ئەلفوبێی عەرەبی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب ڕوونکردنەوە
تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد
چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان، چاکسازیی خاڵبەندی، چاکسازیی ژمارەکان
ھێڵی ١٩: ھێڵی ١٩:
|imagesize=200px
|imagesize=200px
}}
}}
'''ئەلفوبێی عەرەبی''' یاخود '''ئەلفوبێی ئارامی''' کە ئەمڕۆ بە ھەڵە ناوی دەبردرێت بەئەلفوبێی عەرەبی چونکە لەڕاستیدا ئەم ئەلفو بێیە مێژوویەکی زۆرکۆنتری ھەیە لەکاتێک ھەندێک کەس بۆسەردەمی نوسینەوەی قورئانی پیرۆز دەگەڕێننەوە، ئێمە ھەموومان دەزانین کە قورئانی پیرۆز بەزمانی عەرەبی نوسراوەتەوە بەڵام بە ڕێنوسی ئارامی باچاوێک لە مێژوو بکەین بزانین قورئانی پیرۆز بە چەند قۆناغ نوسراوەتەوە بابڕۆین بپرسین کەی خاڵ یاخود نوقتە بۆ نوسراوەکانی قورئانی پیرۆز زیاد کران، پاشان فارسەکان کەبەر لەھاتنی ئیسلام خاوەنی کیان و دەوڵەت بوون بە چ ڕێنووسێک نوسینیان کردوە، بێگومان ئەو ڕێنوسەی یاخود ئەلفوبێیەی کە ئیمڕۆ ناومان لێناوە ئەلفوبێی عەرەبی ئەلفوبێیەکی ئارامیە فارسەکان بەر لە عەرەبەکان بەکاریان ھێناوە کەئێستا بەکاردێت بۆ نووسینی چەندین زمانی ئاسیای وئەفریکی، وەکو [[زمانی عەرەبی]] زمانی [[ئوردی]] و [[زمانی کوردی]]. ئەلفوبێی ئارامی ئەلفوبێی بەپلەی دووەم دێت لە ڕووی بەکارھێنانەوە لەدوای [[ئەلفوبێی لاتینی]].

