مووسیان

مووسیان
مووسیان
شارەدێ
	بە فارسی: موسیان; بە ئینگلیزی: Musian
	شارەدێی مووسیان
	مووسیان جێگەی لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان دا مووسیان جێگە لە ئێراندا مووسیان جێگە لە ئاسیادا
	پۆتانەکان: 32°31′20″N 47°22′31″E / 32.5222°N 47.3753°Eپۆتانەکان: 32°31′20″N 47°22′31″E / 32.5222°N 47.3753°E
وڵات	ئێران; ڕۆژھەڵاتی کوردستان
پارێزگا	ئیلام
شارستان	دێلوڕان
ناوچە	مووسیان
بوون بە شارەدێ	١٩٦٧
بەرزایی	١٣٩ مەتر (٤٥٦ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٦)
• سەرجەم	٢،٥٧١ کەس
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (لوڕی، کەڵھوڕی) و عەرەبی
• ئایین	ئیسلام(شیعە)
کۆدی تەلەفۆن	٠٤٤

مووسیان شارەدێیەکە لە ناوچەی مووسیان لە شارستانی دێلوڕان لە پارێزگای ئیلام، لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە ئێران. ناوەندی ناوچەی مووسیانە.^[٢]

ئەم شارەدێیە دەکەوێتە ناوچەی دێرینی مووسیان، تەنیشت سنووری عێراق و دوورییەکەی لە شارۆچکەی دێلوڕان کەمترە لە ٢٢ کیلۆمەتر. لەم ناوچەیەدا چەندین شوێنەواری دێرین لە شارستانیەتەکانی ئیلام و ماد و ھەخامەنی و ساسانی ھەن کە تا ئێستا سەرنجیان نەدراوە. ڕووبارێک بە ناوی دۆیرەج بەلای ئەم شارەدا تێدەپەڕێت و لە زستاندا کەش و ھەوای سووکە و لە ھاویندا زۆر گەرمە.^[٣]

ناو

ناوی ئەم شارەدێیە لە ڕابردوودا موسائییان بووە کە بە تێپەڕبوونی کات بوو بە مووسیان.^[٤]

ئابووری

دەڤەری مووسیان دەوڵەمەندە بە سامانی نەوت و گاز. زۆرێک لەو کێڵگە نەوتیانە لەگەڵ عێراقدا ھاوبەشن. لە ئێستادا کارەکانی دەرھێنانی نەوت لە بەشێک لەو کێڵگانە ئەنجام دەدرێن، لەوانە کێڵگە نەوتییەکانی بەیات، دال پەری، دانان و کانی شیرین.

ناوچەی مووسیان لەڕووی کشتوکاڵیشەوە ناوچەیەکی بەپیتە. کەشوھەوای گەرمی ناوچەکە و بوونی سەرچاوەی ئاوی سەرزەوی و ژێر زەوی وایکردووە کە بتوانرێت بەرھەمی زۆر بچێنرێت. گرنگترین بەرھەمەکانی ئەم ھەرێمە بریتین لە گەنم، جۆ، گەنمەشامی، کونجی، سۆیا، تۆوی زەیتی، پەتاتە، پیاز، ھەموو جۆرە سەوزەیەک، خورما و میوەی لیمۆ.

مێژوو

لە ساڵانی ١٩٧٢ و ١٩٧٣ بەرپرسانی ئەو سەردەمە باڵەخانەیەکیان لە شوێنی ئێستای شارەکە دروست کرد و بەم کارەش ناوکی شارەکە دروست بوو. شارەوانی موسیان لە ساڵی ١٩٦٦ دامەزراوە. ئەم ناوچەیە لە ساڵی ١٩٨٠ لە کاتی شەڕی ئێران و عێراقدا داگیرکرا، لە ئاکامدا شارەدێی مووسیان و گوندەکانی دەوروبەری وێران کران. کە بە کۆنتڕۆڵکردنی لەلایەن عێراقەوە ١٠٠٪ لەناوچوو. دوای کۆتایی ھاتنی شەڕ، ناوچەکە دووبارە ئاوەدان کراوەتەوە و ئاوەدان بووەتەوە.^[٥]

دانیشتوان

بە پێی سەرژمێریی گشتیی جەماوەر و خانووی ئێران لە ساڵی ٢٠١٦دا، ژمارەی دانیشتووانی ئەم شارەدێیە (٢،٤٥٩)کەس و (٦٤٢)خێزان بووە.^[٦]
دانیشتووانی شارەدێکە کوردن.
بە کوردی شێوەزاری (کەڵھوڕی و لوڕی) دەدوێن.^[٧]

سەرچاوەکان

^ https://www.amar.org.ir/english
^ «زبان و گویش مردم ایلام». خبرگزاری برنا (بە فارسی). لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ https://www.dw.com/fa-ir/عکسھایی-خاطرھانگیز-از-اھالی-موسیان-در-ایلام/g-40195828
^ https://www.dw.com/fa-ir/عکسھایی-خاطرھانگیز-از-اھالی-موسیان-در-ایلام/g-40195828
^ https://archive.today/20141026202044/http://tci.ir/section85/page1.aspx?lang=Fa
^ «ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١٦».
^ http://iranatlas.net/index.html?module=module.language-distribution.ilam#

داڕێژە:شارستانی دێلوڕان

[1] ttps://www.amar.org.ir/english

[2] «زبان و گویش مردم ایلام». خبرگزاری برنا (بە فارسی). لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[3] ttps://www.dw.com/fa-ir/عکسھایی-خاطرھانگیز-از-اھالی-موسیان-در-ایلام/g-40195828

[4] ttps://www.dw.com/fa-ir/عکسھایی-خاطرھانگیز-از-اھالی-موسیان-در-ایلام/g-40195828

[5] ttps://archive.today/20141026202044/http://tci.ir/section85/page1.aspx?lang=Fa

[6] «ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١٦».

[7] ttp://iranatlas.net/index.html?module=module.language-distribution.ilam#

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

ب و د پارێزگای ئیلام
شارستانەکان و شارەکان	شارستانی ئاودانان (ئاودانان · مورموری · سەراوباغ) شارستانی ئیلام (ئیلام · جافراباد) شارستانی ئەیوان (ئەیوان · زەڕنە) شارستانی بەدرە (بەدرە) شارستانی چەرداوڕ (سەراوڵە · ئاسماوە) شارستانی چەوار (چەوار) شارستانی دەڕەشار (دەڕەشار · ماژین) شارستانی دێلوڕان (دێلوڕان · مووسیان · مەیمە · پەھلە) شارستانی سیروان (لوومار) شارستانی مەڵگشای (ئەرکەواز · دڵگوشا) شارستانی مێھران (مێھران · ساڵحاباد) شارستانی ھلێران (تۆحید)
وتاری پەیوەندیدار	ناوەند: ئیلام زمان: کوردی (باشووری، لەکی)، لوڕی و عەرەبی ئایین: ئیسلامی شیعە مێژوو: