تەحاوی

تەحاوی (٢٣٨–٣٢١ کۆچی، ٨٥٢–٩٣٣ ز) ئەبوو جەعفەر ئەحمەد کوڕی محەممەد کوڕی سەلامە کوڕی سەلامە ئەزدی تەحاوی، شەرعزانێکە کە بووە بە سەرۆکی قوتابخانەی حەنەفی لە میسر. لە گوندی تەحا لە شاری مینیا لە میسری سەرەوە لەدایک بووە و گەورە بووە، فیقھی شافیعی خوێندووە، پاشان گۆڕاوە بۆ فیقھی حەنەفی یەکێک لە کتێبە بەناوبانگەکانی عەقیدەی تەحاویە..

ڕەچەڵەک و پەروەردە

ئەحمەد کوڕی محەممەد کوڕی سەلامە ئەزدی لە حجر کوڕی عمران کوڕی عمر کوڕی موزەیقییە کوڕی عامر مائسەما کوڕی حارییەسە غتریف کوڕی ئومروئل قەیس کوڕی سەعلب کوڕی مازن کوڕی ئەزد کوڕی غەوس کوڕی نەبت کوڕی مالیک کوڕی زەید کوڕی کەھلان کوڕی سەبا کوڕی یەشجوب کوڕی یەعروب کوڕی قەحتان.. ئیبن ئەسیری جزری فەرموویەتی: «لە گەلەکەیدا زانا عەبدولغەنی کوڕی سەعید کوڕی عەلی کوڕی بشر کوڕی مەروان کوڕی عەبدولعەزیز ئەلعەزدی، نووسەری کتێبە بەناوبانگەکان، ئەلحازمی دەفەرموێت: «.

تەحاوی ئاماژەیە بۆ بەنی تاحییە لە ئەزد، وھو من بنی طاحیة بن سود بن حجر بن عمران، و ئەویش لە بەنی تاحییە کوڕی سود کوڕی ھاجەر کوڕی عمران، ئیبن قەتان فاسی لە لێدوانەکەی ھەمەدانیدا دەڵێت: «و مورتەزا زەبیدی فەرموویەتی: «ئیبن یونس مەسری باسی لەوە کردووە کە تەحاوی بە ناوی گوندێکەوە ناونراوە بە ناوی تەحا لە میسر..،. وذکر ابن یونس المصری إِنَّمَا الطحاوی نسبة إِلَی قریة یقال لھا طحا بِمصْر.

تەحاوی لە خێزانێکدا گەورە بووە کە بە زانست و تەقوا و ڕاستودروستی ناسراوە، ھەروەھا لە میسری سەرەوە کاریگەر و بەھێز و بەھێز بووە. باوکی پیاوێکی زانا و ئەدەب و فەزیلەت بوو، لەکاتێکدا دایکی - بە ئەگەرێکی زۆرەوە - خوشکی موزەنی بوو، ھاوڕێی ئیمامی شافیعی بە زانست و فیقە و ڕاستودروستی ناسرابوو و سویوتی لە نێو شەرعزانانی شافیعیدا باسی کردووە کە لە میسر بوون. ژمارەیەک لە فەقێیەکان لێی فێربوون و تەحاوی لەژێر دەستی دایکیدا خوێندوویەتی، فەقیھی فێربوو و فەزیلەتدار، پاشان پەیوەندی بە بازنەی ئیمام ئەبو زەکەرییە یەحیا کوڕی محەممەد کوڕی عەمروسەوە کردووە، لەوێ بنەماکانی خوێندنەوە و نووسینی وەرگرتووە، و قورئانی پیرۆزی لەبیر کردووە، پاشان لە بازنەی باوکیدا دانیشتووە، و گوێی لێ گرتووە، و بەشێکی زانست و ئەدەبیاتی لێ وەرگرتووە -تەحاوی لە کانیاوی زانستی مامی موزەنی دەخواردەوە، بۆیە گوێی لە سوننەتی ئیمامی شافیعی گرت، ھەروەھا گوێی لە زانستی فەرموودە و پیاوەکانی گرت.

