عەبدوڵڵا کوڕی عەمر کوڕی عاس
 | ئەم وتارە ھەتیوە، چونکە ھیچ وتارێکی تر بەستەری پێی نەداوە. تکایە لە وتارە پەیوەندیدارەکانەوە بەستەرەکان بەم پەڕە ئاشنا بکە؛ بۆ پێشنیارەکان ئامرازی دۆزینەوەی بەستەر تاقی بکەرەوە. (تشرینی دووەمی ٢٠٢٥) |
عەبدوڵڵا کوڕی عەمر کوڕی عاس | |
|---|---|
عبد اللە بن عمرو بن العاص | |
 | |
| لەدایکبوون | نزیکەی ٧ ساڵ پێش کۆچ (نز. ٦١٥ز) |
| مەرگ | ٦٥ی کۆچی / ٦٨٤-٦٨٥ی زایینی |
| نیشتەجێی | مەککە، مەدینە، میسڕ |
| پیشە | ھاوەڵ، فەرموودەناس، شەرعزان، نووسەری فەرموودە |
| ناسراوە بە | یەکەم نووسەرەوەی فەرموودە، خاوەنی "الصحیفە الصادقە"، زانست و خواپەرستی |
| ئایین | ئیسلام |
| باوان |
|
ئەبوو محەممەد، عەبدوڵڵا کوڕی عەمر کوڕی عاس قوڕەیشی سەھمی (بە عەرەبی: أبو محمد عبد اللە بن عمرو بن العاص القرشی السھمی) یەکێک بوو لە ھاوەڵە زانا و خواپەرستەکانی پێغەمبەر محەممەد (د.خ). ئەو کوڕی سەرکردەی ناسراو، عەمر کوڕی عاس، بوو، بەڵام ماوەیەک پێش باوکی موسڵمان بوو.[١] عەبدوڵڵا بە زانستە فراوانەکەی، پەرستشە زۆرەکەی، و بەتایبەتی بەوە ناسراوە کە یەکێک بوو لەو ھاوەڵە دەگمەنانەی کە بە مۆڵەتی ڕاستەوخۆی پێغەمبەر فەرموودەکانی دەنووسییەوە و کۆی دەکردەوە.
ژیان و موسڵمانبوون
[دەستکاری]عەبدوڵڵا لە شاری مەککە لەدایک بوو و لە تەمەنێکی گەنجیدا موسڵمان بوو. ئەو یەکێک بوو لەو چوار کەسەی کە بە "عەبادیلە" (عەبدوڵڵاکان) ناسرابوون، کە بریتی بوون لە خۆی و عەبدوڵڵا کوڕی عومەر، عەبدوڵڵا کوڕی عەبباس، و عەبدوڵڵا کوڕی زوبەیر، کە بە زانست و خواناسییان ناوبانگیان دەرکردبوو.[٢]
پێگەی زانستی و نووسینەوەی فەرموودە
[دەستکاری]عەبدوڵڵا کوڕی عەمر بە یەکێک لە زاناترین ھاوەڵان و گێڕەوەی فەرموودە (موحەدیس) دادەنرێت. ئەو بەھۆی توانای خوێندنەوە و نووسینییەوە پێگەیەکی تایبەتی ھەبوو.
الصحیفە الصادقە (پەڕە ڕاستگۆکە)
[دەستکاری]دیارترین شانازیی عەبدوڵڵا ئەوە بوو کە یەکەم ھاوەڵ بوو بە شێوەیەکی سیستماتیک و بە مۆڵەتی پێغەمبەر فەرموودەکانی بنووسێتەوە. لە کاتێکدا ھەندێک ھاوەڵ گومانیان ھەبوو لە نووسینەوەی فەرموودە لە ترسی تێکەڵبوونی لەگەڵ قورئان، عەبدوڵڵا ڕاستەوخۆ پرسیاری لە پێغەمبەر کرد. ئەو خۆی دەیگێڕێتەوە:"دەمگوت: ئەی پێغەمبەری خودا، من قسەت لێ دەبیستم، ئایا بینوسمەوە؟ فەرمووی: «بەڵێ». گوتم: لە کاتی ڕەزامەندی و تووڕەییشدا؟ فەرمووی: «بەڵێ، سوێند بەوەی گیانی منی بەدەستە، لەم دەمەوە جگە لە حەق ھیچی تر دەرناچێت»."[٣]
ئەو کۆکراوەیەی کە نووسییەوە، ناوی لێنا **"الصحیفە الصادقە"**، کە بە یەکێک لە یەکەمین دەستنووسەکانی فەرموودە لە مێژووی ئیسلامدا دادەنرێت. ئەم پەڕەیە دواتر لەلایەن ئیمام ئەحمەد کوڕی حەنبەلەوە بە تەواوی لەناو "موسنەد"ەکەیدا گێڕدراوەتەوە.
