حامۆڕابی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
Dexbot (لێدوان | بەشدارییەکان) ب Bot: Removing Link GA template |
No edit summary تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد |
||
| ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
وه‌ک مێژوو ده‌یگێڕێته‌وه که‌وا پێش شه‌ش هه‌زار ساڵ له ده‌وروبه‌ری شاری حلله‌و له‌م عێراقه‌ی ئێستای ئێمه‌ی تێکه‌وتوین که‌سێک هه‌ڵکه‌وتووه به‌ناوی (حاموڕابی) ئه‌م زاته بۆ یه‌که‌م جار له مێژووی ئاده‌میزاتدا یاسای داناو ڕێچکه‌یه‌کی ئه‌وتۆی داڕشت که‌وا مرۆڤایه‌تی په‌یڕه‌وی بکات و په‌یوه‌ست بێ پێوه‌ی و گه‌وره‌و گه‌دا ملکه‌چی بێ و ڕێگا بگرێت له هه‌موو سسته‌م و ناعه‌داله‌تی و ناحه‌قیه‌ک ...ئه‌م عێراقه به‌یه‌که‌مین سه‌رزه‌مین ده‌ژمێردرێت له‌م ئه‌ستێره‌یه‌دا که‌وا یاسای تێدا دانرا، که‌چی سه‌یر له‌وه‌دایه پاش ئه‌وه‌نده ساڵه عێراق به‌یه‌که‌م ووڵات ده‌ژمێردرێ که‌وا پێشێلی یاسا ده‌کاو باوه‌ڕی پێی نیه ...له مێژووی عێراقدا ده‌سه‌ڵاته حه‌رامزاده‌کان به‌و چاوه ته‌ماشای یاسایان کردوه که ( یاسا لاستیکه‌و چۆنیان بوێ ده‌یکشێنن) ...ئه‌م حه‌رام زادانه، ئه‌م حه‌رام خۆرانه قه‌ت نه‌یانویستووه یاسا سه‌روه‌ربێ، یاسا به ئه‌قارێک جێبه‌جێ بکه‌ن که‌وا به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی و ئاره‌زوه‌کانیان نه‌هێنێته دی ، قه‌ت نه‌یانویستوه یاسا له‌سه‌رو ئه‌وانه‌وه بێ ... ده‌سه‌ڵات داره‌کانی عێراق له‌وه‌تی هه‌ن هه‌رکه‌سه‌و یاسای تایبه‌تی خۆی هه‌بوو بۆ سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵات، له‌بۆ خه‌رجکردن و سه‌رفکردنی پاره‌و پول، له‌بۆ داپڵۆسین و ئه‌نفال کردنوو تاڵان کردن و ئه‌تک کردنی ئه‌وه‌ی دێته ڕێگایان ...ئه‌م عێراقه له‌وه‌ته‌ی هه‌یه زوڵمی گه‌وره گه‌وره‌و ناحه‌قی قه‌به‌و زیاده‌ڕه‌وی زۆری تێدا کراوه هیچ دادگایه‌ک و هیچ دادوه‌رێك نه‌یتوانیوه ڕێگه‌ی لێبگرێ و حوکمی ڕه‌وا بدات به سه‌ریاو نه‌هێڵێ دوباره‌و ده‌باره‌و سه‌د باره ببێته‌وه ... ده‌سه‌ڵات له‌دوای ده‌سه‌ڵات تاقمی حه‌رامزاده‌ی نوێ جڵه‌وی ده‌سه‌ڵاتیان گرتووه‌و هه‌رکه‌سێ یاسا تایبه‌تیه‌که‌ی خۆی که هه‌ر له منداڵیه‌وه په‌نگی خواردۆته‌وه له ده‌رونیا جێبه‌جێی ده‌کات ... ئه‌م نه‌هامه‌تیه، ئه‌م نه‌گبه‌تیه، ئه‌م نه‌خۆشیه له عێراقدا هه‌ر هه‌بوو به‌تایبه‌تی دوای ئینقیلابه شومه‌که‌ی 14ی ته‌مووزی 1958 زۆر زیادی کردوو دوای ئه‌وه‌ی سوپاو ئه‌فسه‌ره حه‌رامزاده‌کان وه‌ک شمڵی شه‌ڕ هه‌ڵیان کوتایه سه‌ر مه‌لیکه بچکۆله به بێ یاساو به‌بێ هیچ دادگاییه‌ک خۆی و خانه‌واده‌که‌یان گووله بارانکرد . |
