خواپەرستی
خواپەرستی (بە ئینگلیزی: Deism بە لاتینی: Deus واتە: خواپەرستی)، بیروباوەڕێکی ھزری و نائایینی و بیریاری و خواییە کە باوەڕی بە بوونی دروستکەرێکی گەورە ھەیە کە گەردوونی دروست کردووە و دەتوانرێت بە بەکارھێنانی مێشک و چاودێریکردن دەستی بەم ڕاستییە بگات بە واتای جیھانی سروشتی بە تەنیا بەبێ ئەوەی پێویستی بە ھیچ ئایینێک بێت، زۆربەی دییستەکان بیرۆکەی دەستێوەردانی خوایی لە کاروباری مرۆڤدا وەک پەرجوو و سروشەکان ڕەت بکەنەوە، دییزم لە باوەڕی بە خوا جیاوازە لە ئایینی خاچ پەرستی و جوولەکە و ئیسلام و بەھایی و ئایینەکانی تر کە لەسەر بنەمای پەرجووەکان و سروش دامەزراون، دییستەکان ئەو بیرۆکەیە ڕەتدەکەنەوە کە خوا لە ڕێگەی پەرتووکە پیرۆزەکانەوە خۆی بۆ مرۆڤایەتی ئاشکرا کردووە، دیستەکان پێیان وایە دەبێت دروستکەرێکی گەردوون و مرۆڤ ھەبێت، بۆیە جیاوازن بێ ئایینەکان یان بێ دیستەکان، لە کاتێکدا لە بیروباوەڕی بێ ئایینی دا لەگەڵیان ھاوبۆچوونن.
دییستەکان زۆربەی ڕووداوە سەروو سروشتییەکان (وەک پێغەمبەرایەتی و پەرجوو) ڕەتدەکەنەوە و ئارەزوویان ھەیە جەخت لەوە بکەنەوە کە خوا پلانێکی ھەیە بۆ ئەم گەردوونە کە ھیچیان لە ڕێگەی دەستێوەردانی خواوە نییە لە کاروباری ژیانی مرۆڤ یان لە ڕێگەی ھەڵپەساردنی یاسا سروشتییەکانی گەردوون، ئەوەی ئایینەکان وەک سرووشی خوایی و پەرتووکی پیرۆز سەیری دەکەن زۆربەی دییستەکان وەک دروستکراوی مرۆڤایەتی دەبینن نەک سەرچاوەیەکی جێی باوەڕ.[١][٢][٣][٤][٥][٦]
تێڕوانینی گشتی
[دەستکاری]دییزم فەلسەفەیەکە کە تێڕوانینێکی بەرفراوان لەخۆدەگرێت سەبارەت بە پەیوەندی خوا بە جیھانی سروشتییەوە، دییزم لە شۆڕشی زانستی سەدەی حەڤدەھەمدا لە ئەورووپا سەریھەڵدا و لە سەردەمی ڕۆشنگەریدا لە سەدەی ھەژدەدا کاریگەرییەکی بەھێزی ھەبوو، دییزم وەک بیروباوەڕێکی خوایی کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر سروشتی جیھانی ھاوچەرخ ھەبووە.
دییزم پێی وایە کە خوا بە ھیچ شێوەیەک دەستێوەردان لە کاروباری جیھانی سروشتی (گەردوون) ناکات، چونکە دروستکەری گەردوون جێی ھێشتووە تا بەپێی یاساکانی سروشت کار بکات کە کاتێک ھەموو شتێکی دروست کردووە و بەم شێوەیە خوا بە تەواوی وەک زاڵێک وێنا دەکرێت نەک لە بنەڕەتدا، بەپێی ڕوانگەی دیستەکان، مرۆڤ تەنھا لە ڕێگەی مێشک و چاودێری سروشتەوە دەتوانێت خوا بناسێت، نەک لە ڕێگەی سرووش یان دەرکەوتنێکی سەروو سروشت وەک پەرجوو، دییزمیش دەتوانێت ئاماژە بە کۆمەڵێک بیروباوەڕی کەسی بکات کە لە ڕێگەی ڕوانگەیەکی گیانییەوە پەیوەندی و ڕۆڵی سروشت ڕوون دەکەنەوە.[٧]
دژایەتی لە بانگەشەی دیستەکان
[دەستکاری]ڕوانگەیەکی دیکە وای دەبینێت کە دییزم دژبەیەکە، بەو پێیەی ڕێبازی خوا پەرستی لەسەر بنەمای باوەڕبوون بە دروستکەرێک دامەزراوە کە لەم گەردوونەدا یەکە و ھەمیشەیییە، کە کاری گەردوون بە یاسای میکانیکی ڕێکخست و دەستبەرداری ڕێنیشاندانی مرۆڤ و دەستکاریکردنی بووە، وەک کاتژمێرێک کە خاوەنەکەی دروستی دەکات و دواتر بۆ سیستەمی کارکردنی خۆی بەجێی دەھێڵێت.[٨][٩]
باوەڕبوون بە بوونی بەدیھێنەر، و داننان بە بەدیھێنانی گەردوونەکەی، پاشان باوەڕبوون بەوەی کە ئەو دەستێوەردان لە گەردوون ناکات دوای ئەوەی بۆ یەکەمجار بەدیھێناوە، و ھیچ پەیوەندییەکی بەو شتەوە نییە کە دروستی کردووە، وەک باری گەردوون کاتژمێرێک کە خاوەنەکەی دروستی دەکات و دواتر بۆ سیستەمی خۆکارکردنی خۆی بەجێی دەھێڵێت، ئەمە بێلایەنکردن و بچووککردنەوەی بۆ مێشک و ئەمەش لەم ڕووانەدا دیارە:
