سیستمی نێونەتەوەییی یەکەکان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب گۆڕینی سیستەم بۆ سیستم |
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) شائەمراز |
||
ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
'''سیستمی نێونەتەوەییی یەکەکان''' (بە [[ئینگلیزی]]: International System Of Units) بۆ |
'''سیستمی نێونەتەوەییی یەکەکان''' (بە [[ئینگلیزی]]: International System Of Units) بۆ (SI) کورتدەکرێتەوە. بریتییە لە شێوەی سەردەمیانەی سیستمی مەتری، و پڕبەکارھێنترین سیستمی پێوانە. |
||
== یەکە بنچینەیییەکان لە سیستمی نێونەتەوەییی (SI) == |
== یەکە بنچینەیییەکان لە سیستمی نێونەتەوەییی (SI) == |
||
ھێڵی ٢٤: | ھێڵی ٢٤: | ||
== چەند یەکەیەکی تری پەسەندکراوی داڕێژراو لە سیستمی نێونەتەوەیی (SI) == |
== چەند یەکەیەکی تری پەسەندکراوی داڕێژراو لە سیستمی نێونەتەوەیی (SI) == |
||
سەرەڕای دوو یەکە بێ ڕەھەندە داڕێژراوەکان [[ڕادیان]] (rad) و [[سترادیان]] {{ڕاست بۆ چەپ|(sr)}}، |
سەرەڕای دوو یەکە بێ ڕەھەندە داڕێژراوەکان [[ڕادیان]] (rad) و [[سترادیان]] {{ڕاست بۆ چەپ|(sr)}}، ٢٠ یەکەی داڕێژراوی تر ھەن لەگەڵ ناوی تایبەتییان. |
||
{| class="wikitable sortable" |
{| class="wikitable sortable" |
||
|+ style="font-size:larger;font-weight:bold;"|یەکە ناونراوە داڕێژراوە بنچینەکان لە سیستمی نێونەتەوەییی یەکەکان<ref>[//en.wikipedia.org/wiki/International_Bureau_of_Weights_and_Measures|International Bureau of Weights and Measures]{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}} (2006), [ |
|+ style="font-size:larger;font-weight:bold;"|یەکە ناونراوە داڕێژراوە بنچینەکان لە سیستمی نێونەتەوەییی یەکەکان<ref>[//en.wikipedia.org/wiki/International_Bureau_of_Weights_and_Measures|International Bureau of Weights and Measures]{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}} (2006), [//en.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ZeroRatedMobileAccess&from=SI_derived_unit&to=http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf|The International System of Units (SI)] (PDF) (8th ed.), ISBN 92-822-2213-6</ref> |
||
|- |
|- |
||
! align = "center"|ھێما!! align = "center"|ناو!! align = "center"|بڕ!! align = "center"|یەکەی ھاوتا بە (EN)!! align = "center"|ھاوتاکانی تر بە (EN) |
! align = "center"|ھێما!! align = "center"|ناو!! align = "center"|بڕ!! align = "center"|یەکەی ھاوتا بە (EN)!! align = "center"|ھاوتاکانی تر بە (EN) |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''Bq''' || '''[[بێکەرێل (یەکە)|بێکەرێل]]''' || [[تیشکەچالاکی|تیشکدەری ناووکی]] |
| align = "center"|'''Bq''' || '''[[بێکەرێل (یەکە)|بێکەرێل]]''' || [[تیشکەچالاکی|تیشکدەری ناووکی]]{{ھن}}یان [[تیشکەچالاکی|تیشکی ئەتۆمداری]]{{ھن}}(شیبوونەوە لە یەکەی کات) || align = "center"|s<sup>−1</sup> || align = "center"|{{چەپ بۆ ڕاست|1/s}} |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''C''' || '''[[کۆڵۆم (یەکە)|کۆڵۆم]]''' || [[بارگەی کارەبا]] |
