مەولانا خالیدی نەقشبەندی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ZhiarH (لێدوان | بەشدارییەکان) ڕاستکردنەوەی مانا تاگەکان: دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە |
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) ب شائەمراز، سڕینەوەی بەستەری ڕێکەوتەکان، باشترکردن تاگ: nowiki زیاد کرا |
||
ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
{{کەسایەتی |
{{کەسایەتی |
||
| ناو = |
| ناو = مەولانا خالیدی نەقشبەندی |
||
| ناوی_خۆماڵی = |
| ناوی_خۆماڵی = |
||
| زمانی_ناوی_خۆماڵی = |
| زمانی_ناوی_خۆماڵی = |
||
| وێنە = |
| وێنە = |
||
| قەبارەی وێنە = |
| قەبارەی وێنە = |
||
| جێگری_وێنە = |
| جێگری_وێنە = |
||
| سەردێری وێنە = |
| سەردێری وێنە = |
||
| ناوی کاتی لەدایکبوون = |
| ناوی کاتی لەدایکبوون = خالید ئەحمەد ئاغا حوسەین |
||
| ڕێکەوتی لەدایکبوون = |
| ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون|١٧٧٩|٦|٧}} |
||
| شوێنی لەدایکبوون = |
| شوێنی لەدایکبوون = [[قەرەداغ]] |
||
| ڕێکەوتی مردن = |
| ڕێکەوتی مردن = ١٨٢٨ |
||
| شوێنی مردن = |
| شوێنی مردن = [[شام]] |
||
| ھۆکاری مردن = |
| ھۆکاری مردن = |
||
| شوێنی گۆڕ = |
| شوێنی گۆڕ = |
||
| مۆنۆمێنتەکان = |
| مۆنۆمێنتەکان = |
||
| نیشتەجێ = |
| نیشتەجێ = |
||
| نەتەوە = |
| نەتەوە = [[کورد]] |
||
| پیشە = |
| پیشە = |
||
| ناسراو_بە_ھۆی = |
| ناسراو_بە_ھۆی = |
||
| کارە_دیارەکان = |
| کارە_دیارەکان = |
||
| کاریگەر_بووە = |
| کاریگەر_بووە = |
||
| کاریگەری_بووە = |
| کاریگەری_بووە = |
||
| ئایین = |
| ئایین = [[ئیسلام]] |
||
| منداڵەکان = |
| منداڵەکان = |
||
| دایک و باوک = |
| دایک و باوک = |
||
| ماڵپەڕ = |
| ماڵپەڕ = |
||
| پەراوێزەکان = |
| پەراوێزەکان = |
||
}} |
}} |
||
'''مەلا شێخ خالیدی شارەزووری''' ناسراو بە '''مەولانا خالید''' ( |
'''مەلا شێخ خالیدی شارەزووری''' ناسراو بە '''مەولانا خالید''' (لەدایکبووی ٧ی حوزەیرانی ١٨٢٧–مردووی ١٧٧٩) کە نازناوی «ضیاءالدّین» و «ذی الجناحین» یشی ھەبووە، گەورەزانای ئاینیی [[کورد]] بووە کە لە [[ھیندستان]] لای [[شا عەبدوڵڵا دیھلەوی]] فێری تەریقەتی [[نەقشبەندی]] دەبێ و دەگەڕێتەوە بۆ [[کوردستان]] و [[عێراق]] و پەرە بەو تەریقەتە دەدات. لە یادی ١٨٢ ساڵەی مەولانا خالید، لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٠٩دا دیدارێکی جیھانی لە سلێمانی بەڕێوە چوو.<ref>[http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=121731 دیداری مەولاناخالیدی شارەزوری نەقشبەندی بەرِێوەچوو] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090502184149/http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=121731 |date= ٢ی ئایاری ٢٠٠٩}}، پەیامنێر</ref> بە فارسی و کوردی شێعر و پەخشانی لێ بەجێ ماوە.