ڕۆژژمێری زایینی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0 |
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) شائەمراز، باشترکردن |
||
| ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
{{ئەمڕۆ}} |
{{ئەمڕۆ}} |
||
'''ڕۆژژمێری زایینی''' (گریگۆری) ڕۆژژمێرێکی بەکارھاتووە لە جیھانی |
'''ڕۆژژمێری زایینی''' (گریگۆری) ڕۆژژمێرێکی بەکارھاتووە لە جیھانی ڕۆژاوا و زۆربەی وڵاتەکانی ڕۆژھەڵاتدا، و ئەم [[ڕۆژژمێر]]ە بە زایینی ناسراوە لەبەرئەوەی بە بڕوای ھەفتەی لەدایکبوونی پێغەمبەر [[عیسا]] دانراوە، [[٣١ی کانوونی یەکەم]]، کاتژمێر ١٢ی شەو (٠٠:٠٠)، ساتی گۆڕینەوەی ساڵی زایینییە بۆ ساڵێکی نوێ. ساڵی زایینی خولێکی زەوی بە دەوری خۆردا ئەنوێنێت، کە نزیکەی ٣٦٥ ڕۆژ دەکات (بە تەواوی ٣٦٥٫٢٤٢٥) ڕۆژە. ھەروەھا لە ڕۆژژمێری زاینیدا پەیوەندی لەنێوان ساڵ و وەرزەکاندا نییە. |
||
زانای ئیتاڵی ئلیسیۆس لیلیۆس داینا لە ساڵی ١٥٨١ وەک جێگرەوەیەک بۆ ڕۆژژمێری (یولیۆسی) کە بە ناوی یولیۆس قەیسەرەوە ناونرابوو، و ڕۆژژمێری زایینی نوێ بە گریگۆری ناو دەبرێت بە ناوی پاپا گریگۆریۆسی سیانزەیەم (Pope Gregory XIII)، و سێ ڕۆژ جیاوازی ھەیە لەگەڵ ڕۆژژمێری یولیۆسی دێریندا لە ٤٠٠ ساڵدا. |
زانای ئیتاڵی ئلیسیۆس لیلیۆس داینا لە ساڵی ١٥٨١ وەک جێگرەوەیەک بۆ ڕۆژژمێری (یولیۆسی) کە بە ناوی یولیۆس قەیسەرەوە ناونرابوو، و ڕۆژژمێری زایینی نوێ بە گریگۆری ناو دەبرێت بە ناوی پاپا گریگۆریۆسی سیانزەیەم (Pope Gregory XIII)، و سێ ڕۆژ جیاوازی ھەیە لەگەڵ ڕۆژژمێری یولیۆسی دێریندا لە ٤٠٠ ساڵدا. |
||
== ناونان == |
== ناونان == |
||
بە پێی کتێبی (ڕەگی وشەکان)ی دانەر یوسف بەدر |
بە پێی کتێبی (ڕەگی وشەکان) ی دانەر یوسف بەدر ئەلبەدر، ناوی مانگە زاینییەەکان ھەموویان ڕۆمانین بەم شێوەیە. |
||
* [[کانوونی دووەم]](January)؛ بە ناوی "janus" وە ھاتووە کە خواوەندی دەروازە و سەرەتا کاتییەکان بووە لای ڕۆمان و یۆنان. |
* [[کانوونی دووەم]](January)؛ بە ناوی "janus" وە ھاتووە کە خواوەندی دەروازە و سەرەتا کاتییەکان بووە لای ڕۆمان و یۆنان. |
||
* [[شوبات]](February)؛ لە وشەی "febra" ھاتووە بە مانای پاککردنەوە دێت بە لاتینی و ڕۆمان لەم مانگەدا ئاھەنگیان گێڕاوە بە جەژنی پاککردنەوە و خەڵک ھەستاون بە شتن و پاککردنەوە و دوایین مانگی ساڵ بووە لای ڕۆمان. |
* [[شوبات]](February)؛ لە وشەی "febra" ھاتووە بە مانای پاککردنەوە دێت بە لاتینی و ڕۆمان لەم مانگەدا ئاھەنگیان گێڕاوە بە جەژنی پاککردنەوە و خەڵک ھەستاون بە شتن و پاککردنەوە و دوایین مانگی ساڵ بووە لای ڕۆمان. |
||
* [[ئازار]] (March)؛ خواوەندی جەنگ بووە لای ڕۆمان و سەرەتای ساڵی ھەتاوی دەستی پێکردووە لای ڕۆمان. |
