موسعەب کوڕی عومەیر

ئەبوو عەبدوڵڵا موسعب کوڕی عومەیر عەبدەری (لە ساڵی ٣ی کۆچی کۆچی دوایی کردووە)یەکێک بووە لە ھاوەڵان بەدر بوو، یەکێک بوو لە یەکەم کەسەکان کە موسڵمان بوو، ھەروەھا نێردەی پێغەمبەر محەممەد بوو بۆ بانگکردنی خەڵک بۆ ئیسلام لە یەسیرب دوای یەکەم بەیعەتی عەقەبە ھەروەھا ئاڵاھەڵگری موھاجیرینەکان بوو لە شەڕەکانی بەدر و ئوحود.

ژیاننامە

موسعب بن عومەیری کوڕی ھاشم کوڕی عەبد مەناف کوڕی عەبدولدار کوڕی قوسەی کوڕی کیلاب قوڕەشی لە مەککە وەک گەنجێکی قۆز و خانەدان گەورە بووە، جوانترین جل و بەرگی لەبەردا بووە و باشترین بۆنەکانی بەکارھێناوە ڕەنگێکی ناسکی ھەبووە، نە کورت و نە باڵا بەرز بووە بەڵام ھەر کە بانگەواز بۆ ئیسلام گەیشتە پێغەمبەر محەممەد، بە نھێنی لە ماڵی ئەرقەم موسڵمان بوو، لە ترسی دایکی و ئوم خەناس کچی مالیک کوڕی موزریب عامرییە و گەلەکەی. موسعب لەو حاڵەتەدا مایەوە تا عوسمانی کوڕی تەلحە بینی نوێژ دەکات، ئەوانیش بردیان و زیندانییان کرد لە زینداندا مایەوە تا کۆچی کرد بۆ حەبەشە، پاشان لەگەڵ موسڵمانان گەڕایەوە کاتێک گەڕانەوە. پاشان، دوای گەڕانەوەی، پێغەمبەر محەممەد لەگەڵ دوازدە سەرکردەی ئەنساردا ناردی کە لە یەکەم بەیعەتی عەقەبەدا بەیعەتیان بە پێغەمبەر محەممەد دابوو، بۆ ئەوەی فێری قورئانیان بکات بۆ ئەوانەی کە موسڵمان بوون لەنێو خەڵکی یەسریبدا، بانگەوازی ئیسلام بکات، و پێشنوێژیان بۆ بکا، میوانی ئەسعەد بن زوڕارە بوو، و بەم شێوەیە بوو یەکەم کەس لە موسڵمانان کۆچیان کرد بۆ یەسریب.

چیای تیرھاوێژان، شەڕی ئوحود

دوای کۆچی پێغەمبەر، موسعەب ھاوڕێی پێغەمبەر محەممەد بوو، کە کردی بە برای سەعد کوڕی ئەبوو وەقاس، یان ئەبوو ئەیووبی ئەنساری، یان زەکوان کوڕی عەبد قەیس. موسعب شاھیدی شەڕی بەدر و شەڕی ئوحود بوو لەگەڵ پێغەمبەر محەممەد، و لە ھەردووکیاندا ئاڵاھەڵگری موھاجیرین بوو موسعب کوڕی عومەیر لە شەڕی ئوحود لەلایەن ئیبن قەمیئە کوژرا ئیبن قەمیئە ھێرشی کردە سەری و ئاڵای ھەڵگرتبوو دەستی ڕاستی موسعەبی بڕی، بە دەستی چەپی ئاڵاکەی گرت، بەڵام ئیبن قەمیئە دەستی چەپیشی بڕی، دواتر موسعەب ئاڵاکەی بە قۆڵی خۆیەوە گرت و ئیبن قەمیئەش بە ڕمێک لە سنگیدا و کوشتی. کاتێک موسعب کوژرا، جگە لە پێستە پڵنگێک ھیچی تری بەجێ نەھێشت، و دەیانویست تێیدا کفنیکەن کاتێک سەریان دادەپۆشی، پێیەکانی دەردەکەوتن، بۆیە پێغەمبەر محەممەد گوتی:

«سەری بە پێستی پڵنگەکە دابپۆشن و لاقەکانی بە ئیزخەر دابپۆشن»

ئەبوو ڕوم کوڕی عومەیری برای و عآمرکوڕی ڕەبیعە ئەو ڕۆژە بەرپرسیارێتی ناشتنەکەیان گرتە ئەستۆ ٤٠ ساڵ یان زیاتر بوو کاتێک کوژرا. موسعب تەنھا یەک ژنی ھەبوو بە ناوی حەمنە کچی جەحش و یەک کچیشی لێ بوو بە ناوی زەینەب، کە لەگەڵ عەبدوڵڵا بن عەبدوڵڵا بن ئەبی ئومەیە بن موغیرە ھاوسەرگیری کرد.

پلەوپایەی

پێغەمبەر لە ماوەی ژیانی و دوای مردنیدا چەندین جار ستایشی کردووە لەوانە:

• کاتێک پێغەمبەر بینی بە پێستی بەرخەوە دێت، گوتی:
  «سەیری ئەو پیاوە بکەن خوای گەورە دڵی نورانی کردووە، من دەمدی باب و داکی باشترین خواردن و خواردنەوەیان پێ دەدا، بەڵام ببینن خۆشەویستی خوا و پێغەمبەرەکەی ئاوای لێکردووە.»

واتا ئەو جلوبەرگە خراپەی لەبەردایە بەھۆی وازھێنان لە دنیا و شوێنکەوتنی پێغەمبەر.

• دوای ئەوەی موسعب لە شەڕی ئوحوددا کوژرا، پێغەمبەر بەلای لاشەکەی تێپەڕی و ئەو ئایەتەی خوێندەوە:﴿مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا ۝٢٣﴾ [ئەحزاب:٢٣] (کوردی: مەردانێکی زۆر هەن لەئیمانداران ئەو پەیمانەی داویانه به خوا، ڕاستیان کرد لەسەری ژیان و پابەند بوون پێوەی و لایان نەدا لێی، جا هەیانه پەیمانەکەی جێبەجێ کرد و مرد لەسەری، هەشیانه چاوەڕوانە، بەهیچ شێوەیەك گۆڕان و لاری ڕووی تێ نەکردوون.).