ململانێی حدکا-کۆمەڵە
| ململانێی حدکا-کۆمەڵە | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بەشێک لە سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران و سەرھەڵدانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان (١٩٧٩) و شەڕی ئێران و عێراق | ||||||||
 جەنگ لە کوردستان | ||||||||
| ||||||||
| شەڕکەرەکان | ||||||||
 حدکا |
 کۆمەڵە |
 ئێران | ||||||
| فەرماندە و سەرکردەکان | ||||||||
|
عەبدولڕەحمان قاسملوو مستەفا ھیجری سادق شەرەفکەندی |
ئیبراھیم عەلیزادە مەنسوور حیکمەت عەبدوڵڵا موھتەدی فوئاد مستەفاسوڵتانی |
ڕووحوڵڵا خومەینی | ||||||
| ھێز | ||||||||
| ٣٠٠٠ - ٥٠٠٠ | ٢٥٠٠ - ٣٠٠٠ | نەزانراو | ||||||
| زەرەر و زیانە گیانییەکان | ||||||||
| نەزانراو | نەزانراو | ٩٣٠+ | ||||||
شەڕی کۆمەڵە و حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، یان شەڕی ناوخۆییی کوردستانی ئێران، ئاماژەیە بۆ ئەو ململانێ سەربازییانەی کە لە ساڵی ١٩٨٤ بە ھێرشی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بۆ سەر ھێزەکانی حیزبی کۆمەڵە لە ھەورامان دەستی پێکرد و بە ئاگربەستێکی تاکلایەنانەی کۆمەڵە، لە ساڵی ١٩٨٨ کۆتایی پێ ھات. ھەر لەو شەڕەدا بوو کە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران جیا بووەوە و بزووتنەوەکانی وەک " کۆنگرەی ھەشتەم" و " حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران - سەرکردایەتیی شۆڕش " سەریان ھەڵدا.
تا ساڵی ١٩٨٤ شەڕ و ململانێی نێوان لایەنە کوردییەکان سنووردار و خۆجێیی بوو، ئاگربەست لە ماوەیەکی کورتدا بەسترا. بەڵام ھەر لە ساڵی ١٩٨٤ەوە شەڕی نێوان دیموکراتەکان و کۆمەڵە بەرفراوان بوو و نزیکەی پێنج ساڵی خایاند تا ئاگربەست لە نێوان کۆمەڵە و گرووپە دابەشبووەکانی حیزبی دێموکرات (سەرکردایەتیی شۆڕش) ئەنجامدرا. دوای ئەمەش شەڕێکی نوێ لە نێوان حیزبی دێموکرات بە سەرکردایەتیی عەبدولڕەحمان قاسملوو لە دژی گرووپە پەرتەوازەکانی ئەو حیزبە (سەرکردایەتی شۆڕش) بۆ ماوەی دوو ساڵ بەردەوام بوو. لەم شەڕانەدا لە ماوەی حەوت ساڵدا زیاتر لە ھەزار کەس گیانیان لەدەستداوە. ھەروەھا ھەزاران کەس ڕیزی حیزبەکانیان جێھێشتووە و گەڕاونەتەوە یان کۆچیان بۆ وڵاتانی دیکە کردووە.[١][٢]
مەیدانی ململانێ
[دەستکاری]ململانێی نیزامی ھەمیشە لە نێوان لایەنە چاڵاکەکانی کوردستانی ئێران بە تایبەت دوو حیزبی کۆمەڵە و دێموکرات بەردەوام بووە و حیزبی کۆمەڵە بە تایبەتی ھێزی دێموکراتی بە "دووژمنی چینایەتی" خۆی زانیوە.[٣] لەم نێوەندەدا حیزبی دێموکرات دەسەڵات و مێژووی زیاتری ھەبوو. دوای ئەوە کۆمەڵە و دواتریش ڕێکخراوەکانی دیکەی وەک ڕێکخراوەی چریکەکانی فیداییی گەلی ئێران، کۆمەڵەی یەکسانیی کوردستان، سازمانی خەباتی نیشتمانی و ئیسلامی، ڕێکخراوەی پەیکار لە پێناوی ئازادیی چینی کرێکار ھەبوون. حیزبی دێموکرات لە دوای ١٩٧٩ لەگەڵ ڕێکخراوەکانی دیکەی چالاک لە ناوچە کوردنشینەکان کەوتە ناو ململانێ و ململانێی دەسەڵاتەوە.[٤]
لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٧٩دا ژمارەیەک پێشمەرگەی بزووتنەوەی کۆمەڵەی یەکسانیی کوردستان بە مەبەستی چالاکیی سیاسی و تەبلیغی چوونە گوندی مەولانای سەقز. لە کاتی بانگەشەدا لە ھێرشێکی کتووپڕدا لەلایەن حیزبی دێموکراتەوە ھێرشیان دەکرێتە سەر و چوار کەسیان دەستگیر دەکرێن. پێشمەرگەیەکی دیکە بەناوی حەسەن ئیقباڵی کە بریندار بووە و ھەڵاتبوو، لەلایەن ھێزەکانی دێموکراتەوە دەگیرێت و لەسێدارە دەدرێت. لە ٢٨ی ئازاری ١٩٨٠ لە شاری بۆکان، پێشمەرگەی حیزبی دێموکرات ھێرشی کردە سەر بارەگای ڕێکخراوەی پەیکار کە پێشتر بابەتێکی ڕەخنەی لەسەر حیزبی دێموکرات نووسیبوو و سێ کەسیانیان لێ کووشتن. ڕێکخراوەی پەیکار لە ووتارێکدا لە گۆڤاری پەیکاری ٩٧، کە ڕۆژی دووشەممەی ٨ی ئازاری ١٩٧٠ بڵاوکراوەتەوە، ڕاپۆرتێکی لەبارەی ئەم ھێرشە بڵاوکردووەتەوە، بەپێی ئەو ڕاپۆرتە، دوای ئەوەی ھێزەکانی دێموکرات چوونە ناو بیناکە، ھێزێکی حیزبی دێموکرات سەری یەکێک لە ئەندامانی برینداری پەیکاریان بڕیوە.[١][٥] ساڵی ١٩٨٢ بارەگای سازمانی خەبات لە گوندی سەرتەکی سەردەشت لەلایەن ھێزەکانی حیزبی دێموکراتەوە ھێرشی کرایە سەر و نزیکەی دە لە ھێزەکانی ئەو ڕێکخراوە بە سەختی بریندار بوون. ساڵی ١٩٨٣ بارەگای ھێزەکانی کۆمەڵە لە بەردەسوور و سەردەشت لەلایەن پێشمەرگەی حیزبی دێموکرات بە فەرماندەییی مەلا حەسەن شیوە سۆلی (کادیری کۆمیتەی ناوەندی) ھێرشی کرایە سەر. ئەو ژمارە زۆر کەمەی خەڵکی کۆمەڵە کە بە گشتی کادری سیاسی و تەشکیلاتی (نزیکەی ١٥ کەس) بوون، بەرخۆدانیان نەکرد. ھێزەکانی حیزبی دێموکرات پێنج کەسیان لێ کووشتن و ئەوانی دیکەشیان دەستبەسەر کرد. لە نێو ئەو کەسانەی لە کۆمەڵە کووژراون، چوار کەس بە ناوەکانی عەزیز بایەزیدی، حوسێن عەبدەلی، قادر بۆکانی و عەبدوڵڵا شاھینی، کە مامۆستا بوون.[١]
بەڵام لە مانگی ئەیلوولی ساڵی ١٩٨٤ دا، کۆمیتەی ناوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بە فەرمی شەڕی گشتیی لە دژی حیزبی کۆمەڵە ڕاگەیاند.[٦] دوای سێ مانگ و لە ١٥ی تشرینی دووەمی ١٩٨٤ ھێزەکانی حیزبی دێموکرات لە ھەورامان ھێرشیان کردە سەر ھێزە نیزامییەکانی حیزبی کۆمەڵە و ٣ پێشمەرگەی کۆمەڵەیان کوشت و ١٠ پێشمەرگەی دیکەیان گرت و دواتر ھەموویان لە سێدارە دران. بە ووتەی کۆمەڵە، دوو کەس لە لەسێدارەدراوەکان برینداربوون و لە نۆرینگەیەکی مەیدانیدا چارەسەریان بۆ دەکرا، ھێزەکانی دێموکرات لە ھەمان کاتدا لەسێدارەیان دان و دواتر تەرمەکانیان سووتاندن.[١][٦][٧][٨][٩] دەکرێت ئەم ڕۆژە بە وادەی فەرمی دەستپێکی شەڕ ھەژمار بکرێت.
