بەڵخە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏١٩:٥٠، ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨

بەڵخە گوندێکە، کەوتووەتە قەزای ھەڵەبجە، پارێزگای ھەڵەبجە، باشووری کوردستان. سەر بە ناحیەی بیارەیە.^[٢] بەڵخە یەکێکە لە شارەدێیەکانی ھەورامانی لھۆنی عێراق دەکەوێتە سەر ڕێگەی نێوان سۆسەکان و دەگاشێخان . ڕووبەری بەڵخە فراوان و بەر بڵاوە کەو تووەتە نێوان سۆسەکان و پاڵانیان و ھاوار و تاوێرە و خەرپانی و دەگاشێخان بەشی پشتەوەی چەند شاخێکی بەرزە بەناوی (جەژنگا و تەوەنێ و ھەوارەبەرزە) بەشی پێشەوەی یان بڵێین بەردەمەکەی فراوانەودۆڵێکی کراوەیە دوریشی لە بیارەوە(٨کم) و لە تەوێڵەەوە (٦کم)ە.

ناو

دوو بۆ چوون ھەیە بۆ ئەم ووشەیە:

بۆ چوونی یەکەم دەڵێت: دوو برا بوون خەڵکی (بەڵخ)ی لای سەمەرقەند و بوخارا بوون ھاتوون لەو دوو شوێنە(دێگە و دەرەنەجات) نیشتە جێ بوون یەکێکیان لە خوارەوە ئەوی تریان لە سەرەوە بەناوی ئەم دوو برایەوە ناو نراون بەڵخەی سەروو و بەڵخەی خواروو.
بۆ چوونی ددوەم دەڵێت: ئەم شوێنە پرە لە (بەنگاو تاف) واتە تاڤگە وەک (وەر وەزەن و سەر وەزەن و وەزەنێ) ئەم تاڤگانەش بەبەردەوامی ئاوییان پیا دێتە خوارەوە و ئاوەکەش بەڵخی ھەیە. -بەڵخ: جۆرەکلسێکە بەھۆی ئاوەوە لە ئاوە ڕۆکاندا دروست دەبێت بە تایبەت بەسەر بەرد و تاشەبەردەکاندا.زیاتر ڕەئی لەسەر ئەوەیە ئەم وشەیە لەمەوە ھاتبێ واتە لەبەر بەڵخی زۆر لەم ناوچەیەدا ناو نراوە بەڵخە. ھەندێکیش وادەگێرنەوە کە:(دێگە و دەرەنەجات) دوو دێ بوون....بەڵام لەکۆتایی سەدەی نۆزدەھەم دا (یاقوە سوری) تەوێڵەیی کەپیاوێکی ناوداری تەوێڵە بووە لکاتی کاروانیدا لە نزیک وەزەنێ لای داوە پاشان وەک ھەوار ھاتووە بۆ ئەم ناوەو ووتویەتی ھەوارم لای بەڵخەکەیە لەمەوە ئەم ناوە پەیدا بووە. لە ساڵی (١٩٥٦) جادەی نێوان بیارە و تەوێڵە لێرەوە براوە ئەم بەڵخە گرنگی پێدراوەو دواتریش مزگەوت و قوتابخانە لێرەش کراونەتەوە.^[٣]

دانیشتوان

ژمارەی دانیشتوانی بەڵخە لەساڵی(١٩٤٧) دا نزیکەی (٨٠)ماڵ بووە (خواروو (١٧) ناوەراست(٢٥) سەروو(٣٨)) لەئاماری ساڵی (١٩٥٧)بەڵخەی سەروو (٥١٢) کەس بووەو بەڵخە خوارووش (١١٠)کەس واتە: ھەمووی نزیکەی (١٢٥) ماڵ بووە لەساڵی (١٩٧٨) کەبەڵخە ڕاگوێزراوە نزیکەی (٣١٥) خێزان بووە. تاساڵی (٢٠٠٣)نزیکەی (٥١٥) ماڵە کەلە بەڵخە و سلێمانی و ھەڵەبجەی شەھید و ھەڵەبجەی تازە و شارەکانی ترن.^[٤]

