دابەشبوونی چین–سۆڤیەت

دابەشبوونی چین–سۆڤیەت
بەشێکە لە	شەڕی سارد، پەیوەندی چین–سۆڤیەت
وڵات	چین، یەکێتیی سۆڤیەت
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

دابەشبوونی چین و سۆڤیەت (١٩٥٦–١٩٦٦) پچڕانی پەیوەندییە سیاسییەکانی نێوان کۆماری گەلی چین و یەکێتی کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەت بوو، بەھۆی جیاوازییە ئایدیۆلۆژییەکان کە لە لێکدانەوە جیاوازەکانیان و بەکارھێنانی پراکتیکی مارکسیزم-لینینیزمەوە سەریان ھەڵدا، ھەروەھا کاریگەری جیۆپۆلیتیکی ھەریەکەیان لە کاتی جەنگی سارد (١٩٤٥–١٩٩١)دا بوو. لە کۆتایییەکانی پەنجاکان و سەرەتای شەستەکاندا، مشتومڕەکانی چین و سۆڤیەت لەسەر لێکدانەوەی مارکسیزمی ئۆرتۆدۆکس بوونە ناکۆکی تایبەت لەسەر سیاسەتەکانی یەکێتیی سۆڤیەت بۆ داماڵینی ستالینیزاسیۆن و پێکەوەژیانی نێودنەتەوەییی ئاشتیانە لەگەڵ جیھانی ڕۆژاوا، کە ماو بە ڕیڤیزیۆنیزمی مارکسیستی ئیدانە کرد. چین لە بەرامبەر ئەم پێشینە ئایدیۆلۆژییەدا ھەڵوێستێکی دووژمنکارانەی بەرامبەر ڕۆژاوا گرتەبەر و بە ئاشکرا سیاسەتی پێکەوەژیانی ئاشتیانەی یەکێتیی سۆڤیەتی نێوان بلۆکی ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوای ڕەتکردەوە. جگە لەوەش چین ناڕەزایی دەربڕی لە پەیوەندییە نزیکەکانی سۆڤیەت لەگەڵ ھیندستان و مۆسکۆش ترسی ئەوەی ھەبوو کە ماو زۆر بێباک بێت لە ترسناکییەکانی شەڕی ئەتۆمی.

لە ساڵی ١٩٥٦دا نیکیتا خرۆشۆف لە وتارەکەیدا لەبارەی پەرستنی کەسایەتی و دەرئەنجامەکانی (٢٥ی شوباتی ١٩٥٦) ستالین و ستالینیزمی ئیدانە کرد و دەستیکرد بە داماڵینی ستالینکردنی یەکێتیی سۆڤیەت. ماو و سەرکردایەتی چین تووشی ترس و تۆقاندن بوون کاتێک کۆماری گەلی چین و یەکێتیی سۆڤیەت وردە وردە لە لێکدانەوە و بەکارھێنانیان بۆ مارکسیزم جیاواز بوون. تا ساڵی ١٩٦١ جیاوازییە ئایدیۆلۆژییە چارەسەرنەکراوەکانیان بووە ھۆی ئەوەی کۆماری گەلی چین بە فەرمی کۆمۆنیزمی سۆڤیەت بە کاری «دەستکاریکردنی خیانەتکاران» لە یەکێتیی سۆڤیەتدا ئیدانە بکات. بۆ وڵاتانی کوتلەی ڕۆژھەڵات، دابەشبوونی چین و سۆڤیەت پرسیارێک بوو کە کێ سەرکردایەتی شۆڕشەکە دەکات بۆ کۆمۆنیزمی جیھانی و لایەنەکانی جیھان ڕوو لە کێ دەکەن بۆ ئامۆژگاری سیاسی و ھاوکاری دارایی و یارمەتی سەربازی: چین یان ڕووسیا؟ لەم چوارچێوەیەدا یەکێتیی سۆڤیەت و لیژنەی بەرخۆدانی جەماوەری لە ڕێگەی پارتە پێشەنگە ڕەسەنەکان لە وڵاتەکانی ناو کایەی کاریگەری خۆیاندا کێبڕکێیان لەسەر سەرکردایەتیکردنی کۆمۆنیزمی جیھانی کرد.

لە نێوان جیھانی ڕۆژاوادا، دابەشبوونی چین و سۆڤیەت شەڕی ساردی دوو جەمسەری گۆڕی بۆ جەنگی ساردی سێ جەمسەری، ڕووداوێکی جیۆپۆلەتیکی بەرچاوی وەک دروستکردنی دیواری بەرلین (١٩٦١)، کەمبوونەوەی توندبوونەوەی قەیرانی مووشەکی کوبا (١٩٦٢) و کۆتایی ھاتنی جەنگی ڤێتنام (١٩٥٥–١٩٧٥)، چونکە ڕکابەرییەکە ئاسانکاریی کرد بۆ دەستکەوتی ماو لە نزیکبوونەوەی چین و ئەمریکا لەگەڵ سەردانی نیکسۆن بۆ چین لە ساڵی ١٩٧٢. جگە لەوەش، ڕوودانی دابەشبوونی چین و سۆڤیەت چەمکی کۆمۆنیزمی یەکپارچەیی پووچەڵکردەوە، ئەو تێڕوانینەی ڕۆژاوایی کە دەوڵەتە کۆمۆنیستەکان لە جیۆپۆلیتیکی دوای جەنگی جیھانی دووەمدا یەکگرتوو بوون و چەسپێنراون، بە تایبەت لە کاتی جەنگی ڤێتنام لە ساڵانی ١٩٤٧–١٩٥٠، کاتێک ئەمریکا دەستوەردانی لە جەنگی یەکەمی ھیندۆچین (١٩٤٦–١٩٥٤)دا کرد. لە ڕووی مێژووییەوە چینییەکان جیابوونەوە–مارکسیستی لینینیستی سۆڤیەت ڕیاڵپۆلیتیک کە لە ڕێگەیەوە ماو جیۆپۆلەتیکی سێ جەمسەری (کۆماری گەلی چین ویلایەتە یەکگرتووەکان و یەکێتیی سۆڤیەت)ی لە کۆتاییەکانی قۆناغی جەنگی سارد (١٩٥٦–١٩٩١) دامەزراند، ھەروەھا جیۆپۆلەتیکی چوارگۆشەیی (کۆماری گەلی چین ویلایەتە یەکگرتووەکان و یەکێتیی سۆڤیەت و شانشینی یەکگرتوو) تا قەیرانی سوێسی ساڵی 1956.