سەرەتا کۆمەڵە تەنیا ھەوڵی سزادانی تاوانبارانی ڕاستەوخۆی ڕووداوی ھەورامانی دەدا، بەڵام دوای ماوەیەک لە ململانێ، دواجار حیزبی کۆمەڵە لە ٢٦ی کانوونی یەکەمی ١٩٨٤دا ھێرشێکی سەربازیی جددی بۆ سەر بارەگا و ھێزەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران دەستپێکرد و شەڕێکی گشتیی دەستپێکرد.[٦][١]
ھەڵوێستی حیزبی کۆمەڵە
[دەستکاری]
مشتوومڕێکی زۆر لە نێوان سەرکردایەتیی کۆمەڵەدا لەسەر درێژەدان بەم شەڕە یان نا درووستبوو. کۆمیتەی ناوەندیی ئەوکاتەی کۆمەڵە، لە بەڵگەنامەیەکدا کە لەو کاتەدا بڵاوکرایەوە، شەڕی بە سەر "ھەژموون لە کوردستان"، "ھەژموون بەسەر بزووتنەوەی شۆڕشگێڕیی گەلی کورد" و "سەرکردایەتی لە بزووتنەوەی کوردستان" ھەڵسەنگاند.[١٠] عەبدوڵڵا موھتەدی و فراکسیۆنەکەی لە داڕێژەران و بەرگریکارە سەرەکییەکانی ئەم بەڵگەنامەیە بوون. ئەمە لە کاتێکدا بوو کە مەنسوور حیکمەت و فراکسیۆنەکەی لەناو حیزبدا ئەم ڕوونکردنەوەیان بە "ناسیۆنالیستی" زانی و بە "لە ڕووی سیاسییەوە ڕاستڕەو و لە ڕووی سەربازییەوە چەپ" ناویان دەبرد. ئەو پێی وابوو کە شەڕ دەبێ لاوەکی بێت و تەنیا حیزبی دێموکرات کۆنترۆڵ بکرێت.[٦]
ھەڵوێستی حیزبی دێموکرات
[دەستکاری]ھەروەھا ناکۆکی و ململانێ لە نێو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران سەبارەت بە درێژەکێشانی شەڕەکە سەریھەڵدا. لە ئاکامی ئەو ناکۆکییانەدا، دابەشبوونێکی کاتی لە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێراندا ڕووی دا کە بووە ھۆی پێکھێنانی بزووتنەوەکانی وەک "حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران - ڕێبەرایەتیی شۆڕشگێڕ" و "کۆنگرەی ھەشتەم". فراکسیۆنی "سەرکردایەتی شۆڕشگێڕ" لای خۆیەوە شەڕی لەگەڵ کۆمەڵە کۆتایی پێھێنا.
ئاگربەستی یەکلایەنەی کۆمەڵە
[دەستکاری]دوای جیابوونەوە لە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران و ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە لایەن بزووتنەوەی "سەرکردایەتیی شۆڕشگێڕ" لە حیزبی دێموکرات، فراکسیۆنی مەنسوور حیکمەت پێشنیاری ئاگربەستی تاکلایەنەیان لە کۆمەڵە کرد. ئەو پێشنیازە لە کۆبوونەوەکانی کۆمیتەی ناوەندیی حیزبی کۆمۆنیستیی کۆمەڵە و پێش کۆنگرەی شەشەمی ڕێکخراوەکەی بەرەوپێش بردووە. ئەم پلانە لەلایەن ھەندێک کەسەوە بەرەوڕوو بووەوە، لەوانەش عەبدوڵڵا موھتەدی. ئەوان ئاگربەستەکەیان بە پێشوەختە زانی و خوازیاری ئەوە بوون کە تەنیا بۆ ئەو فراکسیۆنەی کە لە حیزبی دێموکرات جیابووەوە، واتە فراکسیۆنی "سەرکردایەتیی شۆڕشگێڕ" ڕابگەیەندرێت.[٦]
دوای مشتوومڕێکی زۆر، پێشنیارەکەی مەنسوور حیکمەت بە بێ دەنگیی عەبدوڵڵا موھتەدی، جەواد مشکی و سەڵاح مەزووجی پێشوازی لێکرا و لەلایەن ئیبراھیم عەلیزادە (یەکێک لە گرنگترین سەرکردەکانی ئەو سەردەمە و ئەمینداری گشتیی ئێستای کۆمەڵە) پێشوازی لێکرا. دواجار کۆمەڵە لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩٨٨، دوای چەند ساڵ شەڕ و خوێنڕشتن، ئاگربەستی تاکلایەنەی ڕاگەیاند و کۆتاییی بە شەڕ ھێنا.[١١]