|||
[[پەڕگە:Milkau Oberer Teil der Stele mit dem Text von Hammurapis Gesetzescode 369-2.jpg|وێنۆک|بەشی ژوورووی بەردی حەمووڕابی]] |
|||
له دوای بڕانه‌وه‌ی جه‌نگی جیهانی یه‌که‌م ئینگلیز هه‌موو ئه‌قڵی خۆی خسته گه‌ڕ بۆ ئه‌وه‌ی له عێراقدا پیاوێکی پیاوانه، که‌سێکی عادل و یاسا په‌روه‌ر بدۆزێته‌وه‌و بیکات به مه‌لیک ده‌سی نه‌که‌وت ناچار له شام فه‌یسه‌ڵی یه‌که‌میان هێناو کردیان به مه‌لیک به‌ڵام عێراقیه‌کان، یاسا پێشێلکه‌ره‌کان، وه‌ته‌نیه حه‌رامزاده‌کان به‌رده‌وام له مووزاهه‌ره‌و مانگرتن و چه‌پڵه لێدان و چه‌قه‌نه لێدان بوون تاک و ڕژێمی شومی کۆماری هاته کایه‌وه‌و ئیتر ئه‌و ده‌ورانه تاریکه‌مان به چاوی خۆمان بینی که چۆن تاقم تاقم و گروپ گروپ له حه‌رامزاده‌کان خه‌ریکی ئنقیلاب وئینقیلاب کاری بون و ئه‌وه زیاد له په‌نجا ساڵه خوێن و ئاگر و ئاسن له جیاتی باران ئه‌بارێنن، ڕق و بوخزو کینه‌و دوژمنایه‌تی له جیاتی گوڵ و خۆشه‌ویستی ئه‌ڕوێنن، ، ، له سه‌رده‌می شۆڕش و پێشمه‌رگایه‌تیش زۆر جار سه‌ر لقو سه‌ر تیپ و لێپرسراوی عه‌سکه‌ری نه‌فام که خۆیان ئه‌بینی به بارێ قایش و قولوش و کۆمه‌ڵێ پێشمه‌رگه به دواوه‌یه‌تی ئه‌که‌وته وێزه‌ی جوتیارێک و ئه‌یخسته ناو حه‌وزی ئاوو به پێی یاساکه‌ی مێشکی به دار لێی ده‌دا تاک و گۆج و ئیفلیجی ده‌کرد، یان ڕیش پانه ئیسلامیه‌کان له باخه‌کانی ته‌وێڵه‌وه به دوربین ته‌ماشای ماڵه‌کانیان ئه‌کرد و ئه‌گه‌ر ئافره‌تێکی بێ سه‌رپۆشیان ببینیایه یه‌کسه‌ر بۆی داده‌به‌زین و به پێی یاسای کونه په‌پو جه‌زایان لێده‌سه‌ن ... ئه‌م یاسا پێشێل کردنه له لایه‌ن هه‌موو حزبوو گروپ و که‌سه ده‌سه‌ڵات داره‌کانه وه په‌یڕه‌و کراوه ، ئه‌وانه‌ی که زۆر بۆ سه‌روه‌ری یاسا ده‌گرین له هه‌موان زیاتر پێشێلی یاسا ده‌کاو له هه‌مووان زیاتر په‌رۆشی ئه‌وه‌یه گۆڕه‌که‌ی حاموڕابی هه‌ڵته‌کێنێ و ئاسه‌واره‌کانی بدزێ . |
|||
'''حامۆڕابی''' یەکێک بوو لە پاشاکانی [[بابل]] کە لە نێوان ساڵانی ١٧٩٢ هەتا ١٧٥٠ پێش لەدایکبوونی [[یەسووع]] حوکمی ئەکرد.<ref>http://www.commonlaw.com/Hammurabi.html</ref> حامۆڕابی پاشایەک بوو کە لە سەردەمی شەڕی دراوسێکاندا. دەستی کرد بە نووسین و جێبەجێکردنی کردنی قانوون لە وڵاتەکەیدا. ئەم یاسایانەی حامۆڕابی بە یەکێ لە کۆنترین یاساکانی مرۆڤایەتی دا ئەنرێت. |
|||
له دوای ڕوخاندنی سه‌دام کاره‌ساتی گه‌وره گه‌وره ڕویدا له پێشێل کردنی ده‌ستوورو یاسا به سه‌دان حزب و گروپ و به هه‌زاران که‌سی حه‌رامزاده هاتنه مه‌یدان و هه‌ر که‌سێک به پێی ئه‌و یاسایه‌ی که له مێشک و ده‌رونیا په‌نگی خواردبوو کاریان ده‌کرد و به هه‌زاران که‌سیان ده‌کوشت و له ناو زبڵدان فڕێیان ده‌دان، به ده‌یان مزگه‌وت و شوێنه‌واریان ته‌قانده‌وه به سه‌دان ئوتومبێلیان له جاده‌و شوێنه گشتیه‌کان ته‌قانده‌وه، هه‌موو ئاساواره مێژویه‌کانیان دزی و تاڵان کرد، سه‌رجه‌م بانقو دائیره‌و کارگه‌کانیان وێران کرد، ئاڵای ووڵاته‌که‌یان فرۆشت، ده‌ستیان کرد به پشتوێنی هه‌موو دوژمنانی ئه‌م عێراقه...ئه‌م حه‌رام زادانه جیا له‌وه‌ی فرتوفێڵ له یه‌کتری ئه‌که‌ن فرتوفێڵیش له ده‌ستوور، له ماده‌ی 140، له سیسته‌می فیدراڵی و هه‌موو ئه‌وانه‌ی که میله‌تی عێراق ده‌نگی بۆدا ئه‌که‌ن ... ئه‌م حه‌رام زادانه که له په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و هه‌موو ده‌زگا باڵاکان هێلانه‌یان کردوه به‌رده‌وام له بیری ئه‌وه‌دان که چۆن یاسایه‌ک دروست بکه‌ن له به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان بێ ئه‌گه‌ر ئه‌مانه دڵسۆزی سه‌روه‌ری یاسا بونایه ئه‌بوایه ئێستا ئه‌م عێراقه که‌وا شه‌ش هه‌زار ساڵه یاسای تێدا دروست کراوه مه‌ڵبه‌ندی یاساو عه‌داله‌ت بوایه له جیهاندا، ئه‌بوایه عێراق قوتابخانه بوایه بۆ خوێندنی یاسا، بۆ بڵاوکردنه‌وه‌ی یاسا به هه‌موو جیهاندا، ئه‌بووایه هه‌موو میله‌تانی دنیا له عێراقیه‌کان فێربوونایه که یاساو دادپه‌روه‌ری نه‌ک وه‌ک یۆنانی لێبهاتایه ...یۆنان له سه‌رده‌مه کۆنه‌کان مه‌ڵبه‌ندی عیلم و فه‌لسه‌فه بووه‌و هه‌موو فه‌یله‌سوفه گه‌وره‌کان له یۆنان هه‌ڵکه‌وتن که‌چی ئێستا یۆنان مه‌ڵبه‌ندی شزوسی جنسیه ...عێراق به هه‌مان شێوه کاتی خۆی مه‌ڵبه‌ندی حاموڕابی بوو که‌چێ ئێستا مه‌ڵبه‌ندی حه‌رام زاده‌کانه . |
|||
چەن کۆپیەکی قانوونەکانی لە سەر بەرد دۆزراونەتەوە، (ئێستاکە یەکێ لەبەردەکان هەر ماوە و هەر بە ناوی بەردی حەمووڕابی ناسراوە) و لە مۆزەخانەی لۆڤەرە لە پاریس <ref name="AO_10237">[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Louvre_AO_10237 ژمارەی تایبەتی وێنەی بەردەکە] لە ویکیمیدیا</ref>، و داوای کرد. یاساکە بە خوێندنەوەی ماددەکانی دەر ئەکەوێت کە بۆ ئێستامان زۆر مایەی سەرسوڕمانە و زۆری ئەبێتە هۆی کوشتنی کەسی تاوانبار بەڵام لە کاتی خۆیدا هیچ نەبێ یاسابوون و دەبوایە بەپێی یاساکە خەڵک هەڵس و کەوتی بکردایە. |
|||
== سەرچاوەکان == |
|||
<references/> |
|||
