حەسەن تورابی
| حەسەن تورابی حسن الترابی | |
|---|---|
| |
| Al-Turabi in 2015 | |
| سەرۆکی بەرەی نیشتیمانی ئیسلامی | |
| پێشینە | Position established |
| پاشینە | ئیبراھیم سەنووسی |
| Speaker of the National Assembly | |
| سەرۆک کۆمار | عومەر بەشیر |
| پێشینە | محەممەد ئەمین خەلیفە |
| پاشینە | ئەحمەد ئیبراھیم تاھیر |
| وەزیری دەرەوە | |
| سەرۆک کۆمار | عومەر بەشیر |
| پێشینە | حوسێن سلێمان ئەبوو ساڵح |
| پاشینە | سید ئەحمەد حوسێن |
| Attorney General of سودان | |
| سەرۆک کۆمار | Gaafar Nimeiry |
| Secretary General of the داڕێژە:Avoid wrap | |
| وردەکاریی تاکەکەسی | |
| لەدایکبوون | 1ی شوباتی 1932 Kassala, Anglo-Egyptian Sudan |
| مردن | ٥ی ئازاری ٢٠١٦ (٨٤ ساڵ ژیاوە) خەرتوم، سودان |
| پارتی سیاسی | PCP |
| لایەنگیری سیاسی تر |
|
| ھاوسەر(ەکان) | Wissal al-Mahdi |
| خزمەکان | Sadiq al-Mahdi (brother-in-law) |
| خوێندن لە | |
حەسەن تورابی (بە عەرەبی: حسن الترابی؛ ١ی شوباتی ١٩٣٢ – ٥ی ئازاری ٢٠١٦) سیاسەتمەدار و زانای سودانی بووە. ئەو کەسە کە گوایە تەلارسازێکی کودەتای سەربازی سودان بووە کە لە ساڵی ١٩٨٩دا سادق مەھدی ڕووخاند و عومەر بەشیری وەک سەرۆککۆمار داناوە.[١][٢] ناوبراو بە "یەکێک لە کەسایەتییە کاریگەرەکانی سیاسەتی مۆدێرن لە سودان "[٣] و "سەرکردەیەکی ئایدیۆلۆژیی ھێڵی توندی ماوە درێژ" ناوزەد کراوە. ڕۆڵی سەرەکی ھەبوو لە بەدامەزراوەییکردنی شەریعەت (یاسای ئیسلامی) لە بەشی باکووری وڵاتەکە و زۆرجار لە سودان زیندانی دەکرا، بەڵام ئەم "ماوەی دەستبەسەرکردنە" "لە نێوان قۆناغەکانی پۆستی باڵای سیاسیدا تێکەڵ بوو".[٤]
تورابی سەرۆکی بەرەی ئیسلامی نیشتمانی (NIF) بوو (کە دواتر ناوەکەی گۆڕی بۆ کۆنگرەی نیشتمانی لە کۆتایییەکانی نەوەدەکاندا)،[٥] بزووتنەوەیەکی سیاسی کە دەسەڵاتێکی سیاسی بەرچاوی لە سودان پەرەپێدا لەکاتێکدا ھەرگیز جەماوەرییەکی بەرچاوی لەنێو دەنگدەرانی سوداندا بەدەست نەھێنا. ڕێبازی «لە سەرەوە بۆ خوارەوە»ی بۆ ئیسلامکردن وەرگرت بە دانانی ئەندامانی حزب لە پۆستە باڵاکان لە خزمەتگوزارییە حکومی و ئەمنییەکان. تورابی و بەرەی ئیسلامی لە ساڵی ١٩٨٩ەوە دوای کودەتایەکی سەربازی گەیشتنە لووتکەی دەسەڵاتیان، تا ساڵی ٢٠٠١، وەک ئەوەی ھیومان ڕایتس وۆچ ناوی بردووە «دەسەڵاتی پشت تەخت»،[٦]تاکە سەرۆکی بزووتنەوەیەکی ئیسلامی سوننە کە کۆنترۆڵی دەوڵەتێکی کرد.[٧]
تورابی سەرپەرشتی سیاسەتە زۆر مشتومڕاوییەکانی وەک دروستکردنی "دەوڵەتی پۆلیسی NIF" و میلیشیاکانی NIFی پەیوەندیدار دەکرد کە دەسەڵاتی ئیسلامییان چەسپاند و ڕێگرییان لە ڕاپەڕینێکی جەماوەری دەکرد، بەڵام بەپێی ھیومان ڕایتس وۆچ چەندین پێشێلکاری مافی مرۆڤی ئەنجامدا، لەوانە " لەسێدارەدانی پوختە، ئەشکەنجەدان، مامەڵەی خراپ، دەستبەسەرکردنی ئارەزوومەندانە، ڕەتکردنەوەی ئازادییەکانی قسەکردن، کۆبوونەوە، و… ئایین، و پێشێلکردنی یاساکانی جەنگ، بەتایبەتی لە باشوور".[٦] تورابی سەرکردەیەکی ئۆپۆزسیۆن بوو لەگەڵ «ھێزەکانی ھاوپەیمانی» ئەمریکی-سعودیە لە جەنگی کەنداو، لە ساڵانی 1990 – ١٩٩١ کۆنگرەی عەرەبی و ئیسلامیی جەماوەری (PAIC) دامەزراند، کە چەترێکی ناوچەیی بوو بۆ چەکدارە ئیسلامییە سیاسییەکان، بارەگاکەی لە خەرتوم بوو.[٦]
لە دوای ساڵی ١٩٩٦، تورابی و «باڵی نێودەوڵەتی و ئایدیۆلۆژی» پارتەکەی کەمبوونەوەی کاریگەرییان بەخۆیەوە بینی لە بەرژەوەندی سەرکردە پراگماتیکەکان، ئەمەش بەھۆی سەپاندنی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بەسەر سودان وەک سزادانێک بۆ ھاوکاریکردنی سودان بۆ جیھادی ئیسلامی میسر لە ھەوڵەکانیان بۆ تیرۆرکردنی حوسنی موبارەک سەرۆکی میسر. تورابی لە ساڵی ١٩٩٩ەوە لە دەسەڵات دەرچوو و سەرکردایەتی گرووپێکی دابەشکراوی کۆنگرەی نیشتمانی دەکرد کە بە کۆنگرەی نیشتمانی جەماوەری ناسراوە.[٨] لە ١٧ی ژانویەی ٢٠١١ لەلایەن عومەر بەشیرەوە بۆ ماوەی نۆ ڕۆژ زیندانی کرا، ئەمەش دوای نائارامییە مەدەنییەکان لە سەرانسەری جیھانی عەرەبیدا.[٨] لە ساڵی ٢٠١٦دا بەبێ ئەوەی ڕووبەڕووی دادگایی ببێتەوە بەھۆی ڕۆڵی لە کودەتاکەی ساڵی ١٩٨٩دا کۆچی دوایی کرد.[١]