ڕاگواستن

ڕاگواستنی بەڵخە لە (١٩٧٨/٨/٢٩) دا شارەدێی بەڵخە وەک گوند و شارۆچەکەکانی تری کوردستان بەر بارکردن و ڕاگواستن کەوتووە و گواستراونەتەوە بۆ ئۆردوگا زورەملێیەکانی (عەنەب و زەمەقی و سیروان)دابەش کران بەسەر ئەو سێ کۆمەڵگەیەدا.لەم کاتەدا (٣١٥) خێزان بوون نزیکەی (١٥٠٠) کەس بوون (٢)مزگەوت و (١) خوێندنگە و (١) بنکەی تەندروستی و (١) گەرماوی گشتی و (٤) چایخانە و چەند دوکانێکی تیابووە. لەدوای ڕاپەرینەوە بەرەبەرە خەڵکەکەی گەڕوانەتەوەو دەستیان کردوەتەوە بەئاوەدانکردنەوەی ڕەز و باخ و باخاتەکانیان.

شوێنەوار

شوێنەوارە مێژووییەکانی ئەم ناوچەیە: (سوڵێ و زەڕیندۆڵ و ھانە وتێ یا ھانەی تا و سەربەڵخ و قەڵای خەسرەو ئاغا)

مێژوو

مێژووی دروست بوونی بەڵخە دەگەرێتەوە بۆ نزیکەی (٢٥٠)ساڵ لەمەوبەر.

سەرچاوەکان

^ Kurdistan Regional Government. KRG.
^ د. عەبدوڵڵا غەفوور. پێڕستی گوندەکانی باشوور‏ (کوردی).
^ https://ckb.wikipedia.org/wiki/Balxa^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ https://www.facebook.com/hawraman.tawlla/

دەروازە کوردستان

[1] Kurdistan Regional Government. KRG.

[2] د. عەبدوڵڵا غەفوور. پێڕستی گوندەکانی باشوور‏ (کوردی).

[3] ttps://ckb.wikipedia.org/wiki/Balxa^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[4] ttps://www.facebook.com/hawraman.tawlla/

[٢]

[٣]

[٤]