{{مێژوو-کۆلکە}} |
|||
[[پۆل:مردووانی سەدەی ١٨یەمی پ.ز]] |
|||
[[پۆل:مانگیلەی بەپیت]] |
|||
[[پۆل:مردووانی سەدەی ١٨یەمی پ. ز]] |
|||
وەک پێداچوونەوەی ١١:٥٦، ١٨ی نیسانی ٢٠١٥
وه‌ک مێژوو ده‌یگێڕێته‌وه که‌وا پێش شه‌ش هه‌زار ساڵ له ده‌وروبه‌ری شاری حلله‌و له‌م عێراقه‌ی ئێستای ئێمه‌ی تێکه‌وتوین که‌سێک هه‌ڵکه‌وتووه به‌ناوی (حاموڕابی) ئه‌م زاته بۆ یه‌که‌م جار له مێژووی ئاده‌میزاتدا یاسای داناو ڕێچکه‌یه‌کی ئه‌وتۆی داڕشت که‌وا مرۆڤایه‌تی په‌یڕه‌وی بکات و په‌یوه‌ست بێ پێوه‌ی و گه‌وره‌و گه‌دا ملکه‌چی بێ و ڕێگا بگرێت له هه‌موو سسته‌م و ناعه‌داله‌تی و ناحه‌قیه‌ک ...ئه‌م عێراقه به‌یه‌که‌مین سه‌رزه‌مین ده‌ژمێردرێت له‌م ئه‌ستێره‌یه‌دا که‌وا یاسای تێدا دانرا، که‌چی سه‌یر له‌وه‌دایه پاش ئه‌وه‌نده ساڵه عێراق به‌یه‌که‌م ووڵات ده‌ژمێردرێ که‌وا پێشێلی یاسا ده‌کاو باوه‌ڕی پێی نیه ...له مێژووی عێراقدا ده‌سه‌ڵاته حه‌رامزاده‌کان به‌و چاوه ته‌ماشای یاسایان کردوه که ( یاسا لاستیکه‌و چۆنیان بوێ ده‌یکشێنن) ...ئه‌م حه‌رام زادانه، ئه‌م حه‌رام خۆرانه قه‌ت نه‌یانویستووه یاسا سه‌روه‌ربێ، یاسا به ئه‌قارێک جێبه‌جێ بکه‌ن که‌وا به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی و ئاره‌زوه‌کانیان نه‌هێنێته دی ، قه‌ت نه‌یانویستوه یاسا له‌سه‌رو ئه‌وانه‌وه بێ ... ده‌سه‌ڵات داره‌کانی عێراق له‌وه‌تی هه‌ن هه‌رکه‌سه‌و یاسای تایبه‌تی خۆی هه‌بوو بۆ سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵات، له‌بۆ خه‌رجکردن و سه‌رفکردنی پاره‌و پول، له‌بۆ داپڵۆسین و ئه‌نفال کردنوو تاڵان کردن و ئه‌تک کردنی ئه‌وه‌ی دێته ڕێگایان ...ئه‌م عێراقه له‌وه‌ته‌ی هه‌یه زوڵمی گه‌وره گه‌وره‌و ناحه‌قی قه‌به‌و زیاده‌ڕه‌وی زۆری تێدا کراوه هیچ دادگایه‌ک و هیچ دادوه‌رێك نه‌یتوانیوه ڕێگه‌ی لێبگرێ و حوکمی ڕه‌وا بدات به سه‌ریاو نه‌هێڵێ دوباره‌و ده‌باره‌و سه‌د باره ببێته‌وه ... ده‌سه‌ڵات له‌دوای ده‌سه‌ڵات تاقمی حه‌رامزاده‌ی نوێ جڵه‌وی ده‌سه‌ڵاتیان گرتووه‌و هه‌رکه‌سێ یاسا تایبه‌تیه‌که‌ی خۆی که هه‌ر له منداڵیه‌وه په‌نگی خواردۆته‌وه له ده‌رونیا جێبه‌جێی ده‌کات ... ئه‌م نه‌هامه‌تیه، ئه‌م نه‌گبه‌تیه، ئه‌م نه‌خۆشیه له عێراقدا هه‌ر هه‌بوو به‌تایبه‌تی دوای ئینقیلابه شومه‌که‌ی 14ی ته‌مووزی 1958 زۆر زیادی کردوو دوای ئه‌وه‌ی سوپاو ئه‌فسه‌ره حه‌رامزاده‌کان وه‌ک شمڵی شه‌ڕ هه‌ڵیان کوتایه سه‌ر مه‌لیکه بچکۆله به بێ یاساو به‌بێ هیچ دادگاییه‌ک خۆی و خانه‌واده‌که‌یان گووله بارانکرد .
