فوئادی یەکەم

ناوی تەواو
	Ahmad Fuad; بە عەرەبی: أحمد فؤاد

فوئادی یەکەم
فوئادی یەکەم
	١٩٢٢
King of Egypt and Sovereign of Nubia, the Sudan, Kordofan and Darfur
فەرمانڕەوایی	15 March 1922 – 28 April 1936
پێشوو	Himself as Sultan of Egypt
جێگر	فارووقی یەکەم
سەرۆکوەزیرانی میسر	See list Abdel Khaliq Sarwat Pasha; Muhammad Tawfiq Nasim Pasha; Yehya Ibrahim Pasha; Saad Zaghloul Pasha; Ahmad Ziwar Pasha; Adli Yakan Pasha; Mustafa el-Nahhas Pasha; Muhammad Mahmoud Pasha; Isma'il Sidqi Pasha; Abdel Fattah Yahya Pasha; Ali Mahir Pasha;
سوڵتانی میسر
ماوەی دەسەڵات	9 October 1917 – 15 March 1922
پێشوو	حوسێن کایم
جێگر	Himself as King of Egypt
Prime Ministers	See list Hussein Rushdi Pasha; Muhammad Said Pasha; Youssef Wahba Pasha; Muhammad Tawfiq Nasim Pasha; Adli Yakan Pasha; Abdel Khaliq Sarwat Pasha;
ھاوسەر	Shivakiar Ibrahim (ھاوسەرگیری ١٨٩٥؛ جیابوونەوە ١٨٩٨); Nazli Sabri (ھاوسەرگیری ١٩١٩);
منداڵ(ەکان)	Prince Ismail; Fawkia of Egypt; Farouk I of Egypt; Fawzia, Queen of Iran; Princess Faiza; Princess Faika; Princess Fathia
ناوی تەواو
ناوی تەواو
	Ahmad Fuad; بە عەرەبی: أحمد فؤاد
خێزان	Alawiyya
باوک	Isma'il I of Egypt
دایک	Ferial Qadin
لەدایکبوون	26ی ئازاری 1868; Giza Palace, Cairo, Khedivate of Egypt, Ottoman Empire
مردن	٢٨ی نیسانی ١٩٣٦ (٦٨ ساڵ ژیاوە); Qubbah Palace, Cairo, Kingdom of Egypt
ناشتن	قەبرستانی ڕیفاعی، قاھیرە، میسر
ئایین	ئیسلام، سوننە

فوئادی یەکەم (بە عەرەبی: فؤاد الأول ; ٢٦ی ئازاری ١٨٦٨ – ٢٨ی نیسانی ١٩٣٦) سوڵتان و دواتر پاشای میسر و سودان بووە. نۆیەمین فەرمانڕەوای میسر و سودان لە بنەماڵەی محەممەد عەلی، لە ساڵی ١٩١٧ بووە سوڵتان دوای برا گەورەکەی حوسێن کامیل. نازناوی سوڵتانی بە پاشا گۆڕی کاتێک شانشینی یەکگرتوو لە ساڵی ١٩٢٢ بە شێوەیەکی تاکلایەنە سەربەخۆیی میسری ڕاگەیاند.

سەرەتای ژیان

فوئاد لە کۆشکی جیزە لە قاھیرە لەدایکبووە کە ژمارەی پێنجەمین منداڵی ئیسماعیل پاشا بووە.^[٢]^[٣] منداڵی لەگەڵ باوکە دەربەدەرەکەی لە شاری ناپۆلی بەسەر بردووە. خوێندنی لە ئەکادیمیای سەربازی لە شاری تۆرین لە ئیتاڵیا تەواو کردووە. دایکی ناوی فێرال قادین بوو.^[٤]

پێش ئەوەی ببێت بە سوڵتان، فوئاد ڕۆڵێکی گەورەی ھەبووە لە دامەزراندنی زانکۆی میسری (ئێستا پێی دەوترێت زانکۆی قاھیرە). لە ساڵی ١٩٠٨ بووە یەکەم سەرۆکی زانکۆ، و تا ساڵی ١٩١٣ دەستلەکارکێشانەوەی لەو پۆستەدا ماوەتەوە. لە شوێنی ئەو وەک سەرۆکی زانکۆ حسێن ڕوشدی پاشا وەزیری دادی ئەو کات شوێنی گرتەوە. لە ساڵی ١٩١٣ فوئاد ھەوڵی سەرکەوتوو نەبوو بۆ دەستەبەرکردنی تەختی ئەلبانیا بۆ خۆی کە ساڵێک پێشتر سەربەخۆیی خۆی لە ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی بەدەستھێنابوو. لەو کاتەدا میسر و سودان لەلایەن عەباسی دووەمی برازایەوە حوکمڕانی دەکرا و ئەگەری بوون بە پاشا فوئاد لە وڵاتەکەی خۆیدا دوور بوو. ئەمەش و ئەوەی کە شانشینی محمد عەلی بە ڕەچەڵەک ئەلبانی بووە، فوئادی ھان دا کە بەدوای تەختی ئەلبانیدا بگەڕێت.^[٥] فوئاد ھەروەھا لە ساڵی ١٩١٥ تا ساڵی ١٩١٨ وەک سەرۆکی کۆمەڵەی جوگرافیای میسری بووە.^[٦]

حوکمڕانی

فوئاد وەک کاندیدێک بۆ تەختی پاشایەتی ئەلبانیا کەوتە ژێر ڕەچاوکردن، بەڵام لە کۆتاییدا لە بەرژەوەندی فەرمانڕەوایەکی مەسیحی دوورخرایەوە. بە کۆچی دوایی حوسێن کامیلی برای لە ساڵی ١٩١٧دا، لەسەر تەختی سوڵتانی میسری دانیشت. لە دوای شۆڕشی میسر لە ساڵی ١٩١٩، شانشینی یەکگرتوو کۆتایی بە پاراستنی میسر ھێنا، و لە ٢٨ی شوباتی ١٩٢٢دا میسری وەک دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری ناساند. لە ١٥ی ئازاری ١٩٢٢ فوئاد فەرمانێکی دەرکرد و نازناوی خۆی لە سوڵتانی میسرەوە گۆڕی بۆ پاشای میسر. لە ساڵی ١٩٣٠ ھەوڵیدا دەسەڵاتی تاج بەھێز بکات بە ھەڵوەشاندنەوەی دەستووری ساڵی ١٩٢٣ و گۆڕینی بە دەستوورێکی نوێ کە ڕۆڵی پەرلەمانی تەنھا بۆ پۆستی ڕاوێژکاری سنووردار کرد. ناڕازیبوونی گشتی بە قەبارەیەکی گەورە ناچاری کرد لە ساڵی ١٩٣٥ دەستووری پێشوو بگەڕێنێتەوە.

دەستووری ساڵی ١٩٢٣ دەسەڵاتی فراوانی بە فوئاد بەخشی. زۆرجار لە مافی ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان کەڵکی وەرگرتووە. لە سەردەمی ئەودا، کابینەکان بە ویستی شاھانە لە کارەکانیان دوورخرانەوە و پەرلەمانەکان ھەرگیز بۆ ماوەی چوار ساڵە بەردەوام نەبوون بەڵکو بە فەرمان ھەڵوەشێنرانەوە.^[٧]

دروستکردنی ئەرشیفی شاھانە

فوئاد ئامرازێکی بەھێز بوو لە مێژوونووسینی مۆدێرن لە میسردا. چەندین ئەرشیفی دامەزراند بۆ کۆپیکردن و وەرگێڕان و ڕێکخستنی ھەشتا و حەوت بەرگی نامەنووسی پەیوەست بە باوباپیرانی باوکییەوە لە ئەرشیفی ئەورووپییەوە، دواتر بۆ کۆکردنەوەی بەڵگەنامە کۆنەکان لە ئەرشیفی میسرەوە بۆ ئەوەی لە ساڵانی ١٩٣٠دا بوو بە ئەرشیفی شاھانە. ھەوڵەکانی فوئاد بۆ وێناکردنی باوباپیرانی – بە تایبەت محەممەد عەلی باپیرە گەورەی، ئیبراھیمی باپیرەی و باوکی – وەک ناسیۆنالیست و پاشای خێرخوازی، دەیسەلمێنێت کە کاریگەرییەکی ھەمیشەیی لەسەر مێژوونووسی میسری دەبێت.

ژیانی کەسی

فوئاد لە ٣٠ی ئایاری ١٨٩٥ لە قاھیرە و لە کۆشکی عەباسییە ھاوسەری یەکەمی شازادە شویکار خانم ئەفەندی (١٨٧٦–١٩٤٧) مارەکرد، و لە ١٤ی شوباتی ١٨٩٦ گواتستییەوە. ئەو یەکەم ئامۆزای بوو کە جارێک دوورخرایەوە و تاکە کچی فیڵد مارشال شازادە ئیبراھیم فەھمی ئەحمەد پاشا (ئامۆزای یەکەمی) بوو لەلایەن ھاوسەری یەکەمییەوە، ڤیجدان نەڤجوان خانم. دوو منداڵیان ھەبووە، کوڕێک بە ناوی ئیسماعیل فوئاد کە لە تەمەنی کۆرپەیدا کۆچی دوایی کردووە و کچێک بە ناوی فەوقییە. ژیانی ھاوسەرگیریان ناخۆش بوو، ئەو دوو ھاوسەرە لە ساڵی ١٨٩٨ جیابوونەوە. لەکاتی ناکۆکی لەگەڵ برای ھاوسەری یەکەمی شازادە ئەحمەد سەیفەدین ئیبراھیم بەی، فوئاد گوللە لە قوڕگی درا. ڕزگاری بوو، بەڵام تا کۆتایی ژیانی ئەو شوێنەوارەی ھەڵگرت.

فوئاد لە ٢٤ی ئایاری ١٩١٩ لە کۆشکی بوستان لە قاھیرە ھاوسەرگیری لەگەڵ ھاوسەری دووەمی کردووە. ناوی نەزلی سەبری (١٨٩٤–١٩٧٨) بوو، کچی عەبدولڕەحیم پاشا سەبری، کە جارێک وەزیری کشتوکاڵ و پارێزگاری قاھیرە بوو، لەلایەن ھاوسەرەکەیەوە، تۆفیقە خانم شەریف. شاژنە نەزلی ھەروەھا نەوەیەکی دایکی مەیجر جەنەڕاڵ محەممەد شەریف پاشا بوو کە سەردەمێک سەرۆکوەزیران و وەزیری دەرەوە بوو، ھەروەھا نەوەیەکی گەورەی سلێمان پاشا بوو، کە ئەفسەرێکی فەرەنسی سوپای ناپلیۆن بوو کە موسڵمان بوو و سوپای میسری ڕێکخستەوە. ئەو دوو ھاوسەرە پێنج منداڵیان ھەبووە، فاروق و چوار کچیان ھەبووە بە ناوەکانی شازادە فەوزییە (کە بوو بە شاژنی ئێران)، فەیزە و فائیقە و فەتحییە.

وەک ھاوسەری یەکەمی، پەیوەندی فوئاد لەگەڵ ھاوسەری دووەمیشدا خراپ بوو. ئەو دوو ھاوسەرە بەردەوام شەڕیان دەکرد، تەنانەت فوئاد نەزلی لە کۆشکەکە قەدەغە کرد. کاتێک فوئاد مرد، دەوترێت نەزلی سەرکەوتوو لە تۆڵەسەندنەوە ھەموو جلەکانی بە بازاڕێکی ناوخۆیی جلوبەرگی بەکارھاتوو فرۆشتووە. فوئاد لە کۆشکی کووبە لە قاھیرە کۆچی دوایی کرد و لە گۆڕستانی خدێوی لە مزگەوتی ڕیفاعی لە قاھیرە بە خاک سپێردرا.

ھاوسەری شا فوئاد دوای مردنی وەک بێوەژن ژیاوە. پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ کوڕەکەیدا نەبووە. دوای مردنی فوئاد میسری بەجێھێشت و چووە ئەمریکا. لە ساڵی ١٩٥٠ بوو بەمەسیحی کاسۆلیکی و ناوی خۆی گۆڕی بۆ ماری ئەلیزابێس. لە میسر ماف و نازناوەکانی لێ سەندرایەوە؛ کە پێشتر ناوی دەوڵەمەندترین و ڕەسەنترین ژنی جیھان بوو، خاوەنی یەکێک لە گەورەترین کۆمەڵە زێڕینگەرییەکانی جیھان بوو.

میرات

کتێبخانەی فوئادی یەکەم لە چین لەلایەن موسڵمانانی چینی ما سۆنگتینگەوە بەناوی ئەوەوە ناونراوە.^[٨] محەممەد ئیبراھیم فولەیفیل و محەممەد دالی لەلایەن پاشاوە فەرمانیان پێکرا بۆ پەکین.^[٩]

ناونیشانەکان

٢٦ی ئازاری ١٨٦٨ – ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩١٧: جەنابی پایەدار ئەحمەد فوئاد پاشا
٩ی تشرینی یەکەمی ١٩١٧ – ١٥ی ئازاری ١٩٢٢: پایەدار سوڵتانی میسر و سودان، سەروەری نوبیا و کۆردۆفان و دارفور
١٥ی ئازاری ١٩٢٢ – ٢٨ی نیسانی ١٩٣٦: جەنابی شای میسر و سودان، سەروەری نوبیا و کۆردۆفان و دارفور

ڕێزلێنان

ناوخۆیی

دامەزرێنەر و سەروەری ڕێکخراوی کشتوکاڵ
دامەزرێنەر و سەروەری ڕێکخراوی ڕۆشنبیری
دامەزرێنەر و سەروەری ڕێکخراوی بازرگانی و پیشەسازی

بیانی

ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی: فەرمانی مێدجیدییەکان، پلەی یەکەم، ١٨٩٣
شانشینی ئیتاڵیا: خاچی گەورەی ڕێکخراوی پیرۆزەکان مۆریس و لازارۆس، ١٩١١
یۆنان: خاچی گەورەی ڕێکخراوی ڕزگارکەر، ١٩١٢
شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و ئێرلەندا: خاچی گەورەی شوان لە ڕێکخراوی حەمام (GCB)، ١٩١٧
قاجار ئێران: فەرمانی ئیمپراتۆری فارس، ١٩١٩
پورتوگال: خاچی گەورەی ڕێکخراوی تاوەر و شمشێر، ١٩٢٠^[١٠]
سوید: فەرماندەی خاچی گەورەی ڕێکخراوی ڤاسا، ١٩٢١
شانشینی ڕۆمانیا: خاچی گەورە لەگەڵ گۆچانی ڕێکخراوی کارۆلی یەکەم، ١٩٢١
ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن: گۆچانی ڕێکخراوی کریسانتیم، ١٩٢١
شانشینی ئیتاڵیا: شوڕشگێڕی ڕێبازی پیرۆزترین ڕاگەیاندن، ١٩٢٢
ئیسپانیا: گۆچانی فەرمانی چارڵی سێیەم، ١٩٢٢^[١١]
شانشینی حیجاز: کۆردۆنی گەورەی فەرمانی ڕێنێسانسی حیجاز، ١٩٢٢
ھۆڵەندا: خاچی گەورەی شوان لە ڕێکخراوی شێری ھۆڵەندا، ١٩٢٥
شانشینی ئەفغانستان: گۆچانی گەورەی فەرمانی خۆری باڵا، ١٩٢٧
شانشینی ئەلبانیا: گۆچانی گەورەی شانشینی ئەلبانیا، ١٩٢٧
شانشینی یەکگرتوو: زنجیرەی شاھانەی ڤیکتۆریا (RVC)، ١٩٢٧
کۆماری سێیەمی فەرەنسا: خاچی گەورەی لەشکری شەرەف، ١٩٢٧
بەلجیکا: کۆردۆنی گەورەی فەرماندەیی لیۆپۆڵد، ١٩٢٧
سووریا: گەمارۆی گەورەی ڕێکخراوی ئومەوییەکان، ١٩٢٧
چیکۆسلۆڤاکیا: گۆچانی ڕێکخراوی شێری سپی، ١٩٢٧
پۆڵەندا: خاچی گەورەی ڕێکخراوی ھەڵۆی سپی، ١٩٣٢
سوید: شوڕشگێڕی ڕێکخراوی شاھانەی سێرافیمەکان، ١٩٣٣
تایلەند: شوڕشگێڕی فەرمانی ماڵی شاھانەی چاکری، ١٩٣٤
دانیمارک: شوڕشگێڕی ڕێکخراوی فیل، ١٩٣٢
فینلاند: خاچی گەورەی ڕێکخراوی گوڵی سپی فینلاند، ١٩٣٥
ئێران: گۆچانی گەورەی فەرمانی تاج، ١٩٣٥

ھەروەھا سەیری بکە

شانشینی میسر
لیستی پاشاکانی شانشینی محمد عەلی

سەرچاوەکان

الملک أحمد فؤاد الأول [King Ahmad Fuad I] (بە عەرەبی). لە ٢٧ی شوباتی ٢٠١٠ ھێنراوە.

^ Montgomery-Massingberd، Hugh، ed. (١٩٨٠). «The Royal House of Egypt». Burke's Royal Families of the World. Vol. II: Africa & the Middle East. London: Burke's Peerage. لاپەڕە ٣٦. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٥٠١١-٠٢٩-٦. OCLC ١٨٤٩٦٩٣٦.
^ Rosten، David B. (٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٥). The Last Cheetah of Egypt: A Narrative History of Egyptian Royalty from 1805 to 1953 (بە ئینگلیزی). iUniverse. ژپنک ٩٧٨-١-٤٩١٧-٧٩٣٩-٢.
^ Morgan، Robert (٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٦). History of the Coptic Orthodox People and the Church of Egypt (بە ئینگلیزی). FriesenPress. لاپەڕە ٤٥٦. ژپنک ٩٧٨-١-٤٦٠٢-٨٠٢٧-٠.
^ Hassan، Hassan (٢٠٠٠). In the House of Muhammad Ali: A Family Album, 1805–1952. American Univ. in Cairo Press. لاپەڕە ٩. ژپنک ٩٧٨-٩٧٧-٤٢٤-٥٥٤-١.
^ Reid، Donald Malcolm (٢٠٠٢). Cairo University and the Making of Modern Egypt. Volume 23 of Cambridge Middle East Library. Cambridge University Press. لاپەڕە ٦١–٦٢. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٩٤٣٣-٣. OCLC ٤٩٥٤٩٨٤٩.
^ https://web.archive.org/web/20110724061011/http://www.server2002.net/egs1/president.html. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی شوباتی ٢٠١٠ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
^ Abdalla، Ahmed (٢٠٠٨). The Student Movement and National Politics in Egypt, 1923–1973. American University in Cairo Press. لاپەڕە ٤–٥. ژپنک ٩٧٨-٩٧٧-٤١٦-١٩٩-٥.
^ Stéphane A. Dudoignon؛ Hisao Komatsu؛ Yasushi Kosugi، eds. (٢٠٠٦). Intellectuals in the Modern Islamic World: Transmission, Transformation, Communication. Taylor & Francis. لاپەڕە ٢٥١. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٣٦٨٣٥-٣. لە ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ Kees Versteegh؛ Mushira Eid (٢٠٠٥). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics: A-Ed. Brill. لاپەڕە ٣٨٢–. ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-١٤٤٧٣-٦.
^ ordens.presidencia.pt https://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154&list=1. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
^ hemerotecadigital.bne.es http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0001067117&search=&lang=es. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

بەستەرە دەرەکییەکان

Newspaper clippings about Fuad I of Egypt in the 20th Century Press Archives of the ZBW

[1] Montgomery-Massingberd، Hugh، ed. (١٩٨٠). «The Royal House of Egypt». Burke's Royal Families of the World. Vol. II: Africa & the Middle East. London: Burke's Peerage. لاپەڕە ٣٦. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٥٠١١-٠٢٩-٦. OCLC ١٨٤٩٦٩٣٦.

[2] Rosten، David B. (٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٥). The Last Cheetah of Egypt: A Narrative History of Egyptian Royalty from 1805 to 1953 (بە ئینگلیزی). iUniverse. ژپنک ٩٧٨-١-٤٩١٧-٧٩٣٩-٢.

[3] Morgan، Robert (٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٦). History of the Coptic Orthodox People and the Church of Egypt (بە ئینگلیزی). FriesenPress. لاپەڕە ٤٥٦. ژپنک ٩٧٨-١-٤٦٠٢-٨٠٢٧-٠.

[Hassan2000-4] Hassan، Hassan (٢٠٠٠). In the House of Muhammad Ali: A Family Album, 1805–1952. American Univ. in Cairo Press. لاپەڕە ٩. ژپنک ٩٧٨-٩٧٧-٤٢٤-٥٥٤-١.

[5] Reid، Donald Malcolm (٢٠٠٢). Cairo University and the Making of Modern Egypt. Volume 23 of Cambridge Middle East Library. Cambridge University Press. لاپەڕە ٦١–٦٢. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٩٤٣٣-٣. OCLC ٤٩٥٤٩٨٤٩.

[6] ttps://web.archive.org/web/20110724061011/http://www.server2002.net/egs1/president.html. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی شوباتی ٢٠١٠ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[7] Abdalla، Ahmed (٢٠٠٨). The Student Movement and National Politics in Egypt, 1923–1973. American University in Cairo Press. لاپەڕە ٤–٥. ژپنک ٩٧٨-٩٧٧-٤١٦-١٩٩-٥.

[8] Stéphane A. Dudoignon؛ Hisao Komatsu؛ Yasushi Kosugi، eds. (٢٠٠٦). Intellectuals in the Modern Islamic World: Transmission, Transformation, Communication. Taylor & Francis. لاپەڕە ٢٥١. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٣٦٨٣٥-٣. لە ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[VersteeghEid2005-9] Kees Versteegh؛ Mushira Eid (٢٠٠٥). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics: A-Ed. Brill. لاپەڕە ٣٨٢–. ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-١٤٤٧٣-٦.

[10] ordens.presidencia.pt https://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154&list=1. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[11] hemerotecadigital.bne.es http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0001067117&search=&lang=es. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]