مزگەوتی ئەزھەر

مزگەوتی ئەزھەر گرنگترین مزگەوتە لە میسر، و یەکێکە لە قەڵا مێژوویییەکان بۆ بڵاوکردنەوە و فێرکردنی ئیسلام ھەروەھا یەکێکە لە بەناوبانگترین مزگەوتە مێژوویییەکان لە میسر و جیھانی ئیسلامی، و بەشێکە لە دامەزراوەی ئەزھەری شەریف مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای دەوڵەتی فاتمی لە میسر، دوای ئەوەی جەوھەر سەقیلی لە ساڵی ٩٦٩ی زایینیدا فەتحکردنی میسری تەواو کرد . و دەستی کرد بە دامەزراندنی قاھیرە ئەو کۆشکی گەورەی دروست کرد و ئامادەی کرد بۆ ھاتنی خەلیفە موعیز لیدینللا لەو ماوەیەدا، دەستی کرد بە دروستکردنی مزگەوتی ئەزھەر بۆ ئەوەی خەلیفە نوێژی تێدا بکات، و ببێتە مزگەوتێکی جەماعەت بۆ ئەو شارە تازە دامەزراوە، ھاوشێوەی مزگەوتی عەمر لە فوستات و مزگەوتی ئیبن تولون لە قەتائیع لەو کاتەدا ئامادەکرابوو بۆ ئەوەی پەیمانگایەکی پەروەردەیی بێت بۆ فێرکردن و بڵاوکردنەوەی عەقیدەی شیعە لە ساڵی ٣٥٩ کۆچی / ٩٧٠ ز بە تێپەڕبوونی تەمەنەکان، گۆڕینی زۆرێک لە تایبەتمەندییە فاتمییەکانی. فەرمانڕەوای فاتیمی لە میسر. مێژوونووسان جیاوازییان ھەبووە سەبارەت بە سەرچاوەی ناوی ئەم مزگەوتە، بەڵام زۆرترین ئەگەری ئەوەیە کە فاتمییەکان ناویان ناوە ئەلئەزھەر بۆ ڕێزلێنان لە فاتیمەی زەھرا کچی پێغەمبەر محەممەد.

مزگەوتەکە بە دووەم کۆنترین زانکۆ دادەنرێت کە بەردەوام کاردەکات لە جیھاندا لە دوای زانکۆی قەرەویین. ھەرچەندە مزگەوتی عەمری کوڕی عاس لە فوستات لە مەراسیمی وانەوتنەوەدا پێشی بوو، بەڵام بەو پێیەی کە بازنەی خوێندن لەوێ بە شێوەیەکی خۆبەخشانە و وەک بەخشین ئەنجام دەدرا، مزگەوتی ئەزھەر یەکەم مزگەوت بوو لە میسر کە ڕۆڵی قوتابخانە و پەیمانگا ئاسایییەکانی ئەنجامدا، بەو پێیەی وانەکانی بە فەرمانی دەوڵەت دەدرا و زانایان و مامۆستایان پارەیان بۆ دەدرا. یەکەم وانەی لە سەفەری ساڵی ٣٦٥ی کۆچی / ٩٧٥ی زایینی لەلایەن عەلی بن النومان، دادوەرەوە لە فیقھی شیعەدا درا لە ساڵی ٣٧٨ی کۆچی / ٩٨٨ی زایینی مووچە بۆ فەقێیەکانی مزگەوتەکە بڕیاردرا و خانوویەکیان بۆ ئامادەکرا بۆ ئەوەی لە تەنیشتی بژین.

دوای ڕووخانی دەوڵەتی فاتمی، ئەستێرەی ئەزھەر بە دەستی سەلاحەدین ئەیوبی کاڵ بووەوە، کە ئامانجی بەرەنگاربوونەوەی تەریقەتی شیعە و پشتیوانی لە تەریقەتی سوننە بوو وتاری ناوبراو ھەڵوەشایەوە و بۆ ماوەی سەد ساڵ بە ھەڵپەسێردراوی مایەوە تاوەکو لە سەردەمی سوڵتانی مەملوک زاھیر بایبارس ئەلبوندقداریدا نۆژەنکرایەوە. لە سەردەمی مەملوکەکاندا، ئەزھەر گەڕایەوە بۆ بەجێگەیاندنی ئەرکی زانستی و ڕۆڵی ژیانی فەقێیەکان بۆ فێرکردنی قوتابخانەی فیکری سوننە و فەرموودەکانی پێغەمبەر، ئەوانیش خەمی نۆژەنکردنەوە و فراوانکردن و پاراستنیان بوو ئەمەش بە سەردەمی زێڕینی ئەزھەر دادەنرا لەم سەردەمانەی دواتردا، فەرمانڕەواکان و کەسایەتییە دیارەکان گرنگییەکی سەرەکییان بۆ گەڕاندنەوەی ئەو قوتابخانەیە نیشان دا کرێ، و چەندین وەقفی بۆ کرا.

لە سەردەمی مەلیک فوئادی یەکەمدا یاسای ژمارە ٤٦ی ساڵی ١٩٣٠ بۆ ئەزھەر دەرچوو، بەھۆیەوە فاکەڵتییەکانی بنەماکانی ئایین و شەریعەت و زمان و زمانی عەرەبی دواتر لە ساڵی ١٩٣٣ دامەزران و ئەلئەزھەر لە ساڵی ١٩٦١ بە فەرمی بوو بە زانکۆیەکی سەربەخۆ. زانکۆی ئەزھەر بە یەکەم زانکۆ دادەنرا لە جیھانی ئیسلامیدا کە لە عەقیدەی سوننە و یاسای ئیسلامی خوێندرایەوە. ئەزھەر تا ئەمڕۆش وەک چرایەک بۆ بڵاوکردنەوەی میانڕەوی ئیسلام دەمێنێتەوە، دامەزراوەیەک کە کاریگەری قووڵی لەسەر کۆمەڵگەی میسر ھەیە و ھێمای میسری ئیسلامییە.

سەرچاوەکان

• Abdo، Geneive (٢٠٠٢)، No God But God: Egypt and the Triumph of Islam، مطبعة جامعة أکسفورد، ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥١٥٧٩٣-٢، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Abu Zayd، Nasr Hamid؛ Amirpur، Katajun؛ Setiawan، Mohamad Nur Kholis (٢٠٠٦)، Reformation of Islamic thought: a critical historical analysis، Amsterdam University Press، ژپنک ٩٧٨-٩٠-٥٣٥٦-٨٢٨-٦، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە {{citation}}: زیاتر لە یەک دانە لە |بەستەری نووسەر2= و |بەستەری نووسەر= دیاری کراوە (یارمەتی)
• Aburish، Said K. (٢٠٠٤)، Nasser, the Last Arab، St. Martin's Press، ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٢-٢٨٦٨٣-٥، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Asprey، Robert B. (٢٠٠٠)، The rise of Napoleon Bonaparte، داڕێژە:Ill-WD2، ژپنک ٩٧٨-٠-٤٦٥-٠٤٨٨١-٦، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Barraclough، Steven (١٩٩٨)، «Al-Azhar: Between the Government and the Islamists»، Middle East Journal، Vol. ٥٢، Middle East Institute، لاپەڕە ٢٣٦–٢٤٩، JSTOR ٤٣٢٩١٨٨
• Beattie، Andrew (٢٠٠٥)، Cairo: a cultural history، Oxford University Press، ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥١٧٨٩٣-٧، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Behrens-Abouseif، Doris (١٩٩٢)، Islamic Architecture in Cairo (چاپی الثانیة)، Brill، ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-٠٩٦٢٦-٤، لە ڕەسەنەکە لە ١ی تەممووزی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە
• Binder، Leonard (١٩٨٨)، Islamic liberalism: a critique of development ideologies، دار نشر جامعة شیکاغو، ژپنک ٩٧٨-٠-٢٢٦-٠٥١٤٧-٥، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Blair، Sheila (٢٠٠٠)، «Decorations of city walls in the medieval Islamic world: The epigraphic message»، لە Tracy (ed.)، City walls: the urban enceinte in global perspective، Cambridge University Press، ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٦٥٢٢١-٦
• Bloom، Jonathan (١٩٨٨)، «The Introduction of the Muqarnas into Egypt»، لە Grabar (ed.)، Muqarnas: An Annual on Islamic Art and Architecture، Vol. ٥، Brill، لاپەڕە ٢١–٢٨، ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-٠٨٦٤٧-٠
• Bloom، Jonathan (٢٠٠٧)، «Ceremonial and Sacred Space in Early Fatimid Cairo»، لە Bennison؛ Gascoigne (eds.)، Cities in the pre-modern Islamic world، روتلیدج، ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٤٢٤٣٩-٤، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Brown، Nathan (September 2011)، Post-revolutionary al-Azhar (PDF)، The Carnegie Papers، مؤسسة کارنیغی للسلام الدولی، لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١١ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
• Creswell، K. A. C. (١٩٥٢)، The Muslim Architecture of Egypt I, Ikhshids and Fatimids, A.D. 939–1171، دار نشر جامعة أکسفورد
• Creswell، K. A. C. (١٩٥٩)، The Muslim Architecture of Egypt II, Ayyubids and Early Bahrite Mamluks, A.D. 1171–1326، Clarendon Press
• Daftary، Farhad (١٩٩٨)، A short history of the Ismailis: traditions of a Muslim community، Edinburgh University Press، ژپنک ٩٧٨-١-٥٥٨٧٦-١٩٤-٠، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Dodge، Bayard (١٩٦١)، Al-Azhar: A Millennium of Muslim learning، معھد الشرق الأوسط
• Dwyer، Philip G. (٢٠٠٨)، Napoleon: the path to power، مطبعة جامعة ییل، ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-١٣٧٥٤-٥، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Flower، Raymond (١٩٧٦)، Napoleon to Nasser: the story of modern Egypt، تایلور وفرانسیس، ژپنک ٩٧٨-٠-٩٠٥٥٦٢-٠٠-١، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Goldschmidt، Arthur (٢٠٠٠)، Biographical dictionary of modern Egypt، Lynne Rienner Publishers، ژپنک ٩٧٨-١-٥٥٥٨٧-٢٢٩-٨، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Ghazzal، Zuhair (٢٠٠٥)، «The 'Ulema': Status and Function»، لە Choueiri (ed.)، A companion to the history of the Middle East، داڕێژە:Ill-WD2، ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٥١-٠٦٨١-٨
• Gottheil، Richard (١٩٠٧)، «Al-Azhar The Brilliant: The Spiritual Home of Islam»، The Bookman، شرکة دود ومید
• Heyworth-Dunne، James (١٩٣٨)، «Arabic Literature in Egypt in the Eighteenth Century with Some Reference to the Poetry and Poets»، Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London، Vol. ٩، Cambridge University Press، لاپەڕە ٦٧٥–٦٨٩، JSTOR ٦٠٨٢٢٩
• Hitti، Philip Khuri (١٩٧٣)، Capital cities of Arab Islam، University of Minnesota Press، ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٦٦-٠٦٦٣-٤، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Holt؛ Lambton؛ Lewis، eds. (١٩٧٧)، The Cambridge History of Islam، مطبعة جامعة کامبریدج، ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٢٩١٣٨-٥، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Izre'el، Shlomo؛ Raz، Shlomo (١٩٩٦)، Studies in modern Semitic languages، Brill، ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-١٠٦٤٦-٨، لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە
• Lulat، Y. G-M. (٢٠٠٥)، A history of African higher education from antiquity to the present: a critical synthesis، داڕێژە:Ill-WD2، ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٣-٣٢٠٦١-٣، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• McGregor، Andrew James (٢٠٠٦)، A military history of modern Egypt: from the Ottoman Conquest to the Ramadan War، Greenwood Publishing Group، ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٨٦٠١-٨، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Petersen، Andrew (٢٠٠٢)، Dictionary of Islamic Architecture، Routledge، ژپنک ٩٧٨-٠-٢٠٣-٢٠٣٨٧-٣، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Petry؛ Daly، eds. (١٩٩٨)، The Cambridge history of Egypt، Vol. ١، Cambridge University Press، ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٤٧١٣٧-٤، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Rabbat، Nasser (١٩٩٦)، «Al-Azhar Mosque: An Architectural Chronicle of Cairo's History»، لە Necipogulu (ed.)، Muqarnas- An Annual on the Visual Culture of the Islamic World، Vol. ١٣، Brill، لاپەڕە ٤٥–٦٧، ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-١٠٦٣٣-٨
• Rahman، Fazlur (١٩٨٤)، Islam & modernity: transformation of an intellectual tradition، University of Chicago Press، ژپنک ٩٧٨-٠-٢٢٦-٧٠٢٨٤-١، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Raymond، André (٢٠٠٠)، Cairo، دار نشر جامعة ھارفارد، ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٠٠٣١٦-٣، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Richmond، John C. B. (١٩٧٧)، Egypt, 1798–1952: her advance towards a modern identity، Taylor & Francis، ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٦-٨٥٦٦٠-٦، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Rivoira، Giovanni Teresio؛ Rushforth، Gordon McNeil (١٩١٨)، Moslem architecture، Oxford University Press، ژپنک ٩٧٨-٠-٨٧٨١٧-١٣٦-١، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Russell، Dorothea (١٩٦٢)، Medieval Cairo and the Monasteries of the Wādi Natrūn، Weidenfeld & Nicolson
• Shillington، ed. (٢٠٠٥)، Encyclopedia of African history، CRC Press، ژپنک ٩٧٨-١-٥٧٩٥٨-٤٥٣-٥، لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە
• Siddiqi، Muhammad (٢٠٠٧)، Arab culture and the novel: genre, identity and agency in Egyptian fiction، Routledge، ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٧٧٢٦٠-٠، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Skovgaard-Petersen، Jakob (١٩٩٧)، Defining Islam for the Egyptian state: muftis and fatwas of the Dār al-Iftā، Brill، ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-١٠٩٤٧-٦، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Summerfield؛ Devine؛ Levi، eds. (١٩٩٨)، International Dictionary of University Histories، Taylor & Francis، ژپنک ٩٧٨-١-٨٨٤٩٦٤-٢٣-٧، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Tibi، Bassam (٢٠٠٦)، «Egypt as a Model of Development for the World of Islam»، لە Harrison؛ Berger (eds.)، Developing cultures: case studies، سی آر سی بریس، ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٩٥٢٨٠-٤
• Viorst، Milton (٢٠٠١)، In the shadow of the Prophet: the struggle for the soul of Islam، تایلور وفرانسیس، ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣٣-٣٩٠٢-٣، لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Voll، John Obert (١٩٩٤)، Islam, continuity and change in the modern world: Contemporary issues in the Middle East، Syracuse University Press، ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٥٦-٢٦٣٩-٨، لە ڕەسەنەکە لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە
• Watson، William E. (٢٠٠٣)، Tricolor and crescent: France and the Islamic world; Perspectives on the twentieth century، Greenwood Publishing Group، ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٧٤٧٠-١، لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە
• Williams، Caroline (٢٠٠٢)، Islamic Monuments in Cairo، قسم النشر بالجامعة الأمریکیة بالقاھرة، ژپنک ٩٧٨-٩٧٧-٤٢٤-٦٩٥-١، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Winter، Michael (٢٠٠٤)، Egyptian Society Under Ottoman Rule, 1517–1798، Routledge، ژپنک ٩٧٨-٠-٢٠٣-١٦٩٢٣-٠، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Yeomans، Richard (٢٠٠٦)، The art and architecture of Islamic Cairo، Garnet & Ithaca Press، ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٩٦٤-١٥٤-٥، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Zaman، Muhammad Qasim (٢٠٠٢)، The ulama in contemporary Islam: custodians of change، Princeton University Press، ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-٠٩٦٨٠-٣، لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە
• Zeghal، Malika (١٩٩٩)، «Religion and Politics in Egypt; The Ulema of al-Azhar, Radical Islam, and the State (1952-94)»، International Journal of Middle East Studies، Vol. ٣١، Cambridge University Press، لاپەڕە ٣٧١–٣٩٩، JSTOR ١٧٦٢١٧
• Zeghal، Malika (٢٠٠٧)، «The "Recentering" of Religious Knowledge and Discourse: The Case of al-Azhar in Twentieth-Century Egypt»، لە Hefner؛ Zaman (eds.)، Schooling Islam: the culture and politics of modern Muslim education، دار نشر جامعة برنستون، ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-١٢٩٣٣-٤

• مجلة «التایم»، ١٠ یونیو ٢٠١٣.
• کتاب الأزھر فی ألف عام، أحمد محمد عوف.

بەستەرە دەرەکییەکان

• ماڵپەری ئەلئەزھەر الشریف.
• ماڵپەڕی یادەوەری ئەزھەر
• پۆرتاڵی ئەلکترۆنی ئەلئەزھەر
• کۆمەڵەی جیھانی دەرچووانی ئەزھەر
• داھاتووی ئەزھەر دوای ڕۆشتنی ئەلتەنتاوی, بەرنامەی پشت ھەواڵ, کەناڵی ئەلجەزیرە، ١٠ی ئازاری ٢٠١٠
• گۆڤاری ئەزھەر ٢٣ی ئازاری ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. گۆڤارێکی ئیسلامی مانگانەیە کە لەلایەن کۆمپلێکسی توێژینەوەی ئیسلامی لە ئەزھەر ئەلشەریف لە قاھیرە دەردەچێت.
• ھێرشکردنە سەر میتۆدۆلۆژیا و عەقیدەی ئەزھەر و زانایان لەلایەن ھەندێک مەزھەبی بیدعەکارانەوە - دار ئەلفتا ئەلمەسریە
• مزگەوتی ئەزھەر - دەروازەی ئایینی الاحرام ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
• مزگەوتی ئەزھەر.. شایەتحاڵی مێژووی میسر
• فیلم تسجیلی یوضح موقف الأزھر الشریف من الجماعات المتطرفة والإرھاب لە یووتیووب ڕووندەکاتەوە