محەممەد کوڕی حەسەن ئەلمەھدی
محەممەد کوڕی حەسەن ئەلمەھدی محمد بن الحسن بن علي المهدي ١٢مین ئیمامی شیعەی دوازدە ئیمام | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | ١٥ شەعبان ٢٥٦ کۆچی[١] (نز. 18ی تەممووزی 870 زایینی) |
| ونبوون | شارانەوەی بچووک کاتی شارانەوە c. ٨٧٣ و تەمەنی ٥ ساڵی شارانەوەی گەورە نز. ٩٤١ سامەڕا, خەلافەتی عەبباسی |
| مۆنیومێنتەکان | Al-Sahlah Mosque, عێراق مەقامە غەیبەت, مزگەوتی جەمکەران, ئێران |
| وەکیل | |
| ناسراوە بە | شیعەی دوازدە ئیمام |
| کار | |
| وادە | ٨٧٤ زایینی– ئێستا |
| پێش | حەسەنی عەسکەری |
| بزاڤ | شیعەی دوازدە ئیمام |
| بەرامبەر(ەکان) | شەیتان, سۆفیانی, دەجاڵ |
| باوان(ەکان) | حەسەنی عەسکەری (باوک) نەرجێس (دایک)[٤] |
محەممەد کوڕی حەسەن ئەلمەھدی (بە عەرەبی: محمد بن الحسن بن علي المهدي) ناسراو بە حۆجەت کوڕی حەسەن (بە عەرەبی: حُجَّة ٱبْن ٱلْحَسَن) بەپێ باوەریی شیعەی دوازدە ئیمامٍ، دوازدەھەمین و دوایین ئیمام و ھەمان مەھدی مزگێنی دراوە. ئەو کوڕی حەسەنی عەسکەری، ئیمامی یازدەھەمی شیعەکان و وەکوو پەێغەمەری ئیسلام ناوی محەممەد و نازناوی ئەبۆلقاسمە.
شیعەکانی باوەڕیان وایە کە ئیمام مەھدی لە ١٥ی شەعبانی ٢٥٦ کۆچی لە سامەڕا لە دایکبووە و لە دووای کوژرانی باوکی، حەسەنی عەسکەری، لە تەمەنی ٥ ساڵی دا گەیشتە ئیمامەت.[٥] باوەر وایە ئەو پاش گەیشتنی بە ئیمامەت لە سامەڕا، لە ڕێگای ٤ بریکار لەگەڵ شوێنگرانی پەیوەندی ھەبووە. ئەم سەردەمە بەناوی سەردەمی شارانەوەی بچووک باس دەکرێت.[٦][٧]
زۆربەی سوننەکان ئەمە قبووڵ ناکەن و بڕوایان وایە مەھدی هێشتا لە دایک نەبووە.[٨]
ناونیشانەکان[دەستکاری]
ئەبو القاسم محمد کوڕی حەسەن العسکەری، فریادڕەسی ئیسکاتۆلۆژی لە دوانزە ئیسلامدا، بە چەندین نازناو ناسراوە، لەوانە المهدی ، ئەلقاعیم ، المۆنتازار، ساحێب الزەمان ، الغائیب ، الحججە/حوجەت الله ، صحیب العمر ، صحیب الحق ، بەقیەت الله .