ئەلفوبێی عەرەبی یاخود ئه‌لفوبێی ئارامی که‌ ئه‌مڕۆ به‌ هه‌له‌ ناوی ده‌بردرێت به‌ئەلفوبێی عەرەبی چونکه‌ له‌ڕاستیدا ئه‌م ئه‌لفو بێیه‌ مێژوویه‌کی زۆرکۆنتری هه‌یه‌ له‌کاتێک هه‌ندێک که‌س بۆسه‌رده‌می نوسینه‌وه‌ی قورئانی پیرۆز ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌،ئێمه‌ هه‌موومان ده‌زانین که‌ قورئانی پیرۆز به‌زمانی عه‌ره‌بی نوسراوه‌ته‌وه‌ به‌ڵام به‌ ڕێنوسی ئارامی باچاوێک له‌ مێژوو بکه‌ین بزانین قورئانی پیرۆز به‌ چه‌ند قۆناغ نوسراوه‌ته‌وه‌ بابڕۆین بپرسین که‌ی خاڵ یاخود نوقته‌ بۆ نوسراوه‌کانی قورئانی پیرۆز زیاد کران، پاشان فارسه‌کان که‌به‌ر له‌هاتنی ئیسلام خاوه‌نی کیان و ده‌وڵه‌ت بوون به‌ چ ڕێنووسێک نوسینیان کردوه‌، بێگومان ئه‌و ڕێنوسه‌ی یاخود ئه‌لفوبێیه‌ی که‌ ئیمڕۆ ناومان لێناوه‌ ئەلفوبێی عەرەبی ئه‌لفوبێیه‌کی ئارامیه‌ فارسه‌کان به‌ر له‌ عه‌ره‌به‌کان به‌کاریان هێناوه‌ که‌ئێستا بەکاردێت بۆ نووسینی چەندین زمانی ئاسیای وئەفریکی، وەکو [[زمانی عەرەبی]] زمانی [[ئوردی]] و [[زمانی کوردی]]. ئەلفوبێی ئارامی ئەلفوبێی بەپلەی دووەم دێت لە ڕووی بەکارھێنانەوە لەدوای [[ئەلفوبێی لاتینی]].
[[پەڕگە:Kufic alphabet.jpg|ڕاست|وێنۆک|ئەلفوبێی کوفی عەرەبی]]
[[پەڕگە:Kufic alphabet.jpg|ڕاست|وێنۆک|ئەلفوبێی کوفی عەرەبی]]
به‌ر له‌سه‌رهه‌ڵدانی ئاینی پیرۆزی ئیسلام عه‌ره‌به‌کان له‌ نیمچه‌ دورگه‌ی عه‌ره‌بی ده‌رنه‌چوو بوون مه‌گه‌ر بازرگانه‌کانی نێوان شام و مه‌ککه‌ نه‌بێت ،پاشان عه‌ره‌به‌کان شیعریان له‌به‌رده‌کرد نه‌ده‌نوسراوه‌ چونکه‌ نوسینێکیان نه‌بوو ،دوای هاتنی ئاینی پیرۆزی ئیسلام وهاتنه‌ده‌ره‌وه‌ی عه‌ره‌به‌کان له‌ نیمچه‌ دورگه‌ی عه‌ره‌بی و بلاوبونه‌وه‌ی خوێنده‌واری له‌ناو میلله‌ته‌ جۆربه‌جۆره‌کان له‌سه‌ر هه‌مان ئه‌و ئه‌لفوبێیه‌ ڕۆیشتن وه‌ک : [[زمانی ئوردی|ئوردی]]، [[زمانی پشتو|پشتو]]، [[زمانی بلوچی|بلوچی]]، [[زمانی مێلایو|مێلایو]]، [[زمانی ھەوسا|ھەوسا]] (لە [[ڕۆژئاوای ئەفریکا]])، [[زمانی ماندیکی|ماندیکی]]، [[زمانی سەواحیلی|سەواحیلی]] لە ([[ڕۆژھەڵاتی ئەفریکا]])، [[زمانی بیلتسی|بیلتسی]]، [[زمانی براھوی|براھوی]] [[زمانی چینجابی|پینجانی]] (لە [[پاکستان]])، [[زمانی کشمیری|کشمیری]] و [[زمانی سیندی|سیندی]] (لە [[ھیند]] و [[پاکستان]])، [[زمانی ئارووی|ئارووی]] (لە [[سریلانکا]])، [[زمانی ئاگووری|ئاگووری]] (لە [[چین]])، [[زمانی کازاخستانی|کازاخستانی]] (لە [[ئاسیای ناوەڕاست]])، [[زمانی ئۆزبەکی|ئۆزبەکی]] (لە [[ئاسیای ناوەڕاست]])، [[زمانی قیرگیزی|قیرگیزی]]، [[زمانی ئازەری|ئازەری]]، [[زمانی کوردی|کوردی]] (لە [[ئێران]] و[[عێراق]])، [[زمانی تورکی عوسمانی|تورکی عوسمانی]]، [[زمانی ئیسپانی|ئیسپانی]] (لە ڕۆژئاوای ئەوروپا)، [[زمانی فارسی|فارسی]]. ھەروەھا پیت وھێمای نوێ زیادکراوە بۆ ئەلفوبێی ئارامی .
بەر لەسەرھەڵدانی ئاینی پیرۆزی ئیسلام عەرەبەکان لە نیمچە دورگەی عەرەبی دەرنەچوو بوون مەگەر بازرگانەکانی نێوان شام و مەککە نەبێت، پاشان عەرەبەکان شیعریان لەبەردەکرد نەدەنوسراوە چونکە نوسینێکیان نەبوو، دوای ھاتنی ئاینی پیرۆزی ئیسلام وھاتنەدەرەوەی عەرەبەکان لە نیمچە دورگەی عەرەبی و بلاوبونەوەی خوێندەواری لەناو میللەتە جۆربەجۆرەکان لەسەر ھەمان ئەو ئەلفوبێیە ڕۆیشتن وەک: [[زمانی ئوردی|ئوردی]]، [[زمانی پشتو|پشتو]]، [[زمانی بلوچی|بلوچی]]، [[زمانی مێلایو|مێلایو]]، [[زمانی ھەوسا|ھەوسا]] (لە [[ڕۆژئاوای ئەفریکا]])، [[زمانی ماندیکی|ماندیکی]]، [[زمانی سەواحیلی|سەواحیلی]] لە ([[ڕۆژھەڵاتی ئەفریکا]])، [[زمانی بیلتسی|بیلتسی]]، [[زمانی براھوی|براھوی]] [[زمانی چینجابی|پینجانی]] (لە [[پاکستان]])، [[زمانی کشمیری|کشمیری]] و [[زمانی سیندی|سیندی]] (لە [[ھیند]] و [[پاکستان]])، [[زمانی ئارووی|ئارووی]] (لە [[سریلانکا]])، [[زمانی ئاگووری|ئاگووری]] (لە [[چین]])، [[زمانی کازاخستانی|کازاخستانی]] (لە [[ئاسیای ناوەڕاست]])، [[زمانی ئۆزبەکی|ئۆزبەکی]] (لە [[ئاسیای ناوەڕاست]])، [[زمانی قیرگیزی|قیرگیزی]]، [[زمانی ئازەری|ئازەری]]، [[زمانی کوردی|کوردی]] (لە [[ئێران]] و[[عێراق]])، [[زمانی تورکی عوسمانی|تورکی عوسمانی]]، [[زمانی ئیسپانی|ئیسپانی]] (لە ڕۆژئاوای ئەوروپا)، [[زمانی فارسی|فارسی]]. ھەروەھا پیت وھێمای نوێ زیادکراوە بۆ ئەلفوبێی ئارامی.


