زیندانی ھەتاھەتایی

زیندانی ھەتاھەتایی بریتییە لە ھەر حوکمێکی زیندانیکردن کە بەپێی ئەو سزایە کەسی سزادراو تا کۆتایی تەمەنی سروشتی خۆی (یان تا لێخۆشبوون یان گۆڕینی بۆ ماوەیەکی دیاریکراو) لە زینداندا بمێنێتەوە. ئەو تاوانانەی کە لە ئەنجامدا زیندانی ھەتاھەتایی لێدەکەوێتەوە، بە زۆر قورس و بەزۆری توندوتیژی دادەنرێت. نموونەی ئەم تاوانانە بریتین لە کوشتن، ئەشکەنجەدان، تیرۆر، دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان کە لە ئەنجامدا دەبێتە ھۆی مردن، دەستدرێژی، سیخوڕی، خیانەت، بازرگانی نایاسایی ماددە ھۆشبەرەکان، بازرگانیکردن بە مرۆڤ, ساختەکاری توند و تاوانی دارایی، زیانگەیاندن بە موڵک و ماڵی قورس، سووتاندن، تاوانی ڕق، ڕفاندن، دزی، دزەکردن،ڕفاندنی فڕۆکە، و جینۆساید.

کوشتن یەکێکە لەو تاکە تاوانانەی کە تێیدا زیندانی ھەتاھەتایی ناچارییە؛ سزای ھەتاھەتایی ناچاری بۆ کوشتن لە چەندین وڵاتدا دەدرێت، لەنێویاندا ھەندێک لە ویلایەتی ئەمریکا و کەنەدا. ھەروەھا دەتوانرێت زیندانی ھەتاھەتایی (وەک زۆرترین مەرج) بسەپێندرێت، لە ھەندێک وڵاتدا، بۆ تاوانەکانی ھاتوچۆ کە دەبێتە ھۆی مردن. زیندانی ھەتاھەتایی لە ھەموو وڵاتان بەکارناھێنرێت؛ پورتوگال یەکەم وڵات بوو کە زیندانی ھەتاھەتایی ھەڵوەشاندەوە، لە ساڵی ١٨٨٤، و ھەموو وڵاتانی دیکەی پورتوگالی زمان ھەروەھا زۆرترین ماوەی زیندانیکردنیان ھەیە، ھەروەھا ھەموو وڵاتانی ئیسپانی زمان لە ئەمریکا جگە لە کوبا، پیرۆ، ئەرجەنتین، شیلی و ویلایەتی چیواوای مەکسیک. ئەو وڵاتانەی تر کە سزای ھەتاھەتایی جێبەجێ ناکەن بریتین لە مەنگۆلیا لە ئاسیا و نەرویج، ئایسلەندا، کرواتیا، بۆسنە و ھەرزەگۆڤینا، ئەندۆرا و مۆنتینیگرۆ لە ئەورووپا. لەو شوێنانەی کە زیندانی ھەتاھەتایی سزایەکی ئەگەری بێت، لەوانەیە میکانیزمی فەرمی ھەبێت بۆ داوای پارێزبەندی دوای ماوەیەکی دیاریکراو لە زیندان. ئەمەش بەو مانایەیە کە سزادراوێک دەتوانێت مافی ئەوەی ھەبێت کە ماوەی سزاکە (تا ئەو کەسە دەمرێت) لە دەرەوەی زیندان بەسەر ببات. ئازادکردنی پێشوەختە بەزۆری مەرجدارە بە ھەڵسوکەوتی ڕابردوو و داھاتوو، لەوانەیە لەگەڵ ھەندێک سنووردارکردن یان پابەندبوون. لەبەرامبەردا کاتێک کە ماوەیەکی دیاریکراوی زیندانیکردن کۆتایی ھات، سزادراوەکە ئازادە. ماوەی خزمەتکردن و مەرجەکانی دەوروبەری پارێزبەندی جیاوازن. مەرج نییە شایستەیی پارێزبەندی دڵنیابێت لەوەی کە پارێزبەندی دەدرێت. لە ھەندێک وڵاتدا، لەوانەش سوید، پارێزبەندی بوونی نییە بەڵام سزای ھەتاھەتایی ڕەنگە – دوای داواکارییەکی سەرکەوتوو – بگۆڕدرێت بۆ سزای ماوەیەکی دیاریکراو، دوای ئەوە تاوانبارەکە ئازاد دەکرێت وەک ئەوەی ئەو سزایەی کە بەسەریدا سەپێنراوە ئەو سزایە بێت کە لە سەرەتادا سەپێنراوە.

لە زۆرێک لە وڵاتانی جیھان، بەتایبەتی لە کۆمۆنوێڵس، دادگاکان دەسەڵاتی تێپەڕاندنی سزای زیندانیکردنیان پێدراوە کە ڕەنگە ببێتە زیندانیکردنی ھەتاھەتایی بە شێوەیەکی دیفاکتۆ، واتە سزاکە زیاتر لە تەمەنی مرۆڤ دەخایەنێت. بۆ نموونە دادگاکانی باشووری ئەفریقا لانیکەم دوو سزایان بەسەردا سەپاندووە کە سەدەیەکیان تێپەڕاندووە، لەکاتێکدا لە تاسمانیا لە ئوسترالیا، مارتن براینت کە ئەنجامدەری کۆمەڵکوژییەکەی پۆرت ئارسەر بوو لە ساڵی ١٩٩٦، ٣٥ سزای ھەتاھەتایی لەگەڵ ١٠٣٥ ساڵ بەبێ پارێزبەندی وەرگرتووە. لە ئەمریکا، جەیمس ھۆڵمز، ئەنجامدەری تەقەکردنەکەی شانۆی ئاورۆرا لە ساڵی ٢٠١٢، ١٢ سزای ھەتاھەتایی لەسەریەک لەگەڵ ٣٣١٨ ساڵ بەبێ ئەگەری پارێزبەندی وەرگرتووە. لە دۆسیەی کوشتنی بەکۆمەڵ لە ئەمریکا، بکوژی بەکۆمەڵ لە پارکلاند نیکۆلاس کروز سزای زیندانی ھەتاھەتایی لەسەریەک (بەبێ پارێزبەندی) بەسەردا سەپێندرا بەھۆی کوشتنی ١٧ کەس و بریندارکردنی ١٧ کەسی دیکە لە قوتابخانەیەکدا. ھەر سزایەک بەبێ پارێزبەندی بە شێوەیەکی کاریگەر بەو مانایەیە کە ناتوانرێت سزایەک ڕابگیرێت؛ بۆیە سزای ھەتاھەتایی بەبێ پارێزبەندی بەو مانایەیە کە لە غیابی بارودۆخی دوور لە چاوەڕوانی وەک لێخۆشبوون، لێبوردن یان ھۆکاری مرۆیی (بۆ نموونە مردنی نزیک)، زیندانییەکە ماوەی ژیانی سروشتی خۆی لە زیندان بەسەر دەبات. لە چەند وڵاتێکدا کە زاراوەی ژیانی دیفاکتۆ بەکاردەھێنرێت، ئازادکردن لەسەر بنەمای مرۆیی (کە بە ئازادکردنی بەزەیی ناسراوە) شتێکی باو و ئاسایییە، وەک لە کەیسی عەبدولباسێت ئەلمێگرھی. بەو پێیەی ڕەفتاری زیندانییەک کە سزای ھەتاھەتایی بەبێ پارێزبەندی جێبەجێ دەکات پەیوەندی بە جێبەجێکردنی ئەو جۆرە سزایە نییە، زۆر کەس لە نێوان پارێزەران، پسپۆڕانی زیندانەکان، تاوانناسان، بەڵام لە ھەموویان زیاتر لە نێو ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ دژی ئەو سزایەن. بە تایبەتی جەخت لەوە دەکەنەوە کە کاتێک ڕووبەڕووی زیندانییەک دەبنەوە کە ھیچ ھیوایەکی نییە ھەرگیز ئازاد بکرێت، زیندان ھیچ ئامرازێکی نییە بۆ دیسپلینکردنی زیندانییەکی لەو شێوەیە بە شێوەیەکی کاریگەر.

چەند وڵاتێک ڕێگە دەدەن کە منداڵێکی کەم تەمەن بەبێ پارێزبەندی سزای ھەتاھەتایی بەسەردا بسەپێندرێت؛ ئەمانە بریتین لە بەڵام سنووردار نین بە: ئەنتیگوا و باربودا، ئەرجەنتین (تەنھا تەمەنیان لە سەرووی ١٦ ساڵەوەیە)، ئوسترالیا، بیلیز، برۆنێی، کوبا، دۆمینیکا، سانت ڤینسێنت و گرێنادین، دوورگەکانی سلێمان، سریلانکا و ئەمریکا. بەپێی توێژینەوەیەکی زانکۆی سانفرانسیسکۆ بۆ قوتابخانە، تەنھا ئەمریکا منداڵی کەم تەمەنی ھەبووە کە لە ساڵی ٢٠٠٨دا سزای لەو جۆرەیان بەسەردا سەپێنراوە. لە ساڵی ٢٠٠٩دا، ھیومان ڕایتس وۆچ مەزەندەی کردووە کە ٢٥٨٩ تاوانباری گەنج کە سزای ھەتاھەتایییان بەسەردا سەپێنراوە و بەبێ ئەگەری پارێزبەندی لە ئەمریکا لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٠ەوە ئەو ژمارەیە بۆ ١٤٦٥ تاوانبار دابەزیوە. ئەمریکا زۆرترین ژمارەی ئەو زیندانیانەی ھەیە کە سزای ھەتاھەتایی بەسەر ھەردوو کەسی گەورە و کەم تەمەندا سەپێنراوە، بە ڕێژەی ٥٠ کەس لە ھەر ١٠٠ ھەزار (یەکێک لە کۆی ٢ ھەزار) دانیشتوو کە بۆ ھەتا ھەتایە زیندانی دەکرێن.

بەستەرە دەرەکییەکان

• دیدگا نێودەوڵەتییەکان سەبارەت بە زیندانی ھەتاھەتایی