ئێگزیستانسیالیزم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary |
No edit summary |
||
| ھێڵی ٦: | ھێڵی ٦: | ||
بە ئاوڕدانەوە لە بەرھەمەکانی [[نیچە]] و [[سۆرێن کیەرکێگۆر|کیەرکێگۆر]]، بزووتنەوی ئێگزیستانسیالیزم لە سەدەی بیستەم لەلایەن [[مارتین ھایدگەر|ھایدگەر]]، [[ژان پۆل سارتر|سارتر]] و [[مێرلائۆ پۆنتی]] پەرەی پێدرا و بڵاوبووە. ھایدگێر ڕای خۆی لە دژی فەلسەفەی دیاردەناسی [[ھوسێرل]] بە دەربڕینی ئەوەیکە مرۆڤ لە ژیانی کۆمەڵایەتی جێدەگرێ و نەتوانینی ئێمە بۆ تیۆریزەکردن لە دەرەوەی ئەو چوارچێوە، باسکردووە. سارتر و پۆنتی، ئێگزیستانسیالیزمیان بە پرۆسەی باڵادەست و ئەقڵانەی سەردەمی پاش شەڕ لە ئەورووپا دەگۆڕن. <ref> {{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ھمە چیز دربارە مکتب اگزیستانسیالیسم | ناونیشان = http://www.parsine.com/fa/news/11669/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%83%D8%AA%D8%A8-%D8%A7%DA%AF%D8%B2%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%85 |ڕێکەوتی سەردان= ٢١ی نیسانی ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی پارسینە |نووسەر = |زمان = فارسی }} </ref> |
بە ئاوڕدانەوە لە بەرھەمەکانی [[نیچە]] و [[سۆرێن کیەرکێگۆر|کیەرکێگۆر]]، بزووتنەوی ئێگزیستانسیالیزم لە سەدەی بیستەم لەلایەن [[مارتین ھایدگەر|ھایدگەر]]، [[ژان پۆل سارتر|سارتر]] و [[مێرلائۆ پۆنتی]] پەرەی پێدرا و بڵاوبووە. ھایدگێر ڕای خۆی لە دژی فەلسەفەی دیاردەناسی [[ھوسێرل]] بە دەربڕینی ئەوەیکە مرۆڤ لە ژیانی کۆمەڵایەتی جێدەگرێ و نەتوانینی ئێمە بۆ تیۆریزەکردن لە دەرەوەی ئەو چوارچێوە، باسکردووە. سارتر و پۆنتی، ئێگزیستانسیالیزمیان بە پرۆسەی باڵادەست و ئەقڵانەی سەردەمی پاش شەڕ لە ئەورووپا دەگۆڕن. <ref> {{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ھمە چیز دربارە مکتب اگزیستانسیالیسم | ناونیشان = http://www.parsine.com/fa/news/11669/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%83%D8%AA%D8%A8-%D8%A7%DA%AF%D8%B2%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%85 |ڕێکەوتی سەردان= ٢١ی نیسانی ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی پارسینە |نووسەر = |زمان = فارسی }} </ref> |
||
[[سۆرێن کیەرکێگۆر]] بە گشتی وەک ھەوەڵین فەیلەسووفی ئێگزیستانسیالیزم لەقەڵەم دەدرێ<ref> {{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = Existentialism | ناونیشان = http://plato.stanford.edu/entries/existentialism/ |ڕێکەوتی سەردان= ٢١ی نیسانی ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ئینسایکلۆپیدیای ستانفۆرد |نووسەر = |زمان = ئینگلیسی }} </ref>، گەرچی ئەو، دەستەواژەی ئێگزیستانسیالیزمی بەکار نەھێناوە. |
|||
==فەلسەفەی ئێگزیستانسیالیزمی سارتر== |
==فەلسەفەی ئێگزیستانسیالیزمی سارتر== |
||
بە پێی تێڕوانینەکانی [[ژان پۆل سارتر]]، مرۆڤ ئەو شتەیە کە بۆخۆی دەیھەوێ. گوڵێک، یان خود کرمێک ناتوانێ بۆ خۆی،خۆی ساز بکات؛ لە بەر ئەوەی کە ئەمانە دوو لایەنیان ھەیە، لایەنی گەوھەر و لایەنی ھەبوون. لێرەدا '''گەوھەر''' بەر لە '''ھەبوون''' دێ. گوڵ ئەو کاتە دەبێتە گوڵ کە خۆی لە گەڵ گەوھەری گوڵ ڕێک بخات. بەڵام مرۆڤ جیاوازە. لە مرۆڤدا '''ھەبوون''' بەر لە '''گەوھەر''' دێ. مرۆڤ سەرەتا ھەیە و پاشان بچم دەگرێ. مرۆڤ بۆخۆی گەوھەری دەروونی خۆی دەخوڵقێنێ.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = فەلسەفەی ئەخلاق | ناونیشان = http://www.nusin.net/vb/archive/index.php/t-1438.html/ |ڕێکەوتی سەردان= ٢٠ی نیسانی ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = |نووسەر = ئەنوەر حەسەن پوور |زمان = کوردی }} </ref> |