<ref>{{Cite book|title=Malmisanij, M. (2006). The past and the present of book publishing in Kurdish language in Turkey. Istanbul|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> زۆربەی شێعرە کوردییەکانی بە گۆرانین. |
||
== ژیان == |
== ژیان == |
||
⚫ | مەولانا خالید کوڕی ئەحمەد ئاغا کوڕی حوسەینە و لە تیرەی [[جاف]]ی [[مکایلی]]یە. دایکی ناوی فاتمەیە و لە [[سەییدەکانی پیر خدری]]یە. لە ساڵی ١١٩٣ ی کۆچیدا لە شارۆچکەی [[قەرەداغ]] لە دایکبووە و بە منداڵی ھەر لەوێ خوێندوویەتی. لە تەمەنی لاوێتییدابە فەقێیەتی چووە بو [[سلێمانی]] و لە لایەن شێخ محەممەد قەسیمی سنەیی ئیجازەی وەرگرتوە. کاتێ سەیید عەبدولکەریمی بەرزنجی مامۆستای خۆی لە ساڵی ١٢١٣ دا، کۆچی دوایی دەکا، مەولانا بە فەرمانی عەبدوڕەحمان پاشای [[بابان]] لە جێی دادەمەزرێ و دەست دەکا بە دەرس وتنەوە و ناوبانگ دەر دەکا. لەو ماوەیەدا کە خەریکی تەدریس بووە، ھەمیشە موشتاق بووە مورشدێکی ڕۆحی بدوزێتەوە و تەسەووفی لێ وەربگرێ. |
||
⚫ | |||
⚫ | مەولانا خالید کوڕی ئەحمەد ئاغا کوڕی حوسەینە و لە تیرەی [[جاف]]ی [[مکایلی]]یە. دایکی ناوی فاتمەیە و لە [[سەییدەکانی پیر خدری]]یە. لە ساڵی ١١٩٣ ی کۆچیدا لە شارۆچکەی [[قەرەداغ]] لە دایکبووە و بە منداڵی ھەر لەوێ خوێندوویەتی. لە تەمەنی لاوێتییدابە فەقێیەتی چووە بو [[سلێمانی]] و لە لایەن شێخ |
||
⚫ | مەولانا لە ساڵی ١٢٢٠ دا لە ڕێگای [[شام]]ەوە دەچێ بۆ [[حەج]]. کەسێک لەو سەفەرەدا تێی دەگەیەنێ کە بۆ فێربوون تەسەووف دەبێ بچێ بۆ [[ھیندستان]]. ماوەیەک دوای گەڕانەوە لە حەج بەرو ھیندستان بە ڕێ دەکەوێ، لە ڕێگای تاران و خۆراسانەوە دوای پتر لە ساڵێک دەگاتە دیھلی و [[شا عەبدوڵڵا دیھلەوی]] لە گەورەکانی تەسەووف دەبینێ. لە ماوەی پێنج مانگدا ئەوندە لە لای شا عەبدوڵڵا خۆشەویست دەبێ کە کەس بە پایەی ئەو ناگا. دوای سەرکەوتن لە پلە و پایەکانی تەریقەت، شا عەبدوڵڵا ئیجازەی ئیرشادی لە ھەر پێنج تەریقەتی [[نەقشبەندی]]، [[قادری]]، [[سوھرەوەردی]]، [[کوبرەوی]] و [[چەشتی]]دا پێ دەدا و دوای ساڵێک بە فەرمانی شا عەبدوڵڵا دەگەڕێتەوە بۆ [[کوردستان]]. لە سالی ١٢٢٦ دا دەگاتەوە [[سلێمانی]]. پاش ماوەیەک حەسانەوە دەچێ بۆ [[بەغدا]] و پێنج مانگ لە بارەگای [[غەوسی گەیلانی]]دا دەمێنێتەوە و دیسان دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، ئەمجار دەست دەکا بە ئیرشادی موسوڵمانان بۆ تەریقەتی نەقشبەندی. ھاوینان چووە بو [[ھەورامان]] و ھەر لەو سەفەرانەدا [[شێخ عوسمان سیراجەددین]] بە خزمەتی گەییوە و خەریکی سولوکی تەریقەت بووە. |