سەردەم

تەحاوی لە سەردەمی دووەمی عەباسیدا ژیاوە، و ھاوچەرخی دە خەلیفەی عەباسی بووە، وەک چۆن لە سەردەمی خەلیفەی موتەوەکیل (٢٣٢–٢٤٧ کۆچی) لەدایکبووە و لە سەردەمی خەلافەتی قاھیر بیلا (٣٢٠–٣٢٢ کۆچی) دا کۆچی دوایی کردووە، ھەروەھا شایەتحاڵی تەواوی سەردەمی دەوڵەتی تولونی بووە، کە لە دامەزرێنەری دەوڵەتی ئەحمەد کوڕی تولون (٢٥٤–٢٧٠ کۆچی) و کۆتایی ھات لەگەڵ شەیبان کوڕی ئەحمەدی کوڕی تولون لە ساڵی (٢٩٢ کۆچی)، کاتێک میرنشینەکە گەڕایەوە بۆ دەوڵەتی عەباسی لە سەردەمی خەلیفە ئەبو ئەحمەد عەلی موکتەفی بیللا، و لەسەر دەستی فەرماندە محەممەد کوڕی سلێمان کاتب ھەروەھا ھاوچەرخی نووسەرانی شەش کتێبەکە و زۆربەی چینی مامی موزەنی دەناسی و زۆربەی گێڕانەوەکانی لە نەسائییەوە گێڕایەوە.

مامۆستاکان

لە زۆرێک لە شێخەکان سوودی وەرگرتووە و ژمارەیان لە سێ سەد شێخ تێپەڕیوە لە ھارون کوڕی سەعید کوڕی ڕەفعە و یونس کوڕی عەبدولئەعلا و عیسا کوڕی مەسرود و محەممەد کوڕی عەبدوڵڵا کوڕی عەبدولحەکەم و بەحر کوڕی نەسر خەولانی و لە مامی دایکی ئیسماعیل موزەنی موسنەدی شافیعی بیستووە، سلێمان کوڕی شوعایب قەیسانی، باوکی محەممەد کوڕی سەلامە، ئیبراھیم کوڕی مونقیز، ڕەبیع کوڕی سلێمان مورادی، بەکر کوڕی قوتەیبە، موقدام کوڕی داود ڕەعینی، ئەحمەد کوڕی عەبدوڵڵا کوڕی بارقی، محەممەد کوڕی عەقیل فاریابی، یەزید کوڕی سینان بەسری و چەندانی تر. لە سەرەتای ژیانیدا شافیعی بوو کە لەژێر دەستی موزەنیدا خوێندوویەتی، پێی وتووە: «بەخوا ھیچت لێدەرناچی». بۆیە تەحاوی توڕەبوو چوو بۆ لای ئەبوو عمران حەنەفی، کاتێک کتێبەکەی بەناوی موتەسەر نووسی وتی، ڕەحمەتی خوا لە ئەبوو ئیبراھیم ئەگەر لە ژیاندا بایە دەبوو کەفارەتی سوێندەکەی بدا.

خوێندکارەکان

زۆر کەس لێی دەگێڕنەوە، لەوانە: ئەحمەد کوڕی قاسم خەشاب، ئەبو حەسن محەممەد کوڕی ئەحمەد ئەخمیمی، یوسف میانجی، ئەبوبەکر کوڕی موقریع، ئەبو قاسم تەبەرانی، ئەحمەد کوڕی عەبدولوارس زەجاج، عەبدولعەزیز کوڕی محەممەد جەوھەری، دادوەری میسری سەرەوە، محەممەدی کوڕی بەکر کوڕی مەتروح، محەممەدی کوڕی حەسەنی کوڕی عومەر تەنوخی، محەممەدی کوڕی موزەفەری حافز و ئەوانی تر.

باوەڕی

لە مەزھەبی فیقھیدا شوێنکەوتووی ئەبوو حەنیفە بووە، و لە بیروباوەڕدا شوێنکەوتووی پێشینانی ئوومەت بووە، مەزھەبەکەی ڕێگرنەبووە لە شوێنکەوتنی ڕاستی لەکاتی ھەبوونی بەڵگە ئەگەر دژی مەزھەبی حەنەفیش بووبێت.