بە پێی تێڕوانینەکانی [[ژان پۆل سارتر]]، مرۆڤ ئەو شتەیە کە بۆخۆی دەیھەوێ. گوڵێک، یان خود کرمێک ناتوانێ بۆ خۆی،خۆی ساز بکات؛ لە بەر ئەوەی کە ئەمانە دوو لایەنیان ھەیە، لایەنی گەوھەر و لایەنی ھەبوون. لێرەدا '''گەوھەر''' بەر لە '''ھەبوون''' دێ. گوڵ ئەو کاتە دەبێتە گوڵ کە خۆی لە گەڵ گەوھەری گوڵ ڕێک بخات. بەڵام مرۆڤ جیاوازە. لە مرۆڤدا '''ھەبوون''' بەر لە '''گەوھەر''' دێ. مرۆڤ سەرەتا ھەیە و پاشان بچم دەگرێ. مرۆڤ بۆخۆی گەوھەری دەروونی خۆی دەخوڵقێنێ.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = فەلسەفەی ئەخلاق | ناونیشان = http://www.nusin.net/vb/archive/index.php/t-1438.html/ |ڕێکەوتی سەردان= ٢٠ی نیسانی ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = |نووسەر = ئەنوەر حەسەن پوور |زمان = کوردی }} </ref> |
||
====وتەکانی سارتر لەسەر ئێگزیستانسیالیزم<ref> اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر؛ ژان پل سارتر (فارسی)/ وەرگێڕان: مستەفا رەحیمی/ چاپ چواردەھەم، ١٣٩١ </ref> :==== |
====وتەکانی سارتر لەسەر ئێگزیستانسیالیزم<ref> اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر؛ ژان پل سارتر (فارسی)/ وەرگێڕان: مستەفا رەحیمی/ چاپ چواردەھەم، ١٣٩١ </ref> :==== |
||
| ھێڵی ١٥: | ھێڵی ١٦: | ||
{{وتە|بە باوەڕی ئێگزیستانسیالیزم، خراپە لەپێشدا دەبێ بدیترێتەوە پاشان بگۆڕدرێ.}} |
{{وتە|بە باوەڕی ئێگزیستانسیالیزم، خراپە لەپێشدا دەبێ بدیترێتەوە پاشان بگۆڕدرێ.}} |
||
{{وتە|لە قوتابخانەی ئێگزیستانسیالیزم، بەوھۆیەوە مرۆڤ پێناسەھەڵگر نییە چوونکو مرۆڤ لەپێشدا ھیچ نییە، یانی نە چاکە نە خراپ.}} |
{{وتە|لە قوتابخانەی ئێگزیستانسیالیزم، بەوھۆیەوە مرۆڤ پێناسەھەڵگر نییە چوونکو مرۆڤ لەپێشدا ھیچ نییە، یانی نە چاکە نە خراپ.}} |
||
{{وتە| |
{{وتە|ئێگزیستانسیالیزم باوەڕی بە توانای ھەستەکان و ھەوەسەکان نییە، بە باوەڕی مە مرۆڤ بەرپرسی ھەست و ھەوەسەکانی خۆیەتی.}} |
||
{{کورت}} |
{{کورت}} |
||
وەک پێداچوونەوەی ١٣:٠٧، ٢١ی نیسانی ٢٠١٥
ئێگزیستانسیالیزم یان بوونخوازی (بە ئینگلیزی: Existentialism) دەستەواژەیەکە کە بۆ بەرھەمەکانی ھەندێک لە فەیلەسووفانی کۆتایی سەدەی ١٩ و سەدەی ٢٠ـەمی زایینی بەکاردێ کە سەرەڕای قوتابخانە جیاوازەکانیان لە سەر ئەم باوەڕە ھاودەنگن کە بیرکردنەوەی فەلسەفی بە بابەتی مرۆڤ دەست پێدەکات نە بەتەنیا بابەتی بیرکردنەوە.[١]
ئێگزیستانسیالیزم قوتابخانەیەکە کە جەخت لە گرینگی و ڕەسەنایەتی مرۆڤ دەکاتەوە و بەو پێیەوە ھەر کەس ئازادە لە ئەنجامدانی ھەر کارێک و لە کردەوەکانی خۆی بەرپرسە.[٢] [٣]
بە ئاوڕدانەوە لە بەرھەمەکانی نیچە و کیەرکێگۆر، بزووتنەوی ئێگزیستانسیالیزم لە سەدەی بیستەم لەلایەن ھایدگەر، سارتر و مێرلائۆ پۆنتی پەرەی پێدرا و بڵاوبووە. ھایدگێر ڕای خۆی لە دژی فەلسەفەی دیاردەناسی ھوسێرل بە دەربڕینی ئەوەیکە مرۆڤ لە ژیانی کۆمەڵایەتی جێدەگرێ و نەتوانینی ئێمە بۆ تیۆریزەکردن لە دەرەوەی ئەو چوارچێوە، باسکردووە. سارتر و پۆنتی، ئێگزیستانسیالیزمیان بە پرۆسەی باڵادەست و ئەقڵانەی سەردەمی پاش شەڕ لە ئەورووپا دەگۆڕن. [٤]
سۆرێن کیەرکێگۆر بە گشتی وەک ھەوەڵین فەیلەسووفی ئێگزیستانسیالیزم لەقەڵەم دەدرێ[٥]، گەرچی ئەو، دەستەواژەی ئێگزیستانسیالیزمی بەکار نەھێناوە.