||
⚫ | |||
⚫ | مەولانا لە ساڵی ١٢٢٠ دا لە ڕێگای [[شام]]ەوە دەچێ بۆ [[حەج]]. کەسێک لەو سەفەرەدا تێی دەگەیەنێ کە بۆ فێربوون |
||
مەولانا لە سالی ١٢٢٨ی کۆچیدا بۆ جاری دووھەم چووتە [[بەغدا]] و دوای چەند ساڵ گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و ماوەی شەش ساڵ لەوێ ماوەتەوە. لە ئاخردا دەبینێ کە دۆخی سلێمانی بە ھۆی کێشە و ناکۆکی لە ناو بابانەکاندا ناخۆش بووە و لە سالی ١٢٣٦دا |
مەولانا لە سالی ١٢٢٨ی کۆچیدا بۆ جاری دووھەم چووتە [[بەغدا]] و دوای چەند ساڵ گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و ماوەی شەش ساڵ لەوێ ماوەتەوە. لە ئاخردا دەبینێ کە دۆخی سلێمانی بە ھۆی کێشە و ناکۆکی لە ناو بابانەکاندا ناخۆش بووە و لە سالی ١٢٣٦دا بۆ جاری سێھەم دەچێ بۆ بەغدا، دوای دوو ساڵ مانەوە، بەرەو [[شام]] بەڕێ دەکەوێ و لە ساڵی ١٢٣٨ی کۆچیدا دەگاتە ئەوێ. |
||
دوای حەسانەوە لە [[شام]]، بە مەبەستی زیارەت، سەفەرێکی [[قودس]] دەکا. لەوێش زۆر لە زانایان و پیاوماقووڵان و خەڵکی تر دەبن بە موریدی. کە لە قودسەوە بۆ شام دەگەڕێتەوە تا ساڵی ١٢٤١ خەریکی دەرس گوتنەوە بە فەقێکان دەبێ. لەو ساڵەدا دیسان سەفەری حەج دەکا. |
دوای حەسانەوە لە [[شام]]، بە مەبەستی زیارەت، سەفەرێکی [[قودس]] دەکا. لەوێش زۆر لە زانایان و پیاوماقووڵان و خەڵکی تر دەبن بە موریدی. کە لە قودسەوە بۆ شام دەگەڕێتەوە تا ساڵی ١٢٤١ خەریکی دەرس گوتنەوە بە فەقێکان دەبێ. لەو ساڵەدا دیسان سەفەری حەج دەکا. |
||
ساڵێک دوای گەڕانەوە بۆ شام، واتا لە سالی ١٢٤٢ی کۆچیدا، شەوی چوارشەممە ١١ی مانگی ذیالقعدە تووشی نەخۆشی [[تاعوون]] دەبێ و لە شەوی جومعە سێزدەی ھەمان مانگدا لە نێوان نوێژی شێوان و |
ساڵێک دوای گەڕانەوە بۆ شام، واتا لە سالی ١٢٤٢ی کۆچیدا، شەوی چوارشەممە ١١ی مانگی ذیالقعدە تووشی نەخۆشی [[تاعوون]] دەبێ و لە شەوی جومعە سێزدەی ھەمان مانگدا لە نێوان نوێژی شێوان و خەوتناندا ژیانی کۆتایی پێدێ. |
||
== بەرھەمەکان == |
== بەرھەمەکان == |
||
ھێڵی ٥٨: | ھێڵی ٥٨: | ||
|وا بەھار بۆ گیانی سەرما بردەڵەی زستان گەییشت |
|وا بەھار بۆ گیانی سەرما بردەڵەی زستان گەییشت |
||
}} |
}} |
||
==ستایش بۆ مەولانا خالید== |
== ستایش بۆ مەولانا خالید == |
||
شاعیری گەورە و لوتکەی شیعری کوردی ([[مەحوی]]) لە یەکێک لە قەسیدە ناوازەکانیدا وەسف و ستایشی مەولانا خالید دەکات، ئەمەی خوارەوە چەند دێڕێکی ئەو قەسیدەیەی مەحوییە لە ژێر ناوی (ستایشی مەولانا خالید): |
شاعیری گەورە و لوتکەی شیعری کوردی ([[مەحوی]]) لە یەکێک لە قەسیدە ناوازەکانیدا وەسف و ستایشی مەولانا خالید دەکات، ئەمەی خوارەوە چەند دێڕێکی ئەو قەسیدەیەی مەحوییە لە ژێر ناوی (ستایشی مەولانا خالید): |
||
{{شیعر |
{{شیعر |
||
ھێڵی ٦٩: | ھێڵی ٧٠: | ||
|لە شینی فیرقەتی ئەودا ئەوەندە ئەشکی سوورم ریت |
|لە شینی فیرقەتی ئەودا ئەوەندە ئەشکی سوورم ریت |
||
|بەدەوری جێگەما تا بڕ دەکاتن دیدە، گوڵزارە |
|بەدەوری جێگەما تا بڕ دەکاتن دیدە، گوڵزارە |
||
|لە بۆ سەیرانی باغ و سەبزە تەکلیفم مەکەن یاران |
|<nowiki>لە بۆ</nowiki> سەیرانی باغ و سەبزە تەکلیفم مەکەن یاران |
||
|کە سەبزە و گوڵ لە چاومدا بەبێ ئەو ھەر خەس و خارە |
|کە سەبزە و گوڵ لە چاومدا بەبێ ئەو ھەر خەس و خارە |
||
|نەمامی قامەتی پەروەردەی ئاوی دیدەکەی من بوو |
|نەمامی قامەتی پەروەردەی ئاوی دیدەکەی من بوو |
||
|کەچی گوڵچینی باغی وەسڵی ئەو ئێستاکە ئەغیارە |
|کەچی گوڵچینی باغی وەسڵی ئەو ئێستاکە ئەغیارە |
||
}} |
}} |
||
== سەرچاوەکان == |
== سەرچاوەکان == |
||
{{سەرچاوەکان}} |
|||
{{reflist}} |
|||
* ڕۆحی مەولانا خالید، دیوانە شیعر، وەرگێڕانی/ پیرەمێرد، ئامادەکردن و لێکۆڵینەوەی/ مەحمود ئەحمەد |
* ڕۆحی مەولانا خالید، دیوانە شیعر، وەرگێڕانی/ پیرەمێرد، ئامادەکردن و لێکۆڵینەوەی/ مەحمود ئەحمەد محەممەد |
||
* دیوانی مەحوی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی؛ مەلا عەبولکەریمی مودەریس و موحەممەدی مەلا کەریم |
* دیوانی مەحوی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی؛ مەلا عەبولکەریمی مودەریس و موحەممەدی مەلا کەریم |
||
* [https://web.archive.org/web/20090404023300/http://www.naqeshbandi1.blogfa.com/post-5.aspx |
* [https://web.archive.org/web/20090404023300/http://www.naqeshbandi1.blogfa.com/post-5.aspx ژیاننامەی حەزرەتی مەولاناخالید]، بڵاگی تەسەوف و تەریقەتی نەقشبەندی |
||
* [https://web.archive.org/web/20120111113631/http://sarfrazan.com/rabaran/mawlanaKhalid.html مەولانا خالیدی نەقشبەندی]، وێبگەی سەرفرازان |
* [https://web.archive.org/web/20120111113631/http://sarfrazan.com/rabaran/mawlanaKhalid.html مەولانا خالیدی نەقشبەندی]، وێبگەی سەرفرازان |
||
== خوێندنەوەی زۆرتر == |
== خوێندنەوەی زۆرتر == |
||
* کتێبی [https://web.archive.org/web/20100904024653/http://www.pertwk.com/ktebxane/node/1205 مەولاناخالید و تەریقەتی نەقشبەندی]، نوسینی: [[سەید محەممەد تاھیر ھاشمی]]، وەرگێڕانی لە |
* کتێبی [https://web.archive.org/web/20100904024653/http://www.pertwk.com/ktebxane/node/1205 مەولاناخالید و تەریقەتی نەقشبەندی]، نوسینی: [[سەید محەممەد تاھیر ھاشمی]]، وەرگێڕانی لە فارسییەوە: دلێر میرزا، ٢٠٠٣، خانەی وەرگێڕان |
||
{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} |