@@ ھێڵی ١٩: / ھێڵی ١٩: @@
 | ناوی دابەشکراو	= {{ئاڵا|کوردستان}}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010300&rnr=140&anr=23911 |سەردێڕ=Kurdistan Regional Government |بڵاوکەرەوە=KRG |date= |}}</ref> <br /> {{ئاڵا|عێراق}}
 | جۆری دابەشکراو1	= [[پارێزگا]]
-| ناوی دابەشکراو1	= [[پارێزگای هەڵەبجە|هەڵەبجە]]
+| ناوی دابەشکراو1	= [[پارێزگای ھەڵەبجە|ھەڵەبجە]]
 | جۆری دابەشکراو2	= [[گوند]]
 | ناوی دابەشکراو2	=
@@ ھێڵی ٣٨: / ھێڵی ٣٨: @@
 | جۆری دانیشتووانناسی١          = زمان و ئایین
 | سەرناوی١ دانیشتووانناسی١      = [[زمان]]
-| زانیاریی١ دانیشتووانناسی١     = [[کوردی]] ([[هەورامی]])
+| زانیاریی١ دانیشتووانناسی١     = [[کوردی]] ([[ھەورامی]])
 | سەرناوی٢ دانیشتووانناسی١      = [[ئایین]]
 | زانیاریی٢ دانیشتووانناسی١     = [[سوننە|سوننی]] [[شافعی]]
@@ ھێڵی ٤٤: / ھێڵی ٤٤: @@
 }}
-'''بەڵخە''' گوندێکە، کەوتووەتە  [[قەزای هەڵەبجە]]، [[پارێزگای هەڵەبجە]]، [[باشووری کوردستان]].
+'''بەڵخە''' گوندێکە، کەوتووەتە  [[قەزای ھەڵەبجە]]، [[پارێزگای ھەڵەبجە]]، [[باشووری کوردستان]].
 سەر بە [[ناحیەی بیارەی]]ە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب  | سەردێڕ = پێڕستی گوندەکانی باشوور  | ناونیشان = http://www.zmanikurdi.com/renusi_zmani_kurdi/21/11.pdf  |ڕێکەوتی سەردان=   | بڵاوکەرەوە =    | نووسەر = د. عەبدوڵڵا غەفوور  | نووسەرەکانی‌تر =   |قاڵب =  |زمان = کوردی }}</ref>
-بەڵخە یەکێکە لە شارەدێیەکانی هەورامانی لهۆنی [[عێراق]] دەکەوێتە سەر ڕێگەی نێوان [[سۆسەکان]] و [[دەگاشێخان]] . ڕووبەری بەڵخە فراوان و بەر بڵاوە کەو تووەتە نێوان [[سۆسەکان]] و [[پاڵانیان]] و [[هاوار]] و [[تاوێرە]] و [[خەرپانی]] و [[دەگاشێخان]] بەشی پشتەوەی چەند شاخێکی بەرزە بەناوی (جەژنگا و تەوەنێ و هەوارەبەرزە) بەشی پێشەوەی یان بڵێین بەردەمەکەی فراوانەودۆڵێکی کراوەیە دوریشی لە [[بیارە]]وە(٨کم) و لە [[تەوێڵە]]ەوە (٦کم)ە.
+بەڵخە یەکێکە لە شارەدێیەکانی ھەورامانی لھۆنی [[عێراق]] دەکەوێتە سەر ڕێگەی نێوان [[سۆسەکان]] و [[دەگاشێخان]] . ڕووبەری بەڵخە فراوان و بەر بڵاوە کەو تووەتە نێوان [[سۆسەکان]] و [[پاڵانیان]] و [[ھاوار]] و [[تاوێرە]] و [[خەرپانی]] و [[دەگاشێخان]] بەشی پشتەوەی چەند شاخێکی بەرزە بەناوی (جەژنگا و تەوەنێ و ھەوارەبەرزە) بەشی پێشەوەی یان بڵێین بەردەمەکەی فراوانەودۆڵێکی کراوەیە دوریشی لە [[بیارە]]وە(٨کم) و لە [[تەوێڵە]]ەوە (٦کم)ە.
 ==ناو==
-دوو بۆ چوون هەیە بۆ ئەم ووشەیە:
+دوو بۆ چوون ھەیە بۆ ئەم ووشەیە:
-* بۆ چوونی یەکەم دەڵێت: دوو برا بوون خەڵکی (بەڵخ)ی لای [[سەمەرقەند]] و بوخارا بوون هاتوون لەو دوو شوێنە(دێگە و دەرەنەجات) نیشتە جێ بوون یەکێکیان لە خوارەوە ئەوی تریان لە سەرەوە بەناوی ئەم دوو برایەوە ناو نراون بەڵخەی سەروو و بەڵخەی خواروو.
+* بۆ چوونی یەکەم دەڵێت: دوو برا بوون خەڵکی (بەڵخ)ی لای [[سەمەرقەند]] و بوخارا بوون ھاتوون لەو دوو شوێنە(دێگە و دەرەنەجات) نیشتە جێ بوون یەکێکیان لە خوارەوە ئەوی تریان لە سەرەوە بەناوی ئەم دوو برایەوە ناو نراون بەڵخەی سەروو و بەڵخەی خواروو.
-*بۆ چوونی ددوەم دەڵێت: ئەم شوێنە پرە لە (بەنگاو تاف) واتە [[تاڤگە]] وەک (وەر وەزەن و سەر وەزەن و وەزەنێ) ئەم تاڤگانەش بەبەردەوامی ئاوییان پیا دێتە خوارەوە و ئاوەکەش بەڵخی هەیە. -بەڵخ: جۆرەکلسێکە بەهۆی ئاوەوە لە ئاوە ڕۆکاندا دروست دەبێت بە تایبەت بەسەر بەرد و تاشەبەردەکاندا.زیاتر ڕەئی لەسەر ئەوەیە ئەم وشەیە لەمەوە هاتبێ واتە لەبەر بەڵخی زۆر لەم ناوچەیەدا ناو نراوە بەڵخە. هەندێکیش وادەگێرنەوە کە:(دێگە و دەرەنەجات) دوو دێ بوون....بەڵام لەکۆتایی سەدەی نۆزدەهەم دا (یاقوە سوری) تەوێڵەیی کەپیاوێکی ناوداری [[تەوێڵە]] بووە لکاتی کاروانیدا لە نزیک وەزەنێ لای داوە پاشان وەک هەوار هاتووە بۆ ئەم ناوەو ووتویەتی هەوارم لای بەڵخەکەیە لەمەوە ئەم ناوە پەیدا بووە. لە ساڵی (١٩٥٦) جادەی نێوان [[بیارە]] و [[تەوێڵە]] لێرەوە براوە ئەم بەڵخە گرنگی پێدراوەو دواتریش مزگەوت و قوتابخانە لێرەش کراونەتەوە.<ref>https://ckb.wikipedia.org/wiki/Balxa{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
+*بۆ چوونی ددوەم دەڵێت: ئەم شوێنە پرە لە (بەنگاو تاف) واتە [[تاڤگە]] وەک (وەر وەزەن و سەر وەزەن و وەزەنێ) ئەم تاڤگانەش بەبەردەوامی ئاوییان پیا دێتە خوارەوە و ئاوەکەش بەڵخی ھەیە. -بەڵخ: جۆرەکلسێکە بەھۆی ئاوەوە لە ئاوە ڕۆکاندا دروست دەبێت بە تایبەت بەسەر بەرد و تاشەبەردەکاندا.زیاتر ڕەئی لەسەر ئەوەیە ئەم وشەیە لەمەوە ھاتبێ واتە لەبەر بەڵخی زۆر لەم ناوچەیەدا ناو نراوە بەڵخە. ھەندێکیش وادەگێرنەوە کە:(دێگە و دەرەنەجات) دوو دێ بوون....بەڵام لەکۆتایی سەدەی نۆزدەھەم دا (یاقوە سوری) تەوێڵەیی کەپیاوێکی ناوداری [[تەوێڵە]] بووە لکاتی کاروانیدا لە نزیک وەزەنێ لای داوە پاشان وەک ھەوار ھاتووە بۆ ئەم ناوەو ووتویەتی ھەوارم لای بەڵخەکەیە لەمەوە ئەم ناوە پەیدا بووە. لە ساڵی (١٩٥٦) جادەی نێوان [[بیارە]] و [[تەوێڵە]] لێرەوە براوە ئەم بەڵخە گرنگی پێدراوەو دواتریش مزگەوت و قوتابخانە لێرەش کراونەتەوە.<ref>https://ckb.wikipedia.org/wiki/Balxa{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
 ==دانیشتوان==
-ژمارەی دانیشتوانی بەڵخە لەساڵی(١٩٤٧) دا نزیکەی (٨٠)ماڵ بووە (خواروو (١٧) ناوەراست(٢٥) سەروو(٣٨)) لەئاماری ساڵی (١٩٥٧)بەڵخەی سەروو (٥١٢) کەس بووەو بەڵخە خوارووش (١١٠)کەس واتە: هەمووی نزیکەی (١٢٥) ماڵ بووە لەساڵی (١٩٧٨) کەبەڵخە ڕاگوێزراوە نزیکەی (٣١٥) خێزان بووە. تاساڵی (٢٠٠٣)نزیکەی (٥١٥) ماڵە کەلە بەڵخە و [[سلێمانی]] و [[هەڵەبجەی شەهید]] و [[هەڵەبجەی تازە]] و شارەکانی ترن.<ref>https://www.facebook.com/hawraman.tawlla/</ref>
+ژمارەی دانیشتوانی بەڵخە لەساڵی(١٩٤٧) دا نزیکەی (٨٠)ماڵ بووە (خواروو (١٧) ناوەراست(٢٥) سەروو(٣٨)) لەئاماری ساڵی (١٩٥٧)بەڵخەی سەروو (٥١٢) کەس بووەو بەڵخە خوارووش (١١٠)کەس واتە: ھەمووی نزیکەی (١٢٥) ماڵ بووە لەساڵی (١٩٧٨) کەبەڵخە ڕاگوێزراوە نزیکەی (٣١٥) خێزان بووە. تاساڵی (٢٠٠٣)نزیکەی (٥١٥) ماڵە کەلە بەڵخە و [[سلێمانی]] و [[ھەڵەبجەی شەھید]] و [[ھەڵەبجەی تازە]] و شارەکانی ترن.<ref>https://www.facebook.com/hawraman.tawlla/</ref>
 ==ڕاگواستن==
@@ ھێڵی ٦٠: / ھێڵی ٦٠: @@
 ==شوێنەوار==
-شوێنەوارە مێژووییەکانی ئەم ناوچەیە: (سوڵێ و زەڕیندۆڵ و هانە وتێ یا هانەی تا و سەربەڵخ و قەڵای خەسرەو ئاغا)
+شوێنەوارە مێژووییەکانی ئەم ناوچەیە: (سوڵێ و زەڕیندۆڵ و ھانە وتێ یا ھانەی تا و سەربەڵخ و قەڵای خەسرەو ئاغا)
 ==مێژوو==
@@ ھێڵی ٦٨: / ھێڵی ٦٨: @@
 {{سەرچاوەکان}}
-{{گوند و شارۆچکەکانی هەورامان}}
+{{گوند و شارۆچکەکانی ھەورامان}}
+{{گوندەکانی پارێزگای ھەڵەبجە}}
 {{دەروازە|کوردستان}}
@@ ھێڵی ٧٥: / ھێڵی ٧٦: @@
 [[پۆل:گوندەکانی باشووری کوردستان]]
 [[پۆل:گوندەکانی سلێمانی]]
-[[پۆل:گوندەکانی هەورامان]]
+[[پۆل:گوندەکانی ھەورامان]]
-[[پۆل:گوندەکانی هەورامانی عێراق]]
+[[پۆل:گوندەکانی ھەورامانی عێراق]]