جگە لەوە، ئەو زمانی سوریانیی دەزانی و تەوراتی دەخوێندەوە، کە ئەمەش زانیارییەکانی دەربارەی ئایینەکانی تر فراوانتر کردبوو.[٤]
خواپەرستی و زوھد
[دەستکاری]عەبدوڵڵا بە خواپەرستییەکی زۆر و زوھدێکی نائاسایی ناسرابوو. ئەو بەردەوام بەڕۆژوو دەبوو و زۆربەی شەوەکانی بە شەونوێژ بەسەر دەبرد. کاتێک ئەم ھەواڵە گەیشتە پێغەمبەر، بانگی کرد و ئامۆژگاریی کرد کە میانڕەو بێت، چونکە جەستەی و خێزانەکەی مافیان بەسەریەوە ھەیە. پێغەمبەر پێی فەرموو: >"بەرۆژوو بە و بیشکێنە، شەونوێژ بکە و بخەوە، چونکە جەستەت مافی بەسەرتەوە ھەیە، چاوەکانت مافیان بەسەرتەوە ھەیە، و ھاوسەرەکەشت مافی بەسەرتەوە ھەیە."[٥] ئەم ڕووداوە بووە بنەمایەکی گرنگ لە فیقھی ئیسلامیدا بۆ پاراستنی ھاوسەنگی لە ژیاندا.
ڕۆڵی لە کاتی فیتنەدا
[دەستکاری]لە کاتی فیتنەی یەکەم و شەڕی سەفیندا، عەبدوڵڵا ھەڵوێستێکی ئاڵۆزی ھەبوو. ھەرچەندە لە ژێر فشاری باوکیدا لەگەڵ سوپای موعاویە ئامادە بوو، بەڵام بە ھیچ شێوەیەک شمشێری ھەڵنەگرت و بەشداریی شەڕی پراکتیکی نەکرد، چونکە پێغەمبەر پێشتر پێی گوتبوو "گوێڕایەڵی باوکت بە تا لە گوناھدا نەبێت."[٦] ئەو بەردەوام پەشیمانیی خۆی لە ئامادەبوون لەو شەڕەدا دەردەبڕی و دەیگوت: "خۆزگە دە ساڵ پێشتر مردبام."[٧]
کۆچی دوایی
[دەستکاری]بۆچوونی جیاواز لەسەر کات و شوێنی کۆچی دوایی عەبدوڵڵا ھەیە. بەھێزترین بۆچوون ئەوەیە کە لە ساڵی ٦٥ی کۆچی (٦٨٤-٦٨٥ی زایینی) لە تەمەنی ٧٢ ساڵیدا لە میسڕ کۆچی دوایی کردووە. ھەندێک سەرچاوەی تر ئاماژە بەوە دەکەن کە لە مەککە یان تائیف کۆچی دوایی کردووە.[٨]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ↑ ئەلزەھەبی، سیر أعلام النبلاء، بەرگی ٣، ل. ٧٩.
- ↑ ئیبن سەعد، الطبقات الكبرى، بەرگی ٤، ل. ٢٦٢.
- ↑ ئیمام ئەحمەد، موسنەد، حەدیسی ژمارە ٦٥١٠؛ ئەبوو داوود، سونەن، حەدیسی ژمارە ٣٦٤٦. (شێخ ئەلبانی بە سەحیحی داناوە).
- ↑ ئەلزەھەبی، سیر أعلام النبلاء، بەرگی ٣، ل. ٨١.
- ↑ بوخاری، سەحیح، حەدیسی ژمارە ٥١٩٩؛ موسلیم، سەحیح، حەدیسی ژمارە ١١٥٩. (فەرموودەی ھاوبەش - متفق علیە).
- ↑ ئیبن عەبدولبەر، الاستیعاب فی معرفە اڵاصحاب، بەرگی ٣، ل. ٩٥٢.
- ↑ ئیبن سەعد، الطبقات الكبرى، بەرگی ٤، ل. ٢٦٦.
- ↑ ئیبن حەجەر عەسقەلانی، الإصابە فی تمییز الصحابە، بەرگی ٤، ل. ١٩٤.