فەلسەفەی ئێگزیستانسیالیزمی سارتر
بە پێی تێڕوانینەکانی ژان پۆل سارتر، مرۆڤ ئەو شتەیە کە بۆخۆی دەیھەوێ. گوڵێک، یان خود کرمێک ناتوانێ بۆ خۆی،خۆی ساز بکات؛ لە بەر ئەوەی کە ئەمانە دوو لایەنیان ھەیە، لایەنی گەوھەر و لایەنی ھەبوون. لێرەدا گەوھەر بەر لە ھەبوون دێ. گوڵ ئەو کاتە دەبێتە گوڵ کە خۆی لە گەڵ گەوھەری گوڵ ڕێک بخات. بەڵام مرۆڤ جیاوازە. لە مرۆڤدا ھەبوون بەر لە گەوھەر دێ. مرۆڤ سەرەتا ھەیە و پاشان بچم دەگرێ. مرۆڤ بۆخۆی گەوھەری دەروونی خۆی دەخوڵقێنێ.[٦]
وتەکانی سارتر لەسەر ئێگزیستانسیالیزم[٧] :
«ئێگزیستانسیالیزم فەلسەفەیەکە کە ژیانی مرۆڤ ڕەخساو دەکات و لەلایەک ڕادەگەیەنێ کە ھەر ڕاستییەک و ھەر کردەوەیەک لەخۆگری چوارچێوە و دەروونخوازییە»
«بە باوەڕی ئێگزیستانسیالیزم، خراپە لەپێشدا دەبێ بدیترێتەوە پاشان بگۆڕدرێ.»
«لە قوتابخانەی ئێگزیستانسیالیزم، بەوھۆیەوە مرۆڤ پێناسەھەڵگر نییە چوونکو مرۆڤ لەپێشدا ھیچ نییە، یانی نە چاکە نە خراپ.»
«ئێگزیستانسیالیزم باوەڕی بە توانای ھەستەکان و ھەوەسەکان نییە، بە باوەڕی مە مرۆڤ بەرپرسی ھەست و ھەوەسەکانی خۆیەتی.»
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
سەرچاوەکان
- ^ ویکیپیدیای ئینگلیسی [١]
- ^ existentialism (ئینگلیسی). فەرھەنگی ئاکسفۆرد. سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠ی نیسانی ٢٠١٥.
- ^ فەرھەنگی ھەژیر، وەرگێڕان و ئامادەکردن: ھەژیر عەبدوڵاپوور/ چاپی ھەولێر/ ٢٠٠٨
- ^ ھمە چیز دربارە مکتب اگزیستانسیالیسم (فارسی). ماڵپەڕی پارسینە. سەردان لە ڕێکەوتی ٢١ی نیسانی ٢٠١٥.
- ^ Existentialism (ئینگلیسی). ئینسایکلۆپیدیای ستانفۆرد. سەردان لە ڕێکەوتی ٢١ی نیسانی ٢٠١٥.
- ^ ئەنوەر حەسەن پوور. فەلسەفەی ئەخلاق (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠ی نیسانی ٢٠١٥.
- ^ اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر؛ ژان پل سارتر (فارسی)/ وەرگێڕان: مستەفا رەحیمی/ چاپ چواردەھەم، ١٣٩١