{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} |
وەک پێداچوونەوەی ١٥:٤٨، ٢٨ی ئایاری ٢٠٢٠
مەولانا خالیدی نەقشبەندی | |
---|---|
لەدایکبوون | |
مەرگ | ١٨٢٨ |
نەتەوە | کورد |
ئایین | ئیسلام |
مەلا شێخ خالیدی شارەزووری ناسراو بە مەولانا خالید (لەدایکبووی ٧ی حوزەیرانی ١٨٢٧–مردووی ١٧٧٩) کە نازناوی «ضیاءالدّین» و «ذی الجناحین» یشی ھەبووە، گەورەزانای ئاینیی کورد بووە کە لە ھیندستان لای شا عەبدوڵڵا دیھلەوی فێری تەریقەتی نەقشبەندی دەبێ و دەگەڕێتەوە بۆ کوردستان و عێراق و پەرە بەو تەریقەتە دەدات. لە یادی ١٨٢ ساڵەی مەولانا خالید، لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٠٩دا دیدارێکی جیھانی لە سلێمانی بەڕێوە چوو.[١] بە فارسی و کوردی شێعر و پەخشانی لێ بەجێ ماوە.[٢] زۆربەی شێعرە کوردییەکانی بە گۆرانین.
ژیان
مەولانا خالید کوڕی ئەحمەد ئاغا کوڕی حوسەینە و لە تیرەی جافی مکایلییە. دایکی ناوی فاتمەیە و لە سەییدەکانی پیر خدرییە. لە ساڵی ١١٩٣ ی کۆچیدا لە شارۆچکەی قەرەداغ لە دایکبووە و بە منداڵی ھەر لەوێ خوێندوویەتی. لە تەمەنی لاوێتییدابە فەقێیەتی چووە بو سلێمانی و لە لایەن شێخ محەممەد قەسیمی سنەیی ئیجازەی وەرگرتوە. کاتێ سەیید عەبدولکەریمی بەرزنجی مامۆستای خۆی لە ساڵی ١٢١٣ دا، کۆچی دوایی دەکا، مەولانا بە فەرمانی عەبدوڕەحمان پاشای بابان لە جێی دادەمەزرێ و دەست دەکا بە دەرس وتنەوە و ناوبانگ دەر دەکا. لەو ماوەیەدا کە خەریکی تەدریس بووە، ھەمیشە موشتاق بووە مورشدێکی ڕۆحی بدوزێتەوە و تەسەووفی لێ وەربگرێ.
مەولانا و تەسەوف
مەولانا لە ساڵی ١٢٢٠ دا لە ڕێگای شامەوە دەچێ بۆ حەج. کەسێک لەو سەفەرەدا تێی دەگەیەنێ کە بۆ فێربوون تەسەووف دەبێ بچێ بۆ ھیندستان. ماوەیەک دوای گەڕانەوە لە حەج بەرو ھیندستان بە ڕێ دەکەوێ، لە ڕێگای تاران و خۆراسانەوە دوای پتر لە ساڵێک دەگاتە دیھلی و شا عەبدوڵڵا دیھلەوی لە گەورەکانی تەسەووف دەبینێ. لە ماوەی پێنج مانگدا ئەوندە لە لای شا عەبدوڵڵا خۆشەویست دەبێ کە کەس بە پایەی ئەو ناگا. دوای سەرکەوتن لە پلە و پایەکانی تەریقەت، شا عەبدوڵڵا ئیجازەی ئیرشادی لە ھەر پێنج تەریقەتی نەقشبەندی، قادری، سوھرەوەردی، کوبرەوی و چەشتیدا پێ دەدا و دوای ساڵێک بە فەرمانی شا عەبدوڵڵا دەگەڕێتەوە بۆ کوردستان. لە سالی ١٢٢٦ دا دەگاتەوە سلێمانی. پاش ماوەیەک حەسانەوە دەچێ بۆ بەغدا و پێنج مانگ لە بارەگای غەوسی گەیلانیدا دەمێنێتەوە و دیسان دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، ئەمجار دەست دەکا بە ئیرشادی موسوڵمانان بۆ تەریقەتی نەقشبەندی. ھاوینان چووە بو ھەورامان و ھەر لەو سەفەرانەدا شێخ عوسمان سیراجەددین بە خزمەتی گەییوە و خەریکی سولوکی تەریقەت بووە.
مەولانا لە سالی ١٢٢٨ی کۆچیدا بۆ جاری دووھەم چووتە بەغدا و دوای چەند ساڵ گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و ماوەی شەش ساڵ لەوێ ماوەتەوە. لە ئاخردا دەبینێ کە دۆخی سلێمانی بە ھۆی کێشە و ناکۆکی لە ناو بابانەکاندا ناخۆش بووە و لە سالی ١٢٣٦دا بۆ جاری سێھەم دەچێ بۆ بەغدا، دوای دوو ساڵ مانەوە، بەرەو شام بەڕێ دەکەوێ و لە ساڵی ١٢٣٨ی کۆچیدا دەگاتە ئەوێ.
دوای حەسانەوە لە شام، بە مەبەستی زیارەت، سەفەرێکی قودس دەکا. لەوێش زۆر لە زانایان و پیاوماقووڵان و خەڵکی تر دەبن بە موریدی. کە لە قودسەوە بۆ شام دەگەڕێتەوە تا ساڵی ١٢٤١ خەریکی دەرس گوتنەوە بە فەقێکان دەبێ. لەو ساڵەدا دیسان سەفەری حەج دەکا.
ساڵێک دوای گەڕانەوە بۆ شام، واتا لە سالی ١٢٤٢ی کۆچیدا، شەوی چوارشەممە ١١ی مانگی ذیالقعدە تووشی نەخۆشی تاعوون دەبێ و لە شەوی جومعە سێزدەی ھەمان مانگدا لە نێوان نوێژی شێوان و خەوتناندا ژیانی کۆتایی پێدێ.
بەرھەمەکان
مەولانا، کتێبی زۆری نووسیوە و ھەروەھا بە کوردی و فارسی و عەرەبی شیعری گوتوە کە زۆربەی شیعرەکانی پاڕانەوە لە خوا و پێغەمبەر و مەدحی پیاوچاکانن. لە نموونەی شیعرەکانی مەولانا خالید کە پیرەمێردی شاعیر وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی، ئەم پارچەیە خوارەوەیە:
ستایش بۆ مەولانا خالید
شاعیری گەورە و لوتکەی شیعری کوردی (مەحوی) لە یەکێک لە قەسیدە ناوازەکانیدا وەسف و ستایشی مەولانا خالید دەکات، ئەمەی خوارەوە چەند دێڕێکی ئەو قەسیدەیەی مەحوییە لە ژێر ناوی (ستایشی مەولانا خالید):
سەرچاوەکان
- ^ دیداری مەولاناخالیدی شارەزوری نەقشبەندی بەرِێوەچوو ٢ی ئایاری ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.، پەیامنێر
- ^ Malmisanij, M. (2006). The past and the present of book publishing in Kurdish language in Turkey. Istanbul.
- ڕۆحی مەولانا خالید، دیوانە شیعر، وەرگێڕانی/ پیرەمێرد، ئامادەکردن و لێکۆڵینەوەی/ مەحمود ئەحمەد محەممەد
- دیوانی مەحوی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی؛ مەلا عەبولکەریمی مودەریس و موحەممەدی مەلا کەریم
- ژیاننامەی حەزرەتی مەولاناخالید، بڵاگی تەسەوف و تەریقەتی نەقشبەندی
- مەولانا خالیدی نەقشبەندی، وێبگەی سەرفرازان
خوێندنەوەی زۆرتر
- کتێبی مەولاناخالید و تەریقەتی نەقشبەندی، نوسینی: سەید محەممەد تاھیر ھاشمی، وەرگێڕانی لە فارسییەوە: دلێر میرزا، ٢٠٠٣، خانەی وەرگێڕان