* [[ئازار]] (March)؛ خواوەندی جەنگ بووە لای ڕۆمان و سەرەتای ساڵی ھەتاوی دەستی پێکردووە لای ڕۆمان. |
||
* [[نیسان]] (April)؛ لە وشەی"avril" ھاتووە و بە مانای بەھار دێت لەبەر ئەوەی ئەم مانگە سەرەتای بەھارە. |
* [[نیسان]] (April)؛ لە وشەی"avril" ھاتووە و بە مانای بەھار دێت لەبەر ئەوەی ئەم مانگە سەرەتای بەھارە. |
||
* [[ئایار]] (May)؛ ناوی خواوەندێک بووە لای ڕۆمان "maya"و دایکی خواوەند عەتاڕد بووە کە ھەسارەکە بە ناویەوە ناونراوە لەبەرئەوەی لەم مانگەدا بە ڕوونی دەر ئەکەوێت لە ئاسماندا. |
* [[ئایار]] (May)؛ ناوی خواوەندێک بووە لای ڕۆمان "maya"و دایکی خواوەند عەتاڕد بووە کە ھەسارەکە بە ناویەوە ناونراوە لەبەرئەوەی لەم مانگەدا بە ڕوونی دەر ئەکەوێت لە ئاسماندا. |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
* [[ئەیلوول]](September)؛ لە "septa"وە ھاتووە بە مانای ژمارە حەوت دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان. |
* [[ئەیلوول]](September)؛ لە "septa"وە ھاتووە بە مانای ژمارە حەوت دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان. |
||
| ⚫ | |||
* [[تشرینی |
* [[تشرینی دووەم]] (November)؛ لە "nova"وە ھاتووە بە مانای ژمارە نۆ دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان. |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
== ناوی مانگەکان لە ڕۆژھەڵات == |
== ناوی مانگەکان لە ڕۆژھەڵات == |
||
ئێران و ئەفغانستان بە فەڕمی ڕۆژژمێری [[کۆچیی ھەتاوی]] بەکار دەھێنن، [[دەوڵەتی عوسمانی]]، «ڕۆژژمێری ڕۆمی»ی بەکارھێناوە کە ڕۆژژمێری گریگۆری بووە کە کۆچی پێغەمبەری ئیسلام (٦٢٢ی زایینی) سەرەتای بووە<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Rumi_calendar</ref> |
ئێران و ئەفغانستان بە فەڕمی ڕۆژژمێری [[کۆچیی ھەتاوی]] بەکار دەھێنن، [[دەوڵەتی عوسمانی]]، «ڕۆژژمێری ڕۆمی» ی بەکارھێناوە کە ڕۆژژمێری گریگۆری بووە کە کۆچی پێغەمبەری ئیسلام (٦٢٢ی زایینی) سەرەتای بووە.<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Rumi_calendar</ref> لە ڕۆژژمێری ڕوومیدا ناوی ٩ مانگ لە ناوە سوریانییەکان وەرگیرابوون. کۆماری [[تورکیا]] لە ساڵی [[١٩٢٦]]ەوە ڕۆژژمێری زایینی بەکاردەبات کە ناوی ٥ مانگی لە ناوە سوریانییەکان وەرگیراون.<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Arabic_names_of_calendar_months#Levant</ref> |
||
لە دۆڵی نیل و زۆربەی وڵاتە |
لە دۆڵی نیل و زۆربەی وڵاتە عەرەبییەکاندا کە [[میسر]] و [[سوودان]] و وڵاتەکانی کەنداوی عەرەبی ئەگرێتەوە بێجگە لە [[عەرەبستانی سەعوودی]] کە [[ڕۆژژمێری کۆچیی]] بەکاردەھێنێت، ئەم ناوانەی خوارەوە لە بەرامبەر ناوە لاتینییەکاندا بە کاردەھێنن؛ |
||
{| |
{| |
||
| |
| |
||
| ھێڵی ٥٣: | ھێڵی ٤١: | ||
* دیسەمبەر |
* دیسەمبەر |