له دوای بڕانه‌وه‌ی جه‌نگی جیهانی یه‌که‌م ئینگلیز هه‌موو ئه‌قڵی خۆی خسته گه‌ڕ بۆ ئه‌وه‌ی له عێراقدا پیاوێکی پیاوانه، که‌سێکی عادل و یاسا په‌روه‌ر بدۆزێته‌وه‌و بیکات به مه‌لیک ده‌سی نه‌که‌وت ناچار له شام فه‌یسه‌ڵی یه‌که‌میان هێناو کردیان به مه‌لیک به‌ڵام عێراقیه‌کان، یاسا پێشێلکه‌ره‌کان، وه‌ته‌نیه حه‌رامزاده‌کان به‌رده‌وام له مووزاهه‌ره‌و مانگرتن و چه‌پڵه لێدان و چه‌قه‌نه لێدان بوون تاک و ڕژێمی شومی کۆماری هاته کایه‌وه‌و ئیتر ئه‌و ده‌ورانه تاریکه‌مان به چاوی خۆمان بینی که چۆن تاقم تاقم و گروپ گروپ له حه‌رامزاده‌کان خه‌ریکی ئنقیلاب وئینقیلاب کاری بون و ئه‌وه زیاد له په‌نجا ساڵه خوێن و ئاگر و ئاسن له جیاتی باران ئه‌بارێنن، ڕق و بوخزو کینه‌و دوژمنایه‌تی له جیاتی گوڵ و خۆشه‌ویستی ئه‌ڕوێنن، ، ، له سه‌رده‌می شۆڕش و پێشمه‌رگایه‌تیش زۆر جار سه‌ر لقو سه‌ر تیپ و لێپرسراوی عه‌سکه‌ری نه‌فام که خۆیان ئه‌بینی به بارێ قایش و قولوش و کۆمه‌ڵێ پێشمه‌رگه به دواوه‌یه‌تی ئه‌که‌وته وێزه‌ی جوتیارێک و ئه‌یخسته ناو حه‌وزی ئاوو به پێی یاساکه‌ی مێشکی به دار لێی ده‌دا تاک و گۆج و ئیفلیجی ده‌کرد، یان ڕیش پانه ئیسلامیه‌کان له باخه‌کانی ته‌وێڵه‌وه به دوربین ته‌ماشای ماڵه‌کانیان ئه‌کرد و ئه‌گه‌ر ئافره‌تێکی بێ سه‌رپۆشیان ببینیایه یه‌کسه‌ر بۆی داده‌به‌زین و به پێی یاسای کونه په‌پو جه‌زایان لێده‌سه‌ن ... ئه‌م یاسا پێشێل کردنه له لایه‌ن هه‌موو حزبوو گروپ و که‌سه ده‌سه‌ڵات داره‌کانه وه په‌یڕه‌و کراوه ، ئه‌وانه‌ی که زۆر بۆ سه‌روه‌ری یاسا ده‌گرین له هه‌موان زیاتر پێشێلی یاسا ده‌کاو له هه‌مووان زیاتر په‌رۆشی ئه‌وه‌یه گۆڕه‌که‌ی حاموڕابی هه‌ڵته‌کێنێ و ئاسه‌واره‌کانی بدزێ .
له دوای ڕوخاندنی سه‌دام کاره‌ساتی گه‌وره گه‌وره ڕویدا له پێشێل کردنی ده‌ستوورو یاسا به سه‌دان حزب و گروپ و به هه‌زاران که‌سی حه‌رامزاده هاتنه مه‌یدان و هه‌ر که‌سێک به پێی ئه‌و یاسایه‌ی که له مێشک و ده‌رونیا په‌نگی خواردبوو کاریان ده‌کرد و به هه‌زاران که‌سیان ده‌کوشت و له ناو زبڵدان فڕێیان ده‌دان، به ده‌یان مزگه‌وت و شوێنه‌واریان ته‌قانده‌وه به سه‌دان ئوتومبێلیان له جاده‌و شوێنه گشتیه‌کان ته‌قانده‌وه، هه‌موو ئاساواره مێژویه‌کانیان دزی و تاڵان کرد، سه‌رجه‌م بانقو دائیره‌و کارگه‌کانیان وێران کرد، ئاڵای ووڵاته‌که‌یان فرۆشت، ده‌ستیان کرد به پشتوێنی هه‌موو دوژمنانی ئه‌م عێراقه...ئه‌م حه‌رام زادانه جیا له‌وه‌ی فرتوفێڵ له یه‌کتری ئه‌که‌ن فرتوفێڵیش له ده‌ستوور، له ماده‌ی 140، