political". The Guardian. 10 October 2014. Archived from the original on 13 October 2014. Retrieved 11 October 2014.
  136. ^ "Malala Yousafzai: Mixed Reaction in Pakistan to Teenage Activists Nobel Prize Award". International Business Times. 11 October 2014. Archived from the original on 14 October 2014. Retrieved 11 October 2014.
  137. ^ Walsh, Declan (10 October 2014). "Two Champions of Children Are Given Nobel Peace Prize". The New York Times. Archived from the original on 10 October 2014. Retrieved 11 October 2014.
  138. ^ "Malala Yousafzai says Mexican protester's actions show 'There are problems in Mexico'". FOX News Latino. Associated Press. 11 December 2014. Archived from the original on 2 April 2015. Retrieved 5 March 2015.
  139. ^ Kilkenny، Katie (9 March 2018). «Malala Yousafzai Shares Thoughts on Trump, Jay-Z on David Letterman Talk Show». The Hollywood Reporter. لە 9 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  140. ^ «Malala talks about education, extremism and politics with David Letterman». Geo TV. 9 March 2018. لە 13 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  141. ^ Elgot، Jessica (21 August 2015). «Malala Yousafzai celebrates string of A* grades at GCSE». The Guardian. لە 25 October 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 24 October 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  142. ^ ئ ا Hill، Amelia (17 August 2017). «Schoolgirl campaigner Malala Yousafzai wins Oxford university place». The Guardian. لە 24 October 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 24 October 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  143. ^ «Malala Yousafzai Has Been Accepted to Study at Oxford University». Time.com. 17 August 2017. لە 17 August 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 17 August 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  144. ^ ئ ا Cyril Almeida (13 October 2013). "Hating Malala". Dawn. Archived from the original on 29 December 2013. Retrieved 13 May 2018.
  145. ^ ئ ا Turk، Shoaib (21 April 2018). «Seven types of people in Pakistan who hate Malala Yousufzai». The Nation. لە 13 May 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)
  146. ^ ئ ا ب Inayat، Naila (18 April 2018). «Malala Yousafzai is adored around the world, but many in Pakistan have come to hate her». USA Today. لە 13 May 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)
  147. ^ ئ ا Khan، Mohammad Zubair (30 March 2018). «Malala to return to Pakistan after finishing her studies in Britain». The Daily Telegraph. لە 13 May 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)
  148. ^ ئ ا Ali، Sarfraz (29 March 2018). «'I am not Malala' Day: Pakistani teachers protest Nobel laureate's return after 6 years». Daily Pakistan. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئازاری ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە 13 May 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  149. ^ «I am not Malala: Teachers release novel against Nobel Peace winner». The Express Tribune. 12 November 2015. لە 13 May 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)
  150. ^ Ansar Abbasi (22 October 2013). "Malala exposes herself to criticism". The News International. Archived from the original on 16 October 2014. Retrieved 29 June 2014. ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  151. ^ ئ ا Sikandar، Salman (17 April 2018). «Keep beating your drums of hatred, this iron lady is unbeatable!». The Nation. لە 13 May 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)
  152. ^ Farman Nawaz. «Noble Prize Winner's Fate in Pakistan». Daily Outlook Afghanistan, the Leading Independent Newspaper. لە 2 April 2015 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی)
  153. ^ «As Malala returns to Pakistan, leaders declare terrorism defeated». CBS News. 29 March 2018. لە 1 April 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 31 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  154. ^ "Malala returns to Pakistan for first time". BBC News (بە ئینگلیزی). 29 March 2018. Archived from the original on 29 March 2018. Retrieved 29 March 2018.
  155. ^ «Malala returns to home town in Pakistan for first time since shooting». BBC. 31 March 2018. لە 31 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 31 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  156. ^ "Malala Yousafzai appeals for peace, says worried about safety of Kashmiri children and women". India Today (بە ئینگلیزی). Ist. Retrieved 21 September 2019.
  157. ^ «Malala Yousafzai urges UN to help Kashmiri children go back to school». The Times of India (بە ئینگلیزی). لە 18 September 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  158. ^ «Malala Yousafzai Urges UN to Help Kashmiri Children Go Back Safely to School». Google News (بە ئینگلیزی). لە 18 September 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  159. ^ «Malala claims Kashmiri girl missed her exam on Aug 12, Twitterati point out it was Eid on that day | Latest News & Updates at DNAIndia.com». DNA India (بە ئینگلیزی). لە 21 September 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  160. ^ «'Spend time with minorities in Pakistan': BJP MP to Malala Yousafzai on J&K tweet». The Indian Express (بە Indian English). 15 September 2019. لە 18 September 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  161. ^ «Nobel Prize winner Malala Yousafzai is selective in condemning human rights abuses». WION (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 18 September 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  162. ^ «Malala Exposes Her Own Lies As She Launches Another Attack Against India Over Kashmir, Gets Called Out». Swarajya (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 20 September 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  163. ^ «Another Hindu girl butchered in Pak, cat got Malala's tongue': Katie Hopkins | Latest News & Updates at DNAIndia.com». DNA India (بە ئینگلیزی). لە 20 September 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  164. ^ "Formats and Editions of I Am Malala" 3 February 2016 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە. WorldCat. Retrieved 11 April 2014.
  165. ^ Bhutto, Fatima (30 October 2013). "I Am Malala by Malala Yousafzai – review". The Guardian. Archived from the original on 10 November 2013. Retrieved 10 November 2013.
  166. ^ Arana, Marie (11 October 2013). "Book review: 'I Am Malala' by Malala Yousafzai". The Washington Post. Archived from the original on 14 October 2013. Retrieved 10 November 2013.
  167. ^ Yousafzai, Malala (2014). I Am Malala: How One Girl Stood Up for Education and Changed the World. Little, Brown Books for Young Readers. ISBN 978-0-316-32793-0.
  168. ^ Robbins، Sarah J. (12 October 2017). «Four Questions with Malala Yousafzai». Publishers Weekly. لە 20 November 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 December 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  169. ^ "15 films in the Documentary Feature category will advance in the voting process for the 88th Academy Awards". Natalie Kojen. Oscar.org. 1 December 2015. Archived from the original on 1 December 2015. Retrieved 2 December 2015.
  170. ^ «TV actress Reem Sheikh to play Malala Yousafzai in a biopic called Gul Makai». India Today. 2 September 2017. لە 6 September 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 15 September 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  171. ^ Canfield، David (12 March 2018). «Malala Yousafzai is writing about refugees for her next book». Entertainment Weekly. لە 12 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  172. ^ Wilson، Kristian (12 March 2018). «Malala Yousafzai's New Book 'We Are Displaced' Will Tell The True Stories Of Refugees She's Met». Bustle. لە 14 March 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  173. ^ "Desmond Tutu announces nominees Children's Peace Prize 2011". The International Children's Peace Prize. 25 October 2011. Archived from the original on 8ی Marchی 2012. Retrieved 15 October 2012. {{cite news}}: Check date values in: |archivedate= (help)
  174. ^ "Malala Yousafzai to receive Anne Frank courage award". BBC News. 29 January 2014. Archived from the original on 21 May 2014. Retrieved 19 October 2014.
  175. ^ Rocker, Simon (13 January 2014). "Malala to get Anne Frank courage award". The Jewish Chronicle. Archived from the original on 19 October 2014. Retrieved 19 October 2014. ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  176. ^ "Malala Yousufzai to be given Pak's highest civilian bravery award". The Indian Express. 16 October 2012. Archived from the original on 20 October 2012. Retrieved 16 October 2012.
  177. ^ «The FP Top 100 Global Thinkers». Foreign Policy. 26 November 2012. لە ڕەسەنەکە لە 28 November 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە 28 November 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  178. ^ "How Malala Yousafzai got a Mumbai award". Indo-Asian News Service. 9 December 2012. Archived from the original on 9 December 2012.
  179. ^ "Teresa awards given away". The Indian Express. 29 November 2012. Archived from the original on 3 December 2012. Retrieved 9 December 2012.
  180. ^ «Mother Teresa Awards 2012». Mother Teresa Awards: A Harmony Foundation Initiatives. لە ڕەسەنەکە لە 15 December 2014 ئەرشیڤ کراوە. لە 15 December 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  181. ^ Carbone, Nick (18 December 2012). "TIME Reveals Its Short List for Person of the Year 2012". Time. Archived from the original on 19 December 2012. Retrieved 20 December 2012.
  182. ^ "Top words of 2012 capture 'impending doom'". USA Today. 1 January 2013. Archived from the original on 10 November 2013. Retrieved 7 October 2013.
  183. ^ Payne, Cathy (30 December 2011). "Teenage icon: Rome again honours Malala, father collects reward". The Express Tribune. Archived from the original on 1 January 2013. Retrieved 30 December 2012.
  184. ^ «Awarding of the Simone de Beauvoir Prize to Malala Yousafzai». France Diplomatie. 9 January 2013. لە 10 November 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 25 July 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  185. ^ «Stadt Memmingen: Malala Yousafzai erhält den "Memminger Freiheitspreis 1525"». لە 16 October 2014 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 10 October 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  186. ^ «Memminger Freiheitspreis an Malala Yousafzai überreicht». all-in.de – das Allgäu online. لە 17 October 2014 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 10 October 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  187. ^ Yasin, Sara (21 March 2013). «Winners – Index Awards 2013». Index on Censorship. لە 2 September 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 12 July 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  188. ^ «The Fred & Anne Jarvis Award». NUT. 29 March 2013. لە ڕەسەنەکە لە 31 October 2013 ئەرشیڤ کراوە. لە 16 April 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  189. ^ «2013 Global Leadership Awards». Vital Voices. لە 23 June 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 12 July 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  190. ^ "The 100 Most Influential People in the World". Time magazine. 29 April 2013. p. 140.
  191. ^ «Premi Internacional Catalunya». Generalitat de Catalunya. 27 May 2013. لە ڕەسەنەکە لە 10 November 2013 ئەرشیڤ کراوە. لە 12 July 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  192. ^ «Malala Yousafzai receives OFID 2013 Annual Award for Development». Ofid.org. 13 June 2013. لە 10 November 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 12 July 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  193. ^ GNM press office (13 June 2013). "Malala Yousafzai and Joanna Lumley honoured as International and British Campaigners of the Year at the 2013 Observer Ethical Awards". The Guardian. London. Archived from the original on 10 November 2013. Retrieved 12 July 2013.
  194. ^ "Malala Yousafzai gets peace prize". Daily Express. 21 August 2013. Retrieved 23 August 2013.
  195. ^ "Jonathan Yeo portrait of Malala to go on display". BBC News. 10 September 2013. Archived from the original on 10 September 2013. Retrieved 10 September 2013.
  196. ^ Davies, Will (17 September 2013). "Malala Yousafzai Gets Amnesty's Top Honor". The Wall Street Journal. Archived from the original on 21 September 2013. Retrieved 19 September 2013.
  197. ^ "Malala awarded 2013 Children's Peace Prize". Pakistan Tribune. Agence France-Presse. 27 August 2013. Archived from the original on 27 August 2013. Retrieved 27 August 2013.
  198. ^ «Childrenspeaceprize > Winners > 2013». KidsRights Foundation. 6 September 2013. لە 16 April 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 25 April 2016 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  199. ^ «2013 Clinton Global Citizen Awards». wbur. 27 September 2013. لە ڕەسەنەکە لە 27 September 2013 ئەرشیڤ کراوە. لە 26 September 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  200. ^ Becker, Deborah and Lynn Jolicoeur (27 September 2013). "Malala, Pakistani Teen Shot By Taliban, Honored at Harvard". wbur. Archived from the original on 28 September 2013. Retrieved 27 September 2013.
  201. ^ «The 9th Annual Reflections of Hope Award Ceremony». The Oklahoma City National Memorial & Museum. لە ڕەسەنەکە لە 15 October 2014 ئەرشیڤ کراوە. لە 11 October 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  202. ^ «Honorary degree for Malala Yousafzai». The University of Edinburgh. 4 November 2013. لە 23 October 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archivedate= (یارمەتی)
  203. ^ Rod McPhee (6 October 2013). "David Beckham awards Malala Yousafzai the Pride of Britain Teenager of Courage award after being shot by Taliban – Mirror Online". Daily Mirror. Archived from the original on 11 July 2016.
  204. ^ Nast، Condé. «Malala Yousafzai is a 2013 Glamour Woman of the Year; Join Us as we Support Her Mission to Make School a Basic Right For Every Girl». Glamour. لە ڕەسەنەکە لە 5 December 2017 ئەرشیڤ کراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی)
  205. ^ «Malala topped Power List 101 at GG2 Leadership awards». لە 15 October 2014 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 10 October 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  206. ^ "Mexico says will award Malala with equality prize". 25 November 2013. Archived from the original on 15 October 2014. Retrieved 14 October 2014. ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  207. ^ "Malala Yousafzai nominated for Children's Nobel Prize 2014". news.biharprabha.com. Indo-Asian News Service. Archived from the original on 19 October 2014. Retrieved 8 February 2014.
  208. ^ «PSEU Ireland» (PDF). pseu.ie. March 2014. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 13 December 2014 ئەرشیڤ کراوە. لە 12 December 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  209. ^ «Skoll World Forum». لە 12 October 2014 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 10 October 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  210. ^ «Malala Yousafzai Canada Scholarship announced». University of King's College. لە 19 June 2016 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 23 July 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  211. ^ Bond, Michaelle (1 July 2014). "Liberty Medal for Pakistani education activist Malala Yousafzai". Philadelphia Daily News. Archived from the original on 29 March 2016. Retrieved 22 October 2014.
  212. ^ "The 25 Most Influential Teens of 2014". Time. 13 October 2014. Archived from the original on 3 January 2015. Retrieved 30 October 2014.
  213. ^ "Malala Yousafzai has become an honorary Canadian citizen". The Star. 12 April 2017. Archived from the original on 13 April 2017. Retrieved 13 April 2017.
  214. ^ «(316201) Malala = 2007 EJ98 = 2010 ML48». Minor Planet Center. لە 3 April 2015 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی)
  215. ^ «The Results Are In». 11 March 2016. لە ڕەسەنەکە لە 14 March 2016 ئەرشیڤ کراوە. لە 14 March 2016 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ١٤ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  216. ^ «Order of Smile award for Poland's Błaszczykowski». Radio Poland. 3 November 2016. لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 31 December 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  217. ^ «Order of Smile for Malala Yousafzai». Radio Poland. 6 November 2016. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 31 December 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  218. ^ "Malala Yousafzai made youngest UN Messenger of Peace". BBC News. 11 April 2017. Archived from the original on 11 April 2017. Retrieved 11 April 2017.
  219. ^ «The University honours Malala Yousafzai». 12 April 2017. لە 13 April 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 13 April 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  220. ^ «Ellis Island International Medal of Honor». 13 May 2017. لە 25 October 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 14 May 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  221. ^ «Wonk of the Year: Malala Yousafzai is the 2017 Honoree». لە 26 September 2017 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 26 September 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  222. ^ "Introducing the Bazaar 150 Visionary Women list". Harper's BAZAAR (بە ئینگلیزی). 15 November 2017. Archived from the original on 17 November 2017. Retrieved 20 November 2017.
  223. ^ "Malala among UK's 150 most influential women". The Express Tribune (بە ئینگلیزی). 17 November 2017. Archived from the original on 24 November 2017. Retrieved 20 November 2017.
  224. ^ "Malala girl who stood up to the Taliban coming to the Dunk on Thursday – Providence Journal". Providence Journal (بە ئینگلیزی). 23 July 2016. Archived from the original on 18 January 2018. Retrieved 16 January 2018.
  225. ^ «Nobel Prize Winner Malala Yousafzai to Receive the 2018 Gleitsman Award from the Center for Public Leadership at Harvard Kennedy School». www.hks.harvard.edu (بە ئینگلیزی). لە 29 May 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  226. ^ Ennis، Dawn. «Lesbian icons honored with jerseys worn by USWNT». Outsports. لە 4 March 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی)

بەستەرە دەرەکییەکان

[دەستکاری]


ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «kurdish-alpha» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="kurdish-alpha"/> نەدۆزرایەوە