<br clear=all>
<br clear="all">
== ته‌خته‌کلیلی عەرەبی ==
[[پەڕگە:KB Arabic.svg|ڕاست|وێنۆک|400px|خشتەی ته‌خته‌کلیلی عەرەبی]]


== تەختەکلیلی عەرەبی ==
[[پەڕگە:KB Arabic.svg|ڕاست|وێنۆک|400px|خشتەی ت‏‏‏ە‏‏‏ختەکلیلی عەرەبی]]
<br clear=all>
<br clear=all>
{{کۆلکە}}
{{کۆلکە}}

وەک پێداچوونەوەی ‏١٩:٢٥، ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٦

ئەلفوبێی ئارامی
جۆرئەبجەد
زمانەکانعەرەبی
سەردەمی بەکارھێنان٤٠٠ی زایینی تا ئێستا
وەرگیراوە لە
Proto-Sinaitic
ISO 15924Arab, 160
ئاڕاستەڕاست بۆ چەپ
ناسناوی لە یوونیکۆدArabic
سنووری لە یوونیکۆدU+0600 تا U+06FF

U+0750 تا U+077F
U+08A0 تا U+08FF
U+FB50 تا U+FDFF
U+FE70 تا U+FEFF

U+1EE00 تا U+1EEFF
تێبینی: ئەم پەڕە ھێما فۆنەتیکییەکانی IPAی تێدایە.

ئەلفوبێی عەرەبی یاخود ئەلفوبێی ئارامی کە ئەمڕۆ بە ھەڵە ناوی دەبردرێت بەئەلفوبێی عەرەبی چونکە لەڕاستیدا ئەم ئەلفو بێیە مێژوویەکی زۆرکۆنتری ھەیە لەکاتێک ھەندێک کەس بۆسەردەمی نوسینەوەی قورئانی پیرۆز دەگەڕێننەوە، ئێمە ھەموومان دەزانین کە قورئانی پیرۆز بەزمانی عەرەبی نوسراوەتەوە بەڵام بە ڕێنوسی ئارامی باچاوێک لە مێژوو بکەین بزانین قورئانی پیرۆز بە چەند قۆناغ نوسراوەتەوە بابڕۆین بپرسین کەی خاڵ یاخود نوقتە بۆ نوسراوەکانی قورئانی پیرۆز زیاد کران، پاشان فارسەکان کەبەر لەھاتنی ئیسلام خاوەنی کیان و دەوڵەت بوون بە چ ڕێنووسێک نوسینیان کردوە، بێگومان ئەو ڕێنوسەی یاخود ئەلفوبێیەی کە ئیمڕۆ ناومان لێناوە ئەلفوبێی عەرەبی ئەلفوبێیەکی ئارامیە فارسەکان بەر لە عەرەبەکان بەکاریان ھێناوە کەئێستا بەکاردێت بۆ نووسینی چەندین زمانی ئاسیای وئەفریکی، وەکو زمانی عەرەبی زمانی ئوردی و زمانی کوردی. ئەلفوبێی ئارامی ئەلفوبێی بەپلەی دووەم دێت لە ڕووی بەکارھێنانەوە لەدوای ئەلفوبێی لاتینی.

ئەلفوبێی کوفی عەرەبی

بەر لەسەرھەڵدانی ئاینی پیرۆزی ئیسلام عەرەبەکان لە نیمچە دورگەی عەرەبی دەرنەچوو بوون مەگەر بازرگانەکانی نێوان شام و مەککە نەبێت، پاشان عەرەبەکان شیعریان لەبەردەکرد نەدەنوسراوە چونکە نوسینێکیان نەبوو، دوای ھاتنی ئاینی پیرۆزی ئیسلام وھاتنەدەرەوەی عەرەبەکان لە نیمچە دورگەی عەرەبی و بلاوبونەوەی خوێندەواری لەناو میللەتە جۆربەجۆرەکان لەسەر ھەمان ئەو ئەلفوبێیە ڕۆیشتن وەک: ئوردی، پشتو، بلوچی، مێلایو، ھەوسا (لە ڕۆژئاوای ئەفریکاماندیکی، سەواحیلی لە (ڕۆژھەڵاتی ئەفریکابیلتسی، براھوی پینجانی (لە پاکستانکشمیری و سیندی (لە ھیند و پاکستانئارووی (لە سریلانکائاگووری (لە چینکازاخستانی (لە ئاسیای ناوەڕاستئۆزبەکی (لە ئاسیای ناوەڕاستقیرگیزی، ئازەری، کوردی (لە ئێران وعێراقتورکی عوسمانی، ئیسپانی (لە ڕۆژئاوای ئەوروپا)، فارسی. ھەروەھا پیت وھێمای نوێ زیادکراوە بۆ ئەلفوبێی ئارامی.


تەختەکلیلی عەرەبی

خشتەی ت‏‏‏ە‏‏‏ختەکلیلی عەرەبی