| align = "center"|'''C''' || '''[[کۆڵۆم (یەکە)|کۆڵۆم]]''' || [[بارگەی کارەبا]]{{ھن}}یان [[بڕی کارەبا]] || align = "center"|s•A || align = "center"|s•A{{ھن}}F•V |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''C°''' || '''[[پلەی سیلیزی]]''' || [[پلەی گەرمی]] |
| align = "center"|'''C°''' || '''[[پلەی سیلیزی]]''' || [[پلەی گەرمی]]{{ھن}}بە ڕێژەی ٢٧٣٬١٥ کلڤن || align = "center"|K || align = "center"|K |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''F''' || '''[[فاراد (یەکە)|فاراد]]''' || [[بارگەگری بارگەگر]] || align = "center"|kg<sup>−1</sup>•m<sup>−2</sup>•s<sup>4</sup>•A<sup>2</sup> || align = "center"|C/V |
| align = "center"|'''F''' || '''[[فاراد (یەکە)|فاراد]]''' || [[بارگەگری بارگەگر]] || align = "center"|kg<sup>−1</sup>•m<sup>−2</sup>•s<sup>4</sup>•A<sup>2</sup> || align = "center"|C/V{{ھن}}s/Ω |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''Gy''' || '''[[گرەی (یەکە)|گرەی]]''' || |
| align = "center"|'''Gy''' || '''[[گرەی (یەکە)|گرەی]]''' || absorbed dose (of ionizing radiation) || align = "center"|m<sup>2</sup>•s<sup>−2</sup> || align = "center"|J/kg |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''H''' || '''[[ھێنری (یەکە)|ھێنری]]''' || [[موگنەکاری]] |
| align = "center"|'''H''' || '''[[ھێنری (یەکە)|ھێنری]]''' || [[موگنەکاری]]{{ھن}}(گونجاوەی ھاندانی موگناتیسی) || align = "center"|kg•m<sup>2</sup>•s<sup>−2</sup>•A<sup>−2</sup> || align = "center"|V•s/A{{ھن}}Ω•s{{ھن}}Wb/A |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''Hz''' || '''[[ھێرتز (یەکە)|ھێرتز]]''' || [[لەرەلەر]] || align = "center"|s<sup>−1</sup> || align = "center"|{{چەپ بۆ ڕاست|1/s}} |
| align = "center"|'''Hz''' || '''[[ھێرتز (یەکە)|ھێرتز]]''' || [[لەرەلەر]] || align = "center"|s<sup>−1</sup> || align = "center"|{{چەپ بۆ ڕاست|1/s}} |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''J''' || [[جوول (یەکە)|'''جوول''']] || [[وزە]]، |
| align = "center"|'''J''' || [[جوول (یەکە)|'''جوول''']] || [[وزە]]،{{ھن}}[[ئیش (فیزیک)|ئیش]]،{{ھن}}[[گەرمی]] || align = "center"|kg•m<sup>2</sup>•s<sup>−2</sup> || align = "center"|N•m{{ھن}}C•V{{ھن}}W•s |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''kat''' || '''[[کاتاڵ (یەکە)|کاتاڵ]]''' || [[ھاندەرە چالاکی]] || align = "center"|mol•s<sup>−1</sup> || align = "center"|mol/s |
| align = "center"|'''kat''' || '''[[کاتاڵ (یەکە)|کاتاڵ]]''' || [[ھاندەرە چالاکی]] || align = "center"|mol•s<sup>−1</sup> || align = "center"|mol/s |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''lm''' || '''[[لومەن (یەکە)|لومەن]]''' || [[ڕوناکی لێبوونەوە]] |
| align = "center"|'''lm''' || '''[[لومەن (یەکە)|لومەن]]''' || [[ڕوناکی لێبوونەوە]]{{ھن}}یان [[ڕوناکی لێوەھاتن]] || align = "center"|cd || align = "center"|cd•sr |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''lx''' || '''[[لوکس (یەکە)|لوکس]]''' || [[ڕووناکی (فیزیک)|ڕووناکی]] || align = "center"|m<sup>−2</sup>•cd || align = "center"|lm/m<sup>2</sup> |
| align = "center"|'''lx''' || '''[[لوکس (یەکە)|لوکس]]''' || [[ڕووناکی (فیزیک)|ڕووناکی]] || align = "center"|m<sup>−2</sup>•cd || align = "center"|lm/m<sup>2</sup> |