نازناوی قاعیم ئاماژەیە بۆ سەرهەڵدان لە دژی ستەمکاری،[٩] هەرچەندە فەرموودەیەکی وحید لە شەشەمەوە ئیمامی شیعە، جەعفەر السدیق، ئەم نازناوە دەبەستێتەوە بە سەرهەڵدانی ئەلقاعیم لە دوای مردنی. وەک فەرموودەیەکی وحید ئەم ڕاپۆرتە لەلایەن شارەزایانەوە وەک جێی متمانە سەیر ناکرێت، مەجلەسی دەنووسێت، بەتایبەتی چونکە پێچەوانەی باوەڕی دوانزەیە کە زەوی ناتوانێت پووچەڵ بێت لە ئیمام لە هەر کاتێکدا، وەک حجت الله . هەروەها مەجلێسی پێشنیاری ئەوە دەکات کە ڕەنگە لەم فەرموودەدا مەبەستی مردن بە شێوەیەکی مەجازی بێت، ئاماژەیە بۆ یادەوەری لەبیرکراوی قاعیم دوای جادووگەرییە درێژخایەنەکەی.[١٠]
سەچەدین ئاماژە بەوە دەکات کە نازناوی ئەلقاعیم و ساحیب العمر زیاتر جەختی سیاسییان لەسەرە لە نازناوی ئیسکاتۆلۆژی ئەلمەهدی.[١١] لە بەرامبەردا نازناوی الحجە تیشک دەخاتە سەر ئەرکی ئایینی فریادڕەس.[١٢] بەڕاستی هەموو ئیمامێکی شیعە وەک [١٣]، (بەرزترین) بەڵگەی خودا، کە لە ڕێگەیەوە مانای ناوەوەی قورئان لە دوای مردنی پێغەمبەرەوە دەستڕاگەیشتن دەبێت.[١٤] ئەم نازناوە زیاتر بۆ ئیمامی دوانزەهەم، بەڵام لەوانەیە بەهۆی فەرموودەیەکی پەیوەندیدارەوە بێت لە ئیمامی دەیەم، عەلی الهادی.[١٤]
پاشخانی مێژوویی[دەستکاری]
تا مردنیان، ئیمامە شیعەکانی دەیەم و یازدەهەم (عەلی الهادی و حەسەنی عەسکەری، بە ڕێککەوت) لە ژێر چاودێری ورددا لە شارۆچکەی گاریسۆنی سامەڕا لەلایەن عەباسییەکانەوە ڕاگیرابوون، [١٥][١٦] کە زۆرجار لە سەرچاوە شیعەکاندا بەرپرسیارن لە ژەهراویکردنی دوو ئیمامەکە.[١٧] ئەو دوو ئیمامە شاهیدی تێکچوونی خەلافەتی عەباسی بوون،[١٨] لەگەڵ گواستنەوەی دەسەڵاتی ئیمپراتۆری بە خێرایی بۆ دەستی تورکەکان،[١٩] بە تایبەتی دوای المتاوەکیل.[٢٠] هاوچەرخی ئیمامی دەیەم، عەباسی المتاوەکیل بە توندوتیژی شیعەکانیان دادگایی کرد،[٢١][٢٢] بەشێکیش بەهۆی دژایەتی نوێبوونەوەی زەیدیەوەیە.[٢٣] سیاسەتە سنووردارەکانی ئەلموتەواکیل بەرامبەر بە ئیمامی دەیەم دواتر لەلایەن کوڕەکەیەوە پەسەندکرا، al -معتەمید، کە باس لەوە دەکرێت کە ئیمامی یازدەهەمی لە ژێر دەستبەسەری ماڵەوەدا هێشتووەتەوە بەبێ ئەوەی هیچ سەردانکەرێک بێت.[٢٤] لەبری ئەوە، ئەلعەسکەری بەوە ناسراوە کە بە شێوەیەکی سەرەکی پەیوەندی لەگەڵ شوێنکەوتووانی خۆیدا کردووە لە ڕێگەی تۆڕێکی نوێنەرەوە.[٢٢][٢٥] لە نێوانیاندا عوسمانی کوڕی سەعید، . [٢٦] کە دەوترێت خۆی وەک فرۆشیاری چەوری چێشت لێنان پۆشیوە بۆ ئەوەی خۆی لە بریکارەکانی عەباسی بەدوور بگرێت، هەربۆیە نازناوی ئەلسەمان ناوی لێنراوە.[٢٧]
تەباتەبایی پێشنیاری ئەوە دەکات کە ئەم سنووردارکردنانە لەسەر ئەلعەسکەری دانراون چونکە خەلافەت لەبارەی نەریتەکانی ناو نوخبە شیعەکانەوە زانیبوو، پێشبینی ئەوە دەکات کە ئیمامی یازدەهەم دەبێتە باوکی مەهدیی کۆتایی.[٢٨]
لەدایک بوون و سەرەتای تەمەنی مهدی[دەستکاری]
کاتێک ئەلعەسکەری مرد بەبێ ئەوەی میراتگرێکی ئاشکرای بەجێبهێڵێت، ئەو نەریت و پێشبینیانەی کە دەگەڕێندرێنەوە بۆ ئیمامەکانی پێشوو، تاڕادەیەکی زۆر بنەمای بوونی کوڕی عەسکەری وەک ئیمامی دوانزەهەم بوون ;[٢٩] بڕوانە دوانزە عەقیدەی جادووگەری.
سەبارەت بە وردەکارییەکانی لەدایکبوونی، دوانزە سەرچاوە باس لەوە دەکەن کە کوڕی ئەلعەسکەری لە دەوروبەری ساڵی ٢٥٥ (٨٦٨) لەدایکبووە.[٣٠][٣١] ناوی ئەبو القاسم محمد، هەمان ناو و شەرمەزاری وەک پێغەمبەری ئیسلامی،[٣٢] مەزهەبەکان. هەروەها ململانێی وەسیەتنامەی عەسکەری کرد و دۆسیەکەی لای دەسەڵاتداران وروژاند.[٣٣] وادیارە عەسکەری بێ منداڵ بوو، بەم شێوەیەش حەدیس وەک تاکە میراتگر لە یاسای شیعەدا سەیر دەکرا.[٣٤][٣٣] بەڵام خەلیفە حوکمی دا کە میراتەکە لە نێوان فەرموودە و جەعفەردا دابەش بکرێت.[٣٥]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ ئ ا ب پ ت ج چ A Brief History of The Fourteen Infallibles. Qum: Ansariyan Publications. 2004. p. 159.
- ^ A Brief History of The Fourteen Infallibles. Qum: Ansariyan Publications. 2004. p. 160.
- ^ al-Qurashi, Baqir Shareef (2006). The Life of Imam al-Mahdi. Qum: Ansariyan Publications. p. 40.
- ^ Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein (1981). Islamic messianism : the idea of Mahdi in twelver Shīʻism (بە ئینگلیزی). Albany: State University of New York Press. ISBN 0873954424. Retrieved 7ی Januaryی 2021.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=(help) - ^ Ṭabāṭabāʼī, Muḥammad Ḥusayn (1975). Shiʻite Islam, (بە ئینگلیزی) ([1st] ed.). Albany,: State University of New York Press. p. 210. ISBN 0-87395-272-3. Retrieved 7ی Januaryی 2021.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=(help)CS1 maint: extra punctuation (link) - ^ "ISLAM IN IRAN vii. THE CONCEPT OF MAHDI IN TW –". iranicaonline.org (بە ئینگلیزی). Encyclopaedia Iranica. Retrieved 7ی Januaryی 2021.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(help) - ^ Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein (1981). Islamic messianism : the idea of Mahdi in twelver Shīʻism (بە ئینگلیزی). Albany: State University of New York Press. ISBN 0-87395-442-4. Retrieved 7ی Januaryی 2021.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=(help) - ^ "المهدي وعيسى والدجال". www.saaid.net. Retrieved 7ی Januaryی 2021.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(help) - ^ Sachedina 1981, p. 60.
- ^ Sachedina 1981, pp. 60-1.
- ^ {{Sfn|Sachedina|1981|pp=59, 69} }
- ^ Sachedina 1981, p. 68.
- ^ {{Transl|ar|hujjat Allah} سەیر دەکرێت. }
- ^ ئ ا Sachedina 1981, p. 67.
- ^ Momen 1985, pp. 43, 44.
- ^ Sachedina 1981, pp. 25, 26.
- ^ سەچەدینە 1981, p. 28.
- ^ Sachedina 1981, p. 25.
- ^ دۆناڵدسۆن 1933, p. 209.
- ^ Sachedina 1981, p. 26.
- ^ Holt, Lambton & Lewis 1970, p. 126.
- ^ ئ ا Momen 1985, p. 44.
- ^ Amir-Moezzi 2016, p. 65.
- ^ Sachedina 1981, p. 29.
- ^ Hulmes 2013.
- ^ Eliash 2022.
- ^ Sachedina 1981, p. 30.
- ^ تەباتەبای 1975, pp. 184, 185.
- ^ Hussain 1986, p. 70.
- ^ Momen 1985, p. 161.
- ^ Donaldson 1933, p. 229.
- ^ Momen, 1985 & Sachedina 1981, p. 90.
- ^ ئ ا Hussain 1986, p. 77.
- ^ Amir-Moezzi 2007.
- ^ Sachedina 1981, p. 41.