||
|} |
|} |
||
لە [[عێراق]] و [[سووریا]] و [[لوبنان]] و [[ئوردن]] و [[فەلەستین]]دا ئەم ناوانەی بۆ بەکاردێت کە بە عەربی کراون لە ناوە |
لە [[عێراق]] و [[سووریا]] و [[لوبنان]] و [[ئوردن]] و [[فەلەستین]]دا ئەم ناوانەی بۆ بەکاردێت کە بە عەربی کراون لە ناوە سریانییەکان (ئارامییەکان) وە؛ |
||
{| |
{| |
||
| |
| |
||
| ھێڵی ٦٤: | ھێڵی ٥٢: | ||
* حوزەیران |
* حوزەیران |
||
| |
| |
||
* تەممووز |
|||
* تەمموز |
|||
* ئاب |
* ئاب |
||
* ئەیلول |
* ئەیلول |
||
| ھێڵی ٧٦: | ھێڵی ٦٤: | ||
== ژمارەی مانگەکان == |
== ژمارەی مانگەکان == |
||
بە شێوەیەکی بڕیاردراو، ژمارەی ڕۆژەکان لە حەوت مانگی ساڵدا ٣١ ڕۆژن، لە چوار مانگدا ٣٠ ڕۆژ و مانگێکیش لە ساڵدا بە شێوەیەکی ناڕێک ٢٨ یان ٢٩ ڕۆژە. ھەر چوار ساڵ جارێک، [[ساڵی پڕ]]ە، مەگەر ئەو ساڵانەی کە شیاوی دابەشکردن بن بە ١٠٠، بەڵام نەک بە ٤٠٠. کەوا بێ، ساڵی ٢٠٠٠ ساڵی پڕ بوو (چونکوو شیاوی دابەشکردنە بە ٤٠٠) بەڵام ساڵی ٢١٠٠ ساڵی پڕ نییە. ڕۆژژمێری گریگۆری لە ھەر ٣٣٣٠ ساڵ یەک ڕۆژی ھەڵەیە. |
بە شێوەیەکی بڕیاردراو، ژمارەی ڕۆژەکان لە حەوت مانگی ساڵدا ٣١ ڕۆژن، لە چوار مانگدا ٣٠ ڕۆژ و مانگێکیش لە ساڵدا بە شێوەیەکی ناڕێک ٢٨ یان ٢٩ ڕۆژە. ھەر چوار ساڵ جارێک، [[ساڵی پڕ]]ە، مەگەر ئەو ساڵانەی کە شیاوی دابەشکردن بن بە ١٠٠، بەڵام نەک بە ٤٠٠. کەوا بێ، ساڵی ٢٠٠٠ ساڵی پڕ بوو (چونکوو شیاوی دابەشکردنە بە ٤٠٠) بەڵام ساڵی ٢١٠٠ ساڵی پڕ نییە. ڕۆژژمێری گریگۆری لە ھەر ٣٣٣٠ ساڵ یەک ڕۆژی ھەڵەیە.<ref>http://www.zkurd.org/?Besh=witar&kar=asayi&jimare=475 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170116220953/http://www.zkurd.org/?Besh=witar&kar=asayi&jimare=475 |date=١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧}} ڕۆژژمێر و ساڵی کوردی و نەورۆز، سایتی زانستپەروەرانی کورد</ref> |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
| ھێڵی ٨٢: | ھێڵی ٧٠: | ||
! ژمارەی مانگ !! ناوی مانگ !! ژمارەی ڕۆژەکان |
! ژمارەی مانگ !! ناوی مانگ !! ژمارەی ڕۆژەکان |
||
|- |
|- |
||
| ١ |
| ١ || [[کانوونی دووەم]] || ٣١ |
||
|- |
|- |
||
| ٢ |
| ٢ || [[شوبات]]|| ٢٨ یان ٢٩ |
||
|- |
|- |
||
| ٣ |
| ٣ || [[ئازار]]|| ٣١ |
||
|- |
|- |
||
| ٤ |
| ٤ || [[نیسان (مانگ)|نیسان]]|| ٣٠ |
||
|- |
|- |
||
| ٥ |
| ٥ || [[ئایار]]|| ٣١ |
||
|- |
|- |
||
| ٦ |
| ٦ ||[[حوزەیران]]|| ٣٠ |
||
|- |
|- |
||
| ٧ |
| ٧ ||[[تەممووز]]|| ٣١ |
||
|- |
|- |
||
| ٨ |
| ٨ || [[ئاب]]|| ٣١ |
||
|- |
|- |
||
| ٩ |
| ٩ || [[ئەیلوول]] || ٣٠ |
||
|- |
|- |
||
| ١٠ ||[[تشرینی یەکەم]]|| ٣١ |
| ١٠ ||[[تشرینی یەکەم]]|| ٣١ |
||
| ھێڵی ١٠٧: | ھێڵی ٩٥: | ||
|- |
|- |
||
|} |
|} |
||
== ئەم بابەتانەش ببینە == |
== ئەم بابەتانەش ببینە == |
||
* [[ڕۆژژمێری کۆچیی]] |
* [[ڕۆژژمێری کۆچیی]] |
||
| ھێڵی ١١٢: | ھێڵی ١٠١: | ||
== سەرچاوەکان == |
== سەرچاوەکان == |
||
{{سەرچاوەکان}} |
|||
<references/> |
|||
* [https://web.archive.org/web/20110717022156/http://www.geonames.de/months.html#ara] |
* [https://web.archive.org/web/20110717022156/http://www.geonames.de/months.html#ara] |
||
{{مانگەکانی زایینی}} |
{{مانگەکانی زایینی}} |
||
وەک پێداچوونەوەی ١٤:٠٦، ٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٠
| ئەمڕۆ |
|
[] |
ڕۆژژمێری زایینی (گریگۆری) ڕۆژژمێرێکی بەکارھاتووە لە جیھانی ڕۆژاوا و زۆربەی وڵاتەکانی ڕۆژھەڵاتدا، و ئەم ڕۆژژمێرە بە زایینی ناسراوە لەبەرئەوەی بە بڕوای ھەفتەی لەدایکبوونی پێغەمبەر عیسا دانراوە، ٣١ی کانوونی یەکەم، کاتژمێر ١٢ی شەو (٠٠:٠٠)، ساتی گۆڕینەوەی ساڵی زایینییە بۆ ساڵێکی نوێ. ساڵی زایینی خولێکی زەوی بە دەوری خۆردا ئەنوێنێت، کە نزیکەی ٣٦٥ ڕۆژ دەکات (بە تەواوی ٣٦٥٫٢٤٢٥) ڕۆژە. ھەروەھا لە ڕۆژژمێری زاینیدا پەیوەندی لەنێوان ساڵ و وەرزەکاندا نییە.
زانای ئیتاڵی ئلیسیۆس لیلیۆس داینا لە ساڵی ١٥٨١ وەک جێگرەوەیەک بۆ ڕۆژژمێری (یولیۆسی) کە بە ناوی یولیۆس قەیسەرەوە ناونرابوو، و ڕۆژژمێری زایینی نوێ بە گریگۆری ناو دەبرێت بە ناوی پاپا گریگۆریۆسی سیانزەیەم (Pope Gregory XIII)، و سێ ڕۆژ جیاوازی ھەیە لەگەڵ ڕۆژژمێری یولیۆسی دێریندا لە ٤٠٠ ساڵدا.
ناونان
بە پێی کتێبی (ڕەگی وشەکان) ی دانەر یوسف بەدر ئەلبەدر، ناوی مانگە زاینییەەکان ھەموویان ڕۆمانین بەم شێوەیە.
- کانوونی دووەم(January)؛ بە ناوی "janus" وە ھاتووە کە خواوەندی دەروازە و سەرەتا کاتییەکان بووە لای ڕۆمان و یۆنان.
- شوبات(February)؛ لە وشەی "febra" ھاتووە بە مانای پاککردنەوە دێت بە لاتینی و ڕۆمان لەم مانگەدا ئاھەنگیان گێڕاوە بە جەژنی پاککردنەوە و خەڵک ھەستاون بە شتن و پاککردنەوە و دوایین مانگی ساڵ بووە لای ڕۆمان.
- ئازار (March)؛ خواوەندی جەنگ بووە لای ڕۆمان و سەرەتای ساڵی ھەتاوی دەستی پێکردووە لای ڕۆمان.
- نیسان (April)؛ لە وشەی"avril" ھاتووە و بە مانای بەھار دێت لەبەر ئەوەی ئەم مانگە سەرەتای بەھارە.
- ئایار (May)؛ ناوی خواوەندێک بووە لای ڕۆمان "maya"و دایکی خواوەند عەتاڕد بووە کە ھەسارەکە بە ناویەوە ناونراوە لەبەرئەوەی لەم مانگەدا بە ڕوونی دەر ئەکەوێت لە ئاسماندا.
- حوزەیران (June)؛ لە وشەی "jonious" ھاتووە و مانای لاوان ئەگەیەنێت بە لاتینی و تێیدا ئاھەنگیان گێڕاوە بە جەژنەکانی لاوان.
- تەممووز(July)؛ بە ناوی ئیمپڕاتۆری ڕۆمانی یۆلیوس قەیسەڕەوە "julius caesar" ناونراوە.
- ئاب (August)؛ بە ناوی ئیمپڕاتۆری ڕۆمانی ئۆگستۆسەوە "augustus" ناونراوە.
- ئەیلوول(September)؛ لە "septa"وە ھاتووە بە مانای ژمارە حەوت دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان.
- تشرینی یەکەم (October)؛ لە "octa"وە ھاتووە بە مانای ژمارە ھەشت دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان.
- تشرینی دووەم (November)؛ لە "nova"وە ھاتووە بە مانای ژمارە نۆ دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان.
- کانوونی یەکەم (December)؛ لە "deca"وە ھاتووە بە مانای ژمارە دە دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان.
ناوی مانگەکان لە ڕۆژھەڵات
ئێران و ئەفغانستان بە فەڕمی ڕۆژژمێری کۆچیی ھەتاوی بەکار دەھێنن، دەوڵەتی عوسمانی، «ڕۆژژمێری ڕۆمی» ی بەکارھێناوە کە ڕۆژژمێری گریگۆری بووە کە کۆچی پێغەمبەری ئیسلام (٦٢٢ی زایینی) سەرەتای بووە.[١] لە ڕۆژژمێری ڕوومیدا ناوی ٩ مانگ لە ناوە سوریانییەکان وەرگیرابوون. کۆماری تورکیا لە ساڵی ١٩٢٦ەوە ڕۆژژمێری زایینی بەکاردەبات کە ناوی ٥ مانگی لە ناوە سوریانییەکان وەرگیراون.[٢]
لە دۆڵی نیل و زۆربەی وڵاتە عەرەبییەکاندا کە میسر و سوودان و وڵاتەکانی کەنداوی عەرەبی ئەگرێتەوە بێجگە لە عەرەبستانی سەعوودی کە ڕۆژژمێری کۆچیی بەکاردەھێنێت، ئەم ناوانەی خوارەوە لە بەرامبەر ناوە لاتینییەکاندا بە کاردەھێنن؛
|
|
|
|
لە عێراق و سووریا و لوبنان و ئوردن و فەلەستیندا ئەم ناوانەی بۆ بەکاردێت کە بە عەربی کراون لە ناوە سریانییەکان (ئارامییەکان) وە؛
|
|
|
|
ھەروەھا بە ناوی جیاواز ناسراون لە لیبیا و مەغریب و مۆریتانیا و توونس و جەزائیردا.
ژمارەی مانگەکان
بە شێوەیەکی بڕیاردراو، ژمارەی ڕۆژەکان لە حەوت مانگی ساڵدا ٣١ ڕۆژن، لە چوار مانگدا ٣٠ ڕۆژ و مانگێکیش لە ساڵدا بە شێوەیەکی ناڕێک ٢٨ یان ٢٩ ڕۆژە. ھەر چوار ساڵ جارێک، ساڵی پڕە، مەگەر ئەو ساڵانەی کە شیاوی دابەشکردن بن بە ١٠٠، بەڵام نەک بە ٤٠٠. کەوا بێ، ساڵی ٢٠٠٠ ساڵی پڕ بوو (چونکوو شیاوی دابەشکردنە بە ٤٠٠) بەڵام ساڵی ٢١٠٠ ساڵی پڕ نییە. ڕۆژژمێری گریگۆری لە ھەر ٣٣٣٠ ساڵ یەک ڕۆژی ھەڵەیە.[٣]
| ژمارەی مانگ | ناوی مانگ | ژمارەی ڕۆژەکان |
|---|---|---|
| ١ | کانوونی دووەم | ٣١ |
| ٢ | شوبات | ٢٨ یان ٢٩ |
| ٣ | ئازار | ٣١ |
| ٤ | نیسان | ٣٠ |
| ٥ | ئایار | ٣١ |
| ٦ | حوزەیران | ٣٠ |
| ٧ | تەممووز | ٣١ |
| ٨ | ئاب | ٣١ |
| ٩ | ئەیلوول | ٣٠ |
| ١٠ | تشرینی یەکەم | ٣١ |
| ١١ | تشرینی دووەم | ٣٠ |
| ١٢ | کانوونی یەکەم | ٣١ |
ئەم بابەتانەش ببینە
سەرچاوەکان
- ^ http://en.wikipedia.org/wiki/Rumi_calendar
- ^ http://en.wikipedia.org/wiki/Arabic_names_of_calendar_months#Levant
- ^ http://www.zkurd.org/?Besh=witar&kar=asayi&jimare=475 ١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. ڕۆژژمێر و ساڵی کوردی و نەورۆز، سایتی زانستپەروەرانی کورد