||
ھێڵی ٥٥: | ھێڵی ٥٥: | ||
| align = "center"|'''N''' || [[نیوتن (یەکە)|'''نیوتن''']] || [[ھێز (فیزیک)|ھێز]]، [[کێش (فیزیک)|کێش]] || align = "center"|kg•m•s<sup>−2</sup> || align = "center"|kg•m/s<sup>2</sup> |
| align = "center"|'''N''' || [[نیوتن (یەکە)|'''نیوتن''']] || [[ھێز (فیزیک)|ھێز]]، [[کێش (فیزیک)|کێش]] || align = "center"|kg•m•s<sup>−2</sup> || align = "center"|kg•m/s<sup>2</sup> |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''Pa''' || '''[[پاسکال (یەکە)|پاسکال]]''' || [[پەستان]]، |
| align = "center"|'''Pa''' || '''[[پاسکال (یەکە)|پاسکال]]''' || [[پەستان]]،{{ھن}}[[سترێس]] || align = "center"|kg•m<sup>−1</sup>•s<sup>−2</sup> || align = "center"|N/m<sup>2</sup> |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''rad''' || '''[[ڕادیان]]''' || [[گۆشە]] || align = "center"|dimensionless<ref>dimensionless = بێ ڕەھەند «[[ڕادیان]] (rad) و [[سترادیان]] (sr)، پێشتر حاڵەتی تایبەتییان دەدا، ئێستا بە یەکە داڕێژراوە بێ ڕەھەندەکان ھەژمارکراون»</ref> || align = "center"|m/m |
| align = "center"|'''rad''' || '''[[ڕادیان]]''' || [[گۆشە]] || align = "center"|dimensionless<ref>dimensionless = بێ ڕەھەند «[[ڕادیان]] (rad) و [[سترادیان]] (sr)، پێشتر حاڵەتی تایبەتییان دەدا، ئێستا بە یەکە داڕێژراوە بێ ڕەھەندەکان ھەژمارکراون»</ref> || align = "center"|m/m |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''S''' || '''[[سیمنز (یەکە)|سیمنز]]''' || [[گەیاندنی کارەبایی]] |
| align = "center"|'''S''' || '''[[سیمنز (یەکە)|سیمنز]]''' || [[گەیاندنی کارەبایی]]{{ھن}}(توانای ماددەیەک بۆ گەیاندنی کارەبا) || align = "center"|kg<sup>−1</sup>•m<sup>−2</sup>•s<sup>3</sup>•A<sup>2</sup> ||align = "center"| {{چەپ بۆ ڕاست|١/Ω{{ھن}}A/V}} |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''sr''' || '''[[سترادیان (یەکە)|سترادیان]]''' || [[گۆشەی بە قەوارە]] || align = "center"|dimensionless || align = "center"|m<sup>2</sup>/m<sup>2</sup> |
| align = "center"|'''sr''' || '''[[سترادیان (یەکە)|سترادیان]]''' || [[گۆشەی بە قەوارە]] || align = "center"|dimensionless || align = "center"|m<sup>2</sup>/m<sup>2</sup> |
||
ھێڵی ٦٥: | ھێڵی ٦٥: | ||
| align = "center"|'''Sv''' || '''[[سیڤت (یەکە)|سیڤت]]''' || equivalent dose (of ionizing radiation) || align = "center"|m<sup>2</sup>•s<sup>−2</sup> || align = "center"|J/kg |
| align = "center"|'''Sv''' || '''[[سیڤت (یەکە)|سیڤت]]''' || equivalent dose (of ionizing radiation) || align = "center"|m<sup>2</sup>•s<sup>−2</sup> || align = "center"|J/kg |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''T''' || '''[[تێسلا (یەکە)|تێسلا]]''' || [[توندی بواری موگناتیسی]]، |
| align = "center"|'''T''' || '''[[تێسلا (یەکە)|تێسلا]]''' || [[توندی بواری موگناتیسی]]،{{ھن}}ھێزی [[گۆڕەپانی موگناتیسی]] || align = "center"|kg•s<sup>−2</sup>•A<sup>−1</sup> || align = "center"|V•s/m<sup>2</sup>{{ھن}}Wb/m<sup>2</sup>{{ھن}}{{چەپ بۆ ڕاست|N/(A•m)}} |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''V''' || '''[[ڤۆڵت (یەکە)|ڤۆڵت]]''' || [[جیاوازی ئەرکی کارەبایی]]، |
