جوەینی

جوەینی
بە عەرەبی: أبو المعالي الجويني
لەدایکبوون	١٧ی شوباتی ١٠٢٨ نەیشابوور، ئێران
مردن	٢٠ی ئابی ١٠٨٥(١٠٨٥-٠٨-٢٠) (٥٧ ساڵ ژیاوە) نەیشابوور، ئێران
ناسناو	أبو المعالي
باوک	Juwaynī, ʻAbd Allāh ibn Yūsuf
خێزان	Juvayni family
زمانەکانی ئاخاوتن	زمانی عەرەبی
پیشە	شەرعزان، زانستیار، زانای عەقیدە
بواری کار	فیقھی ئیسلامی، Usūl al-Dīn، کەلام
شوێنی کارکردن	Al-Nizamiyya of Baghdad
خوێندکار	غەزالی، Abu Al-Qasim Al-Ansari، Abu l-Nasr ibn al-Qushayri
قوتابیی	Al Fourani، Abû l-Qâsim al-Isfarâ'inî، Juwaynī, ʻAbd Allāh ibn Yūsuf، Al-Bayhaqi، Abu Abdullah al-Khabazi
شوێنی کار	نەیشابوور، بەغدا، مەدینە، مەککە
ئایین	ئیسلام، سوننە، ئەشعەریەت
ڕێبازی ئیسلامی	شافعی
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

ئیمامی حەرەمەین ئەبوو مەعالی عەبدولمەلیک کوڕی عەبدوڵڵای کوڕی یوسف کوڕی محەممەد جوەینی شافیعی ئەشعەری (٤١٩–٤٧٨ کۆچی / ١٠٢٨–١٠٨٥ ز)، شەرعزان و زانای ئوسولی فیقھو کەلامی شافعی. دەوترێت کە پێی دەگوترا پایەی ئیسلام. لە جووەین (قەزایەکی نیشاپور) لەدایک بووە و گەشتی کردووە بۆ بەغدا، پاشان مەککە، لەوێ بۆ ماوەی چوار ساڵ ماوەتەوە، لەوێ فەتوای دەرکردووە و وانەی گوتووەتەوە، دواتر گەڕاوەتەوە بۆ نیشاپور، لەوێ وەزیر نیزامولمولک قوتابخانەی نیزامییەی بۆ دروست کردووە، و گەورەترین زاناکانیش لە وانەکانیدا خوێندوویانە. لە شاری نیشاپور کۆچی دوایی کردووە. عەلی باخرزی لە کتێبی “الدمیة”دا کە وەسفی دەکات دەڵێت:،

«لە فیقھدا وەک شافیعی، لەئەدەبدا وەک ئەسمەعی و لە ئامۆژگاریدا وەک حەسەنی بەسری بوو»

خوێندکارەکانی

ژمارەیەکی زۆر لە زانایان لەژێر دەستی ئیمامی حەرەمەین خوێندوویانە دەوترێت لە کاتی کۆچی دواییدا نزیکەی چوار سەد قوتابی ھەبوون لەوانە:

• غەزالی.
• ئیلکیا ھەراسی.
• عەلی باخرزی.
• عەبدولغەفار فارسی.
• ئەبو ناسر عەبدولڕەحیم کوڕی ئیمام عەبدولکەریم قوشەیری.
• حافیز ئەبو محەممەد جورجانی دەفەرموێت: (ئەو ئیمامی سەردەمی خۆیەتی، لە بوارەکەیدا ناوازەیە، و دەگمەنێکی سەردەمی خۆیەتی، بێ ھاوتایە لە یادەوەری و قسەخۆشی و زمانیدا).
• خوێندکارەکەی عەبدولغەفار فارسی دەڵێت: ئیمامی دوو مزگەوتی پیرۆز، شانازی ئیسلام، ئیمامی ئیمامەکان، زانای شەریعەت، کە لە ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوادا بە کۆی دەنگ لەسەر ئیمامەتی ڕێککەوتوون، کە شایستەیییەکەیان لەلایەن سەرکردەکان و مۆدێرنەکانەوە دانیان پێدا ناوە، فارسەکان و عەرەبەکان پێش ئەو کەسی ھاوشێوەی ئەویان نەبینیوە دوای ئەو بەردی ئیمامی بەرزی کردەوە و قۆڵی بەختەوەری لانکەی جووڵاند و مەمکی زانین و تەقوای مژی، تا تێیدا گەورە بوو و پێگەیشت لە زمانی عەرەبی و ئەوەی پەیوەندی بەوەوە ھەیە زۆرترین پشک و بەشەکەی وەرگرت، بۆیە لە ھەموو نووسەرێک تێپەڕی کە لە ھیچ کەسێکی ترەوە نەیزانیبوو. ”
• ئیمامی ئیسنەوی دەفەرموێت: پێشەنگی سەرکردەکانی سەردەمی خۆی و سەرسووڕھێنەری سەردەم و سەردەمی خۆی بوو.
• ئەبو ئیسحاق شیرازی دەفەرموێت: چێژ لەم ئیمامە وەربگرن، چونکە خۆشی ئەم شوێنەیە.
• جارێک پێی گوت: ئەی موفیدی خەڵکی ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوا یەکەم و دواھەمین سوودیان لە زانستی تۆ وەرگرتووە.
• ئەبو عوسمان شابونی دەفەرموێت: خوای گەورە ئەم ئیمامە لە سەختی بپارێزێت، ئەمڕۆش ڕووناکی چاوی ئیسلامە.
• ئەبو سەعید سابری دەڵێت: ئیمامی خوراسان و عێراقە بەھۆی باشی و پێشکەوتنی لە جۆرە جیاوازەکانی زانستدا.

نووسینەکانی

چەندین کتێبی لەسەر فیقھو، بنەماکان ، ئیلاھیات، سیاسەتی ئیسلامی، و جەدەل، لەوانە:

لە فیقھدا:

• نھایة المطلب فی درایة المذھب، وھو کتاب کبیر فی أکثر من عشرین جزءا.
• مختصر النھایة.
• مختصر التقریب.
• الرسالة النظامیة فی الأرکان الإسلامیة.

لە بنەماکانی فیقھدا :

• البرھان.
• الورقات.
• الغنیة.
• التحفة.
• التلخیص.

لە جیدالدا:

• العمد.
• الدرة المضیة فیما وقع من الخلاف بین الشافعیة والحنفیة.
• الکافیة فی الجدل.
• الأسالیب فی الخلاف.

لە کەلامدا :

• الشامل فی أصول الدین.
• الإرشاد إلی قواطع الأدلة فی أصول الاعتقاد.
• لمع الأدلة فی قواعد عقائد أھل السنة والجماعة.
• العقیدة النظامیة فی الأرکان الإسلامیة.
• شفاء العلیل فی بیان ما وقع فی التوراة والإنجیل من التبدیل.
• قصیدة علی غرار قصیدة ابن سینا فی النفس.

لە سیاسەتی شەرعی :

• غیاث الأمم فی التیاث الظلم.

مردن

جوەینی تووشی نەخۆشییەکی سەخت بوو، کاتێک ھەستی بە توندی نەخۆشییەکە کرد، ڕووی لە «بشتانگان» کرد بۆ ئەوەی لە کەشوھەوای مامناوەندیدا داوای چارەسەر بکات، بەڵام نەخۆشییەکەی خراپتر بوو و لەوێ کۆچی دوایی کرد، ئێوارەی چوارشەممە ، ٢٥ی ڕەبیعولئاخیر ٤٧٨ کۆچی، کە ھاوتایە لەگەڵ ٢٠ی ئابی ١٠٨٥ی زایینی لە تەمەنی پەنجا و نۆ ساڵیدا.