مەرگ
[دەستکاری]لە ٥ی ئازاری ٢٠١٦ تورابی لە تەمەنی ٨٤ ساڵیدا لە نەخۆشخانەیەکی خەرتوم کۆچی دوایی کرد. پێدەچێت بەھۆی جەڵتەی دڵەوە گیانی لەدەستدابێت. پرسەی تورابی ڕۆژی دواتر بەڕێوەچوو، چەند ھەزار ماتەمینیش ئامادەبوون و لە گۆڕستانی بورری ئەللەمب کە گۆڕستانێکە لە ڕۆژھەڵاتی خەرتوم بەخاک سپێردرا.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا Walsh، Declan (٢١ی تەممووزی ٢٠٢٠). «Three Decades After His Coup, Sudan's Former Ruler Is Held to Account». The New York Times. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ globalsecurity.org https://web.archive.org/web/20150722135319/http://www.globalsecurity.org/military/world/sudan/political-parties-nif.htm. لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی تەممووزی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Natsios، Andrew S. (2012). Sudan, South Sudan, and Darfur: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press. لاپەڕە ٨٥–٦. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٩٧٦٤١٩-٨. لە ٢٢ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
- ^ globalsecurity.org https://web.archive.org/web/20150801072356/http://www.globalsecurity.org/military/world/sudan/turabi.htm. لە ڕەسەنەکە لە ١ی ئابی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ globalsecurity.org https://web.archive.org/web/20150722135319/http://www.globalsecurity.org/military/world/sudan/political-parties-nif.htm. لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی تەممووزی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
According to the Political Handbook of the World 2011, the NIF was renamed as the National Congress (NC) in 1996 (2011, 1356). Other sources report that in November 1998, the NIF renamed itself the National Congress (NC).
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ ئ ا ب Human Rights Watch https://web.archive.org/web/20141105042334/https://www.hrw.org/legacy/press/2002/03/turabi-bio.htm. لە ڕەسەنەکە لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ ھێنراوە.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ Kepel، Gilles (2002). Jihad: The Trail of Political Islam. Harvard University Press. لاپەڕە ١٨٤. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٥١١-٢٥٧-٨.
- ^ ئ ا Lansford، Tom، ed. (٢٤ی ئازاری ٢٠١٥). «Popular (People's) National Congress». Political Handbook of the World 2015. CQ Press. لاپەڕە ١٣٩٥. ژپنک ٩٧٨-١-٤٨٣٣-٧١٥٨-٠.
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]- Burr، Millard (٢٠٠٣). Revolutionary Sudan: Hasan al-Turabi and the Islamist state, 1989–2000. Boston MA: Brill. ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-١٣١٩٦-٥.
- Abdelwahid, Mustafa A. The Rise of the Islamic Movement in Sudan (1945–1989). The Edwin Mellen Press, 2008.
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]- ماڵپەڕی فەرمی Archived
- تورابی video چاوپێکەوتن
- ھاتنە ژوورەوەی سودان ئەپدەیت لەسەر بەرەی ئیسلامی نیشتمانی
- بابەتێکی بی بی سی لەسەر بڵاوبوونەوەی لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٠٥
- دەقی وتارێکی تورابی لەبەردەم لیژنەی لاوەکی ئەفریقا بۆ کاروباری دەرەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا پێشکەشی کرد
- بەشی دووەمی ڕاپۆرتی کۆمیسیۆنی ١١ی ئەیلوول تورابی لە بەشی ٢٫٣ باسکراوە
| نێونەتەوەیی | |
|---|---|
| نەتەوەیی | |
| ئەکادیمییەکان | |
| خەڵک | |
| ھی تر | |