| align = "center"|'''V''' || '''[[ڤۆڵت (یەکە)|ڤۆڵت]]''' || [[جیاوازی ئەرکی کارەبایی]]،{{ھن}}[[ھێزی جوڵێنەری کارەبایی]] || align = "center"|kg•m<sup>2</sup>•s<sup>−3</sup>•A<sup>−1</sup> || align = "center"|W/A{{ھن}}J/C |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''W''' || '''[[وات (یەکە)|وات]]''' || [[توانا (فیزیک)|توانا]]، |
| align = "center"|'''W''' || '''[[وات (یەکە)|وات]]''' || [[توانا (فیزیک)|توانا]]،{{ھن}}[[radiant flux]] || align = "center"|kg•m<sup>2</sup>•s<sup>−3</sup> || align = "center"|J/s{{ھن}}V•A |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''Wb''' || '''[[وێبەر (یەکە)|وێبەر]]''' || [[لێشاوی موگناتیسی]] |
| align = "center"|'''Wb''' || '''[[وێبەر (یەکە)|وێبەر]]''' || [[لێشاوی موگناتیسی]]{{ھن}}(سەرجەمی تەوژمی موگناتیسی) || align = "center"|kg•m<sup>2</sup>•s<sup>−2</sup>•A<sup>−1</sup> || align = "center"|J/A{{ھن}}T•m<sup>2</sup> |
||
|- |
|- |
||
| align = "center"|'''Ω''' || '''[[ئۆم (یەکە)|ئۆم]]''' || [[بەرگری]]، |
| align = "center"|'''Ω''' || '''[[ئۆم (یەکە)|ئۆم]]''' || [[بەرگری]]،{{ھن}}[[بەرگەگرتنی تەزووی کارەبای بە نۆرە]]،{{ھن}}[[تەگەرەی کارەبا لە تەزووی نۆرەکیدا]] || align = "center"|kg•m<sup>2</sup>•s<sup>−3</sup>•A<sup>−2</sup> || align = "center"|{{چەپ بۆ ڕاست|1/S}}{{ھن}}V/A |
||
|- |
|- |
||
|} |
|} |
||
ھێڵی ٨٠: | ھێڵی ٨٠: | ||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|- |
|- |
||
! < |
! <span style="color:green;">'''پێشگر'''</span>!! <span style="color:brown;">'''ھێما'''</span>!! <span style="color:purple;">'''ھۆکاری یەکە سەرەکیەکە'''</span> |
||
|- |
|- |
||
| [[گێگا]] || G || ١٫٠٠٠٫٠٠٠٫٠٠٠ |
| [[گێگا]] || G || ١٫٠٠٠٫٠٠٠٫٠٠٠ |
||
ھێڵی ١٠٥: | ھێڵی ١٠٥: | ||
|} |
|} |
||
== |
== پەڕاوێزەکان == |
||
{{پەڕاوێزەکان}} |
|||
{{پەراوێز}} |
|||
== سەرچاوەکان == |
== سەرچاوەکان == |
||
* Holt Physics:America |
* Holt Physics:America |
||
* http://en.wikipedia.org |
* http://en.wikipedia.org |
||
* [ |
* [[:en:SI derived unit|ویکیی ئینگلیزی؛ حوزەیرانی ٢٠١٧]] |
وەک پێداچوونەوەی ١٠:٠٨، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٩
سیستمی نێونەتەوەییی یەکەکان (بە ئینگلیزی: International System Of Units) بۆ (SI) کورتدەکرێتەوە. بریتییە لە شێوەی سەردەمیانەی سیستمی مەتری، و پڕبەکارھێنترین سیستمی پێوانە.
یەکە بنچینەیییەکان لە سیستمی نێونەتەوەییی (SI)
(SI) حەوت یەکەی بنەڕەتی (Base Units) دەگرێتەوە. کە درێژی و بارستایی و کات و بڕەکانی دیکەی پێ وەسف دەکرێت.
بڕی سەرەکی | ناو | ھێما |
---|---|---|
درێژی | مەتر | m |
بارستایی | کیلۆگرام | kg |
کات | چرکە | s |
تەزووی کارەبا | ئەمپێر | A |
پلەی گەرمی دینامیکی گەرمی | کلڤن (پلەی گەرمی پەتی) | K |
بڕی ماددە | مۆل | mol |
توندی ڕۆشنایی | کاندێلا | cd |
چەند یەکەیەکی تری پەسەندکراوی داڕێژراو لە سیستمی نێونەتەوەیی (SI)
سەرەڕای دوو یەکە بێ ڕەھەندە داڕێژراوەکان ڕادیان (rad) و سترادیان (sr)، ٢٠ یەکەی داڕێژراوی تر ھەن لەگەڵ ناوی تایبەتییان.
ھێما | ناو | بڕ | یەکەی ھاوتا بە (EN) | ھاوتاکانی تر بە (EN) |
---|---|---|---|---|
Bq | بێکەرێل | تیشکدەری ناووکی یان تیشکی ئەتۆمداری (شیبوونەوە لە یەکەی کات) |
s−1 | 1/s |
C | کۆڵۆم | بارگەی کارەبا یان بڕی کارەبا |
s•A | s•A F•V |
C° | پلەی سیلیزی | پلەی گەرمی بە ڕێژەی ٢٧٣٬١٥ کلڤن |
K | K |
F | فاراد | بارگەگری بارگەگر | kg−1•m−2•s4•A2 | C/V s/Ω |
Gy | گرەی | absorbed dose (of ionizing radiation) | m2•s−2 | J/kg |
H | ھێنری | موگنەکاری (گونجاوەی ھاندانی موگناتیسی) |
kg•m2•s−2•A−2 | V•s/A Ω•s Wb/A |
Hz | ھێرتز | لەرەلەر | s−1 | 1/s |
J | جوول | وزە، ئیش، گەرمی |
kg•m2•s−2 | N•m C•V W•s |
kat | کاتاڵ | ھاندەرە چالاکی | mol•s−1 | mol/s |
lm | لومەن | ڕوناکی لێبوونەوە یان ڕوناکی لێوەھاتن |
cd | cd•sr |
lx | لوکس | ڕووناکی | m−2•cd | lm/m2 |
N | نیوتن | ھێز، کێش | kg•m•s−2 | kg•m/s2 |
Pa | پاسکال | پەستان، سترێس |
kg•m−1•s−2 | N/m2 |
rad | ڕادیان | گۆشە | dimensionless[٢] | m/m |
S | سیمنز | گەیاندنی کارەبایی (توانای ماددەیەک بۆ گەیاندنی کارەبا) |
kg−1•m−2•s3•A2 | ١/Ω A/V |
sr | سترادیان | گۆشەی بە قەوارە | dimensionless | m2/m2 |
Sv | سیڤت | equivalent dose (of ionizing radiation) | m2•s−2 | J/kg |
T | تێسلا | توندی بواری موگناتیسی، ھێزی گۆڕەپانی موگناتیسی |
kg•s−2•A−1 | V•s/m2 Wb/m2 N/(A•m) |
V | ڤۆڵت | جیاوازی ئەرکی کارەبایی، ھێزی جوڵێنەری کارەبایی |
kg•m2•s−3•A−1 | W/A J/C |
W | وات | توانا، radiant flux |
kg•m2•s−3 | J/s V•A |
Wb | وێبەر | لێشاوی موگناتیسی (سەرجەمی تەوژمی موگناتیسی) |
kg•m2•s−2•A−1 | J/A T•m2 |
Ω | ئۆم | بەرگری، بەرگەگرتنی تەزووی کارەبای بە نۆرە، تەگەرەی کارەبا لە تەزووی نۆرەکیدا |
kg•m2•s−3•A−2 | 1/S V/A |
ھەندێک لە پێشگرەکانی سیستمی نێونەتەوەیی (SI)
پێشگر | ھێما | ھۆکاری یەکە سەرەکیەکە |
---|---|---|
گێگا | G | ١٫٠٠٠٫٠٠٠٫٠٠٠ |
مێگا | M | ١٫٠٠٠٫٠٠٠ |
کیلۆ | k | ١٫٠٠٠ |
ھێکتۆ | h | ١٠٠ |
دێکا | da | ١٠ |
دێسی | d | ٠٫١ |
سێنتی | c | ٠٫٠١ |
میللی | m | ٠٫٠٠١ |
مایکرۆ | u | ٠٫٠٠٠٠٠١ |
نانۆ | n | ٠٫٠٠٠٠٠٠٠٠١ |
بیکۆ | p | ٠٫٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠٠١ |
پەڕاوێزەکان
- ^ Bureau of Weights and Measures[بەستەری مردووی ھەمیشەیی] (2006), International System of Units (SI) (PDF) (8th ed.), ISBN 92-822-2213-6
- ^ dimensionless = بێ ڕەھەند «ڕادیان (rad) و سترادیان (sr)، پێشتر حاڵەتی تایبەتییان دەدا، ئێستا بە یەکە داڕێژراوە بێ ڕەھەندەکان ھەژمارکراون»
سەرچاوەکان
- Holt Physics:America
- http://en.wikipedia.org
- ویکیی ئینگلیزی؛ حوزەیرانی ٢٠١٧