لێدوانی بەکارھێنەر:ئەمارسین ئورنەمۆ
 ویکیپیدیا ئینسایکڵۆپیدیایەکی ئازادی ئینتەرنێتییە کە بە دەستی بەشداربووانی خۆبەخشەوە لە سەرانسەری جیھاندا پێکدێت. سەیرکردن، لەبەرگرتنەوە و بەکارھێنانەوەی ناوەڕۆکی ویکیپیدیا ئازادە. ویکیپیدیا دەستەی نووسەران یان چاودێرانی تایبەتی نییە و ھەموو کەس لەسەر ئینتەرنێت دەتوانێت دەستکاری و چاودێریی وتارەکانی بکات. ئەم ویکیپیدیایە کە بە شێوەزاری ناوەندی (سۆرانی) لە زمانی کوردی (Central Kurdish Branch) دەنووسرێت، لە ٢٠٠٩ەوە لە ویکیپیدیای کوردیی باکووری (کورمانجی) بە ھۆی چەند کێشەی تەکنیکی و زمانەوانییەوە جیا بووەتەوە و ئێستا ٢٩٬٧٩٣ وتار و ١٢٦ بەشداربووی چالاکی ھەیە.
بەر لە ھەموو شتێک، باشترە لەگەڵ سیاسەتەکانی ویکیپیدیا ئاشنا بیت:
ویکیپیدیای کوردی شوێنێکە بۆ پەرەپێدان و ناساندنی زمان و چاندی کوردی و کۆکردنەوەی زانیارییەکان لە یەک جێگەدا. بەشداریی ھەموو کەسێک ڕاستەوخۆ دەخرێتە ویکیپیدیای کوردی و پێویستی بە پەسەندکردنی کەس نییە. بۆ بەشداریکردن لە ویکیپیدیای کوردی: 
|
پەیامەکەت -- چالاک وتووێژ ١٨:٣٧، ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١ (UTC)
زایۆنیزمی جیهانی[دەستکاری]
زایۆنیزم یان سەهیۆنیزم (بە عیبری: צִיּוֹנוּת) بزووتنەوەیەکی سیاسی نەتەوەیی جوولەکە یە کە ئامانجیان دروستکردن و کۆکردنەوەی پاڵپشتی بوو لەپێناو بونیادنانی دەوڵەتێک بۆ جووەکان لە خاکی پیرۆز (مەبەستیان لە کەنعان یان فەلەستینی پێشوو).
ئامانجەکەیان لە ساڵی ١٩٤٨ ھاتەدی بە درووستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل .
لە ساڵی ١٨٩٧ یەکەم کۆبوونەوەی خۆیان لە بازل لە سویسرا گرێدا لەو کۆبوونەوەیە پەیڕە و پڕۆگرامی خۆیان دانا بەبەشداری ٢٠٠ ئەندام، تیۆدۆر ھێرتسل یش بەباوکی زایۆنیزم دادەنرێت
ئەوەی باسکرا مێژووی دامەزراندن و کاری سەرەتاییان بوو ، بەڵام ئێستا تێکەڵکراون لەگەڵ بزاوتی لیبراڵیزمی جیهانی کە ئەمریکا پێشەوایەتییان دەکات و دەستیان گرتووە بەسەر جومگە سەرەکیەکانی جیهان بەگشتی و ئەمریکا بەتایبەتی ، وەکو سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ، بانکی قەرزی نێودەوڵەتی ، سەرۆکایەتی یەکێتی ئەوروپا و نەتەوە یەکگرتووەکان ..... هتد . ئەم بزاوتە ئێستا بە ڕاشکاوانەتر باس بکرێن دەبێ بڵێین بزاوتی لیبراڵیزمی جیهانی چونکە پێکەوە گرێدراون لەئێستادا.
ئەمانە لەپشتەوەی ڕاگەیاندنەکان و بەشێکی زۆری ڕوداوە جیهانییەکاندان گەرچی زۆرجار خورافیات و پڕوپاگەندە دەدرێتە پاڵیان بەتایبەت لەلایەن ئەو کەسانەوە کە باوەڕیان بە تیرۆی پیلانگێڕی (نظریة المؤامره) هەیە کە پێیان وایە بە موطلەقی دەسەڵاتیان بەسەر جیهاندا ئەشکێت و هیچ سنوورێک بۆ کاری خودا ناهێڵنەوە ، هەروەکو چۆن بەڵگەکانیان فلیم کارتۆنەکانی سیمپسۆن و پیت گۆت و چەندین فیلم کارتۆنی دیکەیە کە لەڕاستیدا زۆربەی جارەکان لەدوای ڕوداوەکانەوە پارچەیەکی نوێ لە فیلم کارتۆنەکان دروست دەکرێت ، بۆ نمونە بینیمان کە لە ساڵی ٢٠١٦ دا پێشبینی ئەوەکرابوو کە هیلاری کلینتۆن دەبێتە سەرۆکی ئەمریکا و پروپاگەندەیەکی زۆر بڵاو کرایەوە لەسەر ئەو بابەتە بەڵام هەردوای بردنەوەی دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنەکاندا خێرا کۆمەڵە وێنە و کاریکاتێکی تر دروست کردن کە باسیان لە بردنەوەی دۆناڵد ترەمپ دەکرد گوایە لە ساڵانی پێشووتردا ئەم پلانەیان داناوە .