ب و د پێڕستی گوندەکانی پارێزگای ھەڵەبجە
کوردستان > باشوور > پارێزگای ھەڵەبجە
ناحیەی سیروان	سیروان (ناوەند) ئیمامی زامن بانەبانان باوەکۆچک بەشارەتی خواروو بەشارەتی سەروو بەشی پیرک بەکراوا بۆین بیاوێڵە بێژاوا بێلەنگە پریسی خواروو پریسی سەروو پێگە تریفە (ڕوونکردنەوە) تلەوەرێ تەپەتۆڵەکە تەپەگوڵاوی تەوەنەبەل تونی حاجی حەسەن جەلیلە (ڕوونکردنەوە) چاوگی کۆکۆیی چروستانی خواروو چروستانی سەروو چنارەی کۆکۆیی حەسەن ئاوا حەمەوغان خاک و خۆڵ (ڕوونکردنەوە) دەڵەمەڕ دەڵێنی دوانزەئیمام ڕیشاو زەلەکێ زەمەقی خواروو زەمەقی سەروو سازان سەراو (ڕوونکردنەوە) سەرچاوگی کۆکۆیی عەبابەیلێ عەنەب غوڵامی خواروو غوڵامی سەروو قارەمانی قشڵاغەڕووتە قوڵی متکان کاگردەڵ کانی توو (ڕوونکردنەوە) کانی گوێز (ڕوونکردنەوە) کانی شێخ کەوتە کۆساوا گردەناوێ گردی گۆ گورگەچیا (ڕوونکردنەوە) گوندە لامەرکەزی، ھەڵەبجە لمە مامەشەیی مۆردین میراولی (ڕوونکردنەوە) نەوەر نەیجەڵە نێرگزەجاڕ ھانەژاڵە(کانی کەروێشکان) ھانەسوورە
ناحیەی خورماڵ	خورماڵ (ناوەند) ئاوایی حەمەی فەرەج ئاوایی ڕۆستەم بەگ ئەحماوا ئێڵانپی بانی بنۆک بانی شار بەردەبەل تازەدێ تەپەڕێزینە تەپەسەرقوڵە تەپەکوڕە تەپی سەفای خواروو تەپی سەفای سەروو تەکیە، خورماڵ چنارە خێڵی حەمە دەرەشیشی خواروو دەرەشیشی سەروو دەرەگوڵان دێکۆن ڕیشێن زەڵم سەرکەن شەشکی خواروو شەشکی سەروو شەکڕاڵی شیرەمەڕ عامورە قاجر قەڵبەزە قول خورد کانی ئاسکان کشەدەری کوڵکنی ئیسماعیل خەسرەو کوڵکنی حەمەسوور کوڵکنی فەقێ کەرەم گردی قازی گەرچێنەی بانی بنۆک گوڵەخانە گۆمەلار گێلەک مەلاوەیسە میری سوور ناوباخان نەوێ ھانەوقوڵی
ناحیەی بیارە	بیارە (ناوەند) باخەکۆن بنجەودڕەی بەڵخە پاڵانیان تاوێرە تەوێڵە جاوری خارگێڵان خەرپانی دارەتفێ درەکێ دەرەقەیسەر دەرەی مەڕ دەگاشێخان دۆڵبیان زەردەھاڵ سەرگەت سۆسەکان کولیژی گریانە گەچێنە گوڵپ نارنجڵە ھانەنەوتێ ھانەودنی ھاوار ھاوارەکۆن
ناحیەی بەمۆ	گڵێجاڵ(ناوەند) بەلەسۆ پشتە بەڕوێنی خواروو بەڕوێنی سەروو توەوشکی چواردارانی خواروو چواردارانی سەروو حاجی ئاوا، بەمۆ قەڵپ کانی پاشا کانی وەیسکێ گمە
ناوەند: شاری ھەڵەبجە، شارۆچکەکان: سیروان و خورماڵ و بیارە