- کە مێشکی بە ڕەوشت، وێژەیی، سۆزداری، بەھا، تێلۆلۆژی، مرۆڤ، جوانیناسی، گەردوونی، و نەک مێشکێکی لۆژیکی، ژمێریاری، بیرکاری، میکانیکی، خاوەن ئەزموون؟! گونجاوترین تێگەیشتن لە مێشک داواکاری لۆژیکی و پراکتیکی و سوودگەرایی و ڕەوشت دادەمەزرێنێت، لەم ساتەدا خوا پەرست درک بەوە دەکات کە کە ناپاکییەکەی ڕامیاری سوودبەخشە، مێشک بچووک دەکاتەوە و بێلایەنی دەکات و بە تەواوی پشتگوێی دەخات و کێشەکەی لەگەڵ مێشکی خۆیدا دەبێت -گەورەترین گۆڕەپانی ناکۆکی.[١٠]
- وا گریمانە دەکەن کە خوا بەبێ ھۆکار و مەبەستێک شتەکان بەدی دەھێنێت! و ھەرکەسێک بەبێ ھۆکارێک یان مەبەستێک کارێک بکات بە گەمژە پەسنی (وەسف) دەکەن، کەواتە چۆن دەتوانن بەم شێوەیە پەسنی خواکەیان بکەن؟[١١]
- سەرچاوەی بابەتی خوا پەرستان: ئەوان نکۆڵی لە ناسیۆنالیزمی خوا دەکەن بەسەر ھەموو شتێکدا، بۆیە نکۆڵی لە تایبەتمەندی و کردارەکانی دەکەن، و بوون بە کەسانێک کە باوەڕیان بە شتێکە کە بوونی نییە، چونکە باوەڕیان نا باوەڕێتیییە.[١١]
- خوا پەرست بەڵگەیەکی سەربەخۆی نییە بۆ ئەوەی کە باوەڕی پێیەتی لەم ڕێبازەدا، بەو پێیەی تەنیا گریمانەی خۆی و ڕای خۆی پەیڕەو دەکات.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Team، Almaany. «ترجمة و معنى deism بالعربي في قاموس المعاني. قاموس عربي انجليزي الكل مصطلحات صفحة 1». www.almaany.com (بە ئینگلیزی). لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Harper، Leland Royce (2020). Multiverse Deism Shifting Perspectives of God and the World. Lanham: Lexington Books. ژپنک ١-٧٩٣٦-١٤٧٦-٨. OCLC ١١٥٥٩٨٠٥٩٦.
- ^ Peters, Ted (2013)، "Models of God: Deism"، في Diller, Jeanine؛ Kasher, Asa (المحررون)، Models of God and Alternative Ultimate Realities، دوردريخت and ھايدلبرغ: شبغنكا، ص. 51–52، doi:10.1007/978-94-007-5219-1_5، ISBN 978-94-007-5219-1، LCCN 2012954282
- ^ The world of the American Revolution : a daily life encyclopedia. Merril D. Smith. Santa Barbara, California. 2015. ژپنک ٩٧٨-١-٤٤٠٨-٣٠٢٧-٣. OCLC ٨٨١٤٠٠٧٨٩.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: location missing publisher (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ئەوانی تر (بەستەر) - ^ «DÉISME - Encyclopædia Universalis». web.archive.org. ١٨ی نیسانی ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٨ی نیسانی ٢٠١٩. لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Deism | Deism.com». Deism (بە ئینگلیزی). لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Moderndeism.com». web.archive.org. ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥. لە ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ [براهين وجود الله في النفس والعقل والعمل، تكوين للدراسات والأبحاث، ص. (59).
- ^ سلطان بن عبد الرحمن العميري، ظاهرة نقد الدين في الفكر الغربي الحديث، تكوين للدراسات والأبحاث، ص. (226)].
- ^ هيثم طلعت، [ العودة إلى الإيمان، دار الكاتب للنشر، ص. (34- 35)].
- ^ ئ ا هيثم طلعت، [العودة إلى الإيمان، دار الكاتب للنشر، ص. (35)].
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]