بزاوتی لیبراڵیزمی ئەمریکی پێکهاتوون لە هەموو گروپ و تاقم و هەڵگرانی هەموو بیروباوەڕێک بەبێ جیاوازی کە لەئێستادا وەکو مەزهەب و ئایینێکی نوێی جیهانی لێ هاتووە .
ئەوانیش : بوزی ، هیندۆسی ، موسوڵمان ، مەسیحی ، جولەکە ، بێ ئایین ، شیعە ، کۆمەنیست ، ئەنارشیست ..... هتد
واتە بەگشتی هەموو جۆرە بیروباوەڕێکیان تێدایە کە لەسەر کۆمەڵە کۆلکەیەکی هاوبەش کۆبونەتەوە لەیەکتری ، ووزەپێدەری مەعریفی و فەلسەفییان فەلسەفەی داروینە کە سەردێڕەکەی ( البقاء للأصلح و الأقوى ) . بۆیە ئەمانە وەکو ئاژەڵێکی بەسۆز و بە رەحمن بۆ ئەوکەسانەی بەهاو نرخە سەپاوەکانیان قبوڵ دەکەن و وەکو ئاژەڵێکی خوێنمژ و دڕندەن بۆ ئەو کەسانەی کە خاوەن دید و ڕوئیای سەربەخۆن لە دیاریکردنی و پێناسەکردنی ژیاندا . لە ئێستادا کابینەی جۆ بایدن یەک بە یەکیان بەرهەمی فکری لیبڕاڵیزمی جیهانین زۆر زۆر جەخت لەسەر ئەم چەند خاڵە سەرەکییە دەکەنەوە ئەوانیش : یەکەم _ برەوپێدانی چەک و هێزی سەربازی و ئاژاوە دروستکردن لەپێناو سەرفبوونی چەکەکانیان. دووەم _ بەدەستهێنانی نەوت و سامانە سروشتیەکانی وڵاتان . سێیەم _ بەرەوپێشبردنی زانست . چوارەم _ کۆنترۆڵی تەواوی ڕاگەیاندن و میدیاکان کە لەم لایەنەوە تاکی جولەکە ( یەهودی ) پشکی شێریان بەرکەوتووە . پێنجەم _ سەروەرێتی دەسەڵات و ڕەهابوونی سیادەی نەتەوەیەکگرتووەکان . شەشەم _ سەرەکیترین لێنز و کار لەسەر کردنیان بریتییە لە رۆژهەڵاتی ناوەراست کە چەندین ئامانجی گرنگیان هەیە تیایدا چونکە تاکە ناوچە کە بتوانێت بە مەعرەفەی سەربەخۆوە بەرامبەر بە هەژمونیان بوەستێتەوە تەنها رۆژهەڵاتی ناوینە ( شرق الاوسط ) بەگشتی لەسەر چوار تەوەرە کار دەکەن لە رۆژهەڵاتی ناویندا ئەوانیش : یەکەم _ یەکەم: پەروەردەو فێرکردن ، واتە دەبێت مەناهجی دراسی هەموو ئەو وڵاتانەی کە پێچەوانەی نرخ و بەهاکانی رۆژئاواییە بگۆڕدرێت . دووەم _ هێنانە پێشەوەی ئافرەتان بۆ بوارەکانی راگەیاندن ، سەرۆکایەتی ، بەرپرسی کایەکانی دەوڵەت . سێیەم _گەرم کردنەوە بابەتی مافی مرۆڤ بە ناوی ماف وە یەکسانی ژنو پیاو بۆ دارماندنی نەریتی گەلانی کە وە چەسپاندنی نەریتی زایونیزمی جیهانی لەناو ئەو گەلاندا. چوارەم _ کارا کردنەوەی رۆڵی راگەیاندن لە ئاستی جیهان بۆ دەست نیشان وە دووبارە پێناسە کردنەوەی دۆستو دووژمن.
وەک زانراوە تاکە ناوچە کە بتوانێت بە مەعرەفە و کلتوری سەربەخۆوە بوەستێتەوە لە بەرامبەریان بریتیە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست . سەیری رووسیا بکەن ، چۆن لە بواری مەعریفی و سیاسیەوە شکستی هێناوە بەرانبەر بە رۆژئاوا هەروەها چین ناچار بوو بەشێک لە مەعرەفەی ئابووری رۆژئاوا قەبووڵ بکەن لەبازاڕدا بەهۆی فشاری سیستەمی جیهانی . وە دواجار دەبن بە بەشێک لەو سیستمە جیهانییە . ئەمارسین ئورنەمۆ (لێدوان) ١٩:١٢، ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١ (UTC)