لە ٢٠ی ئایاری ١٩٨٨، بەیاننامەیەکی پەسەندکراوی کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵە، لە نووسینی مەنسوور حیکمەت، لە ژێر ناوی "بەیاننامەی کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵە سەبارەت بە بارودۆخی ئێستای حیزبی دێموکرات و کۆتایی ھاتنی ململانێی شەڕی ناوخۆ لە کوردستان"، بڵاوکرایەوە و ئاراستەی خەڵک و کرێکارانی کوردستان کرا. لەم ڕاگەیاندنەدا ھاتووە؛
ئەنجامی شەڕەکە
[دەستکاری]
ئەم شەڕە نزیکەی ٤ ساڵی خایاند و لەو ماوەیەدا ڕووداوی گرنگ ڕوویان دا. لە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران دابڕانێکی کاتی درووست بوو و بزووتنەوەکانی وەک "حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران - سەرکردایەتیی شۆڕشگێڕ" و "کۆنگرەی ھەشتەم" پێک ھات و فراکسیۆنی "سەرکردایەتی شۆڕشگێڕ" کۆتاییی بە شەڕ لەگەڵ کۆمەڵە ھێنا لە لایەن خۆیەوە. دوای ئەمەش شەڕێک لە نێوان سەرکردایەتیی حیزبی دێموکرات-قاسملوو لەدژی فراکسیۆنی تازە پێکھێنراو، گرووپە جیابووەوەکانی حیزب (سەرکردایەتی شۆڕشگێڕ) ھەڵگیرسا، کە بۆ ماوەی دوو ساڵ بەردەوام بوو.[١] جگە لەوەش لەم شەڕەدا چەندین کەسی سەربازی و مەدەنی کووژراون، کە ئامارێکی وورد بۆیان نییە. [ژێدەر پێویستە]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا ب پ ت ج https://www.tribunezamaneh.com/archives/103329
- ^ Hussein Tahiri (٢٠٠٧). The Structure of Kurdish Society and the Struggle for a Kurdish State. Bibliotheca Iranica: Kurdish studies series. Vol. ٨. Mazda Publications. لاپەڕە ١٤٤. ژپنک ٩٧٨١٥٦٨٥٩١٩٣٣.
Between 1984 and 1991, the KDPI and Komala fought each other vigorously.
- ^ Ufheil-Somers، Amanda (٢٠ی تەممووزی ١٩٨٦). «Major Kurdish Organizations in Iran». MERIP (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
- ^ https://www.tribunezamaneh.com/archives/103329
- ^ «شرح‌حال مجموعه‌ای از شهدای سازمان پیکار».
- ^ ئ ا ب پ ت Foya88. «Foya88 | Platform Penghasil Uang Terbaru & Terpercaya di Asia». www.iskraa.net (بە Indonesia). لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە ژمارەیییەکان: authors list (بەستەر) - ^ فاجعھ اورامان – منتخبی از گفتارھای رادیو صدای ایران – دربارھ رویداد اورامان از ٢٩ آبان تا ٩ آذر ١٣٦٣ صفحھ چھار.
- ^ www.hekmatist.com https://www.hekmatist.com/2011/201210salam.html. لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ «کالبدشکافی توافقنامھ کوملھ و حزب». www.jebhemelli.info. لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
- ^ «Wayback Machine» (PDF). iskraa.net. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
- ^ Foya88. «Foya88 | Platform Penghasil Uang Terbaru & Terpercaya di Asia». www.iskraa.net (بە Indonesia). لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە ژمارەیییەکان: authors list (بەستەر)
خوێندنەوەی زیاتر
[دەستکاری]- کتێبی " قەیران و ڕووداوەکانی کەنداو لە کوردستانی عێراق"، چاپی دووەم: کۆمەڵەیەکی یەک بەرگ، کانوونی دووەمی ١٩٩٣.
- گۆڤاری " کۆمۆنیست "، ژمارە ٤١، تەممووزی ١٩٨٨.
