خوداپەرستی
دییزم یان خودا پەرستی (بە ئینگلیزی: Deism بە لاتینی: Deus واتە خودا وەرگیراوە)، بیروباوەڕێکی هزری و نائایینی و بیریاری و تیۆلۆژییە کە باوەڕی بە بوونی دروستکەرێکی گەورە هەیە کە گەردوونی دروست کردووە و دەتوانرێت بە بەکارهێنانی مێشک و چاودێریکردن دەستی بەم ڕاستییە بگات بە مانای جیهانی سروشتی بە تەنیا بەبێ ئەوەی پێویستی بە هیچ ئایینێک بێت، زۆربەی دییستەکان بیرۆکەی دەستێوەردانی خودایی لە کاروباری مرۆڤدا وەک پەرجوو و سروشەکان ڕەت بکەنەوە، دییزم لە باوەڕی بە خودا جیاوازە لە ئایینی فەلە و جوولەکە و ئیسلام و بەهایی و ئایینەکانی تر کە لەسەر بنەمای پەرجووەکان و سروش دامەزراون، دییستەکان ئەو بیرۆکەیە ڕەتدەکەنەوە کە خودا لە ڕێگەی پەرتووکە پیرۆزەکانەوە خۆی بۆ مرۆڤایەتی ئاشکرا کردووە، دیستەکان پێیان وایە دەبێت دروستکەرێکی گەردوون و مرۆڤ هەبێت، بۆیە جیاوازن لە بێدینەکان(بێ ئاینەکان) یان بێ دیستەکان، لە کاتێکدا لە بیروباوەڕی بێ ئاییندا لەگەڵیان هاوڕان.
دییستەکان زۆربەی ڕووداوە سەروو سروشتییەکان (وەک پێشبینی و پەرجوو) ڕەتدەکەنەوە و مەیلیان هەیە جەخت لەوە بکەنەوە کە خودا پلانێکی هەیە بۆ ئەم گەردوونە کە هیچیان لە ڕێگەی دەستێوەردانی خوداوە نییە لە کاروباری ژیانی مرۆڤ یان لە ڕێگەی هەڵپەساردنی یاسا سروشتییەکانی گەردوون، ئەوەی ئایینەکان وەک سروشی خودایی و پەرتووکی پیرۆز سەیری دەکەن زۆربەی دییستەکان وەک دروستکراوی مرۆڤایەتی دەبینن نەک سەرچاوەیەکی جێی باوەڕ.[١][٢][٣][٤][٥][٦]
تێڕوانینی گشتی[دەستکاری]
دییزم فەلسەفەیەکە کە تێڕوانینێکی بەرفراوان لەخۆدەگرێت سەبارەت بە پەیوەندی خودا بە جیهانی سروشتییەوە، دییزم لە شۆڕشی زانستی سەدەی حەڤدەهەمدا لە ئەوروپا سەریهەڵدا و لە سەردەمی ڕۆشنگەریدا لە سەدەی هەژدەدا کاریگەرییەکی بەهێزی هەبوو، دییزم وەک دۆگمایەکی تیۆلۆژی کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر سروشتی جیهانی هاوچەرخ هەبووە.
دییزم پێی وایە کە خودا بە هیچ شێوەیەک دەستێوەردان لە کاروباری جیهانی سروشتی (گەردوون) ناکات، چونکە دروستکەری گەردوون جێی هێشتووە تا بەپێی یاساکانی سروشت کار بکات کە کاتێک هەموو شتێکی دروست کردووە و بەم شێوەیە خودا بە تەواوی وەک زاڵێک وێنا دەکرێت نەک لە بنەڕەتدا، بەپێی ڕوانگەی دیستەکان، مرۆڤ تەنها لە ڕێگەی مێشک و چاودێری سروشتەوە دەتوانێت خودا بناسێت، نەک لە ڕێگەی سروش یان دەرکەوتنێکی سەروو سروشت وەک پەرجوو، دییزمیش دەتوانێت ئاماژە بە کۆمەڵێک بیروباوەڕی کەسی بکات کە لە ڕێگەی ڕوانگەیەکی گیانییەوە پەیوەندی و ڕۆڵی سروشت ڕوون دەکەنەوە.[٧]
تایبەتمەندییەکانی دییزم[دەستکاری]
دژایەتی لە ئیدیعای دیستەکان[دەستکاری]
ڕوانگەیەکی دیکە وای دەبینێت کە دییزم دژبەیەکە، بەو پێیەی عەقیدەی خودا پەرستی لەسەر بنەمای باوەڕبوون بە دروستکەرێک دامەزراوە کە لەم گەردوونەدا یەکە و هەمیشەییە، کە کاری گەردوون بە یاسای میکانیکی ڕێکخست و دەستبەرداری ڕێنیشاندانی مرۆڤ و دەستکاریکردنی بووە، وەک کاتژمێرێک کە خاوەنەکەی دروستی دەکات و دواتر بۆ سیستەمی کارکردنی خۆی بەجێی دەهێڵێت.[٨][٩]