ستایشی زانایان

ئیمامی تەحاوی لەلایەن زانایانی فیقھو فەرموودە و زانایانی ڕەخنەی فەرموودە ستایشی دەکرا، لەوانە:

• ئیبن یونس مسری لە مێژووی خۆیدا دەفەرموێت: شەرعزانێکی جێی متمانە بوو و ھاوشێوەی دەرنەکەوتووەتەوە.
• ئیبن جەوزی لە (مونتەزەم) دا دەفەرموێت: پێشەوای زانا، حافزی گەورە، و فەرموودەناس و شەرعزانی وڵاتی میسر.
• زەھەبی لە کتێبی (سییەر) دا دەڵێت: «تەحاوی کەسێکی جێی متمانە، شەرعزان و دانا بوو.
• سەلاح سەفەدی لە (وافی) دا دەفەرموێت: «کەسێکی جێ متمانە و شکۆدار، شەرعزان و دانا بوو و لەدوای خۆی ھاوشێوەی نەبووە.
• سویوتی لە تەبەقاتی حوفازدا دەڵێت: «پێشەوای زانا، و حافز و خاوەنی کتێبە سەرسووڕھێنەکان.
• ئیبن کەسیر لە کتێبی (بیدایە و نیھایە) دا دەفەرموێت: «شەرعزانی مەزھەبی حەنەفی، خاوەنی کتێبە بەسوود و پڕ زانستەکان، یەکێکە لە کەسە متمانە پێکراو و حافزە گەورەکان.
• ئیبن ئەسیر لە لوبابدا دەفەرموێت: «پێشەوا و شەرعزانی مەزھەبی حەنەفی بوو، وەھەروەھا جێی متمانە بووە.

بەرھەمەکانی

سەبارەت بە پۆلێنبەندییەکانی، ئەوان لەڕادەبەدەر ورد بوون، و سوود و پێشکەشکردنی باش و پۆلێنکردنیان لەخۆگرتبوو کە وای کرد شایەنی سەرنج بێت، لەوانە:

• - عەقیدەی تەحاوی: سەبارەت بەوەی تاجەدین سوبکی دەڵێت: (زۆربەی چوار مەزھەبەکە لەسەر حەقیقەت عەقیدەی تەحاوییان خوێندەوە، کە زانایان لە ڕابردوو و ئێستا قبوڵیان کردووە).

• - معین الأمة علی معرفة الوفاق والخلاف بین الأئمة.
• - بیان السنة والجماعة فی العقیدة.
• - حکم أراضی مکة المکرمة.
• - شرح الجامع الصغیر والکبیر للشیبانی فی الفروع.
• - عقود المرجان فی مناقب أبی حنیفة النعمان.
• - الفرائض.
• - قسمة الفیء والغنائم.
• - کتاب التاریخ.
• - کتاب التسویة بین حدثنا وأخبرنا.
• - الشروط الصغیر.
• - الشروط الکبیر.
• - المحاضرات والسجلات.
• - المختصر فی الفروع.
• - نقد المدلسین علی الکرابیسی.
• - اختلاف الروایات علی مذھب الکوفیین.
• - شرح مشکل الآثار.
• - شرح معانی الآثار.

کتێبە بزربووەکان .

• - أحکام القِران (بکسر القاف) نقلە الإمام النووی عن القاضی عیاض.
• - مناقب أبی حنیفة.
• - کتاب الأشربة.
• - التاریخ الکبیر.
• - حکم أرض مکة.
• - کتاب الفرائض.
• - النحل وأحکامھا وصفاتھا وأجناسھا وما ورد فیھا من خبر.
• - النوادر الفقھیة.
• - الوصایا.

مردن

ئیمامی تەحاوی ڕەحمەتی خوای لێ بێت شەوی پێنجشەممە یەکەمی مانگی زولقەعدە لە ساڵی (٣٢١ی کۆچی) لە میسر کۆچی دوایی کرد و لە قەرافەی بچووک بە خاک سپێردرا.