باوەڕبوون بە بوونی بەدیھێنەر، و داننان بە بەدیھێنانی گەردوونەکەی، پاشان باوەڕبوون بەوەی کە ئەو دەستێوەردان لە گەردوون ناکات دوای ئەوەی بۆ یەکەمجار بەدیھێناوە، و هیچ پەیوەندییەکی بەو شتەوە نییە کە دروستی کردووە، وەک باری گەردوون کاتژمێرێک کە خاوەنەکەی دروستی دەکات و دواتر بۆ سیستەمی خۆکارکردنی خۆی بەجێی دەهێڵێت، ئەمە بێلایەنکردن و بچووککردنەوەی بۆ مێشک و ئەمەش لەم ڕووانەدا دیارە:
- کە مێشکی بە ڕەوشت، ئەدەبی، سۆزداری، بەها، تێلۆلۆژی، مرۆڤ، جوانیناسی، گەردوونی، و نەک مێشکێکی لۆژیکی، ژمێریاری، بیرکاری، میکانیکی، خاوەن ئەزموون؟! گونجاوترین تێگەیشتن لە مێشک داواکاری لۆژیکی و پراکتیکی و سوودگەرایی و ڕەوشت دادەمەزرێنێت، لەم ساتەدا خودا پەرست درک بەوە دەکات کە کە ناپاکییەکەی ڕامیاری سوودبەخشە، مێشک بچووک دەکاتەوە و بێلایەنی دەکات و بە تەواوی پشتگوێی دەخات و کێشەکەی لەگەڵ مێشکی خۆیدا دەبێت -گەورەترین گۆڕەپانی ناکۆکی-.[١٠]
- وا گریمانە دەکەن کە خودا بەبێ هۆکار و مەبەستێک شتەکان بەدی دەھێنێت! و هەرکەسێک بەبێ هۆکارێک یان مەبەستێک کارێک بکات بە گەمژە پەسنی دەکەن، کەواتە چۆن دەتوانن بەم شێوەیە پەسنی خوداکەیان بکەن؟[١١]
- سەرچاوەی بابەتی خودا پەرستان: ئەوان نکۆڵی لە ناسیۆنالیزمی خودا دەکەن بەسەر هەموو شتێکدا، بۆیە نکۆڵی له تایبەتمەندی و کردارەکانی دەکەن، و بوون بە کەسانێک کە باوەڕیان بە شتێکە کە بوونی نیە، چونکە باوەڕیان نا ئیمانییە.[١١]
- خودا پەرست بەڵگەیەکی سەربەخۆی نییە بۆ ئەوەی کە باوەڕی پێیەتی لەم عەقیدەیەدا، بەو پێیەی تەنیا گریمانەی خۆی و ڕای خۆی پەیڕەو دەکات.
دەروازەی فەلسەفە
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ Team, Almaany. "ترجمة و معنى deism بالعربي في قاموس المعاني. قاموس عربي انجليزي الكل مصطلحات صفحة 1". www.almaany.com. Retrieved 2022-08-18.
- ^ Harper, Leland Royce (2020). Multiverse Deism Shifting Perspectives of God and the World. Lanham: Lexington Books. ISBN 1-7936-1476-8. OCLC 1155980596.
- ^ Peters, Ted (2013)، "Models of God: Deism"، في Diller, Jeanine؛ Kasher, Asa (المحررون)، Models of God and Alternative Ultimate Realities، دوردريخت and هايدلبرغ: شبغنكا، ص. 51–52، doi:10.1007/978-94-007-5219-1_5، ISBN 978-94-007-5219-1، LCCN 2012954282
- ^ The world of the American Revolution : a daily life encyclopedia. Merril D. Smith. Santa Barbara, California. 2015. ISBN 978-1-4408-3027-3. OCLC 881400789.
- ^ "DÉISME - Encyclopædia Universalis". web.archive.org. 2019-04-18. Retrieved 2022-08-18.
- ^ "Deism | Deism.com". Deism. Retrieved 2022-08-18.
- ^ "Moderndeism.com". web.archive.org. 2015-11-04. Retrieved 2022-11-06.
- ^ [براهين وجود الله في النفس والعقل والعمل، تكوين للدراسات والأبحاث، ص. (59).
- ^ سلطان بن عبد الرحمن العميري، ظاهرة نقد الدين في الفكر الغربي الحديث، تكوين للدراسات والأبحاث، ص. (226)].
- ^ هيثم طلعت، [ العودة إلى الإيمان، دار الكاتب للنشر، ص. (34- 35)].
- ^ ئ ا هيثم طلعت، [العودة إلى الإيمان، دار الكاتب للنشر، ص. (35)].
بەستەرە دەرەکییەکان[دەستکاری]
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە خوداپەرستی تێدایە. |
 | ئەم «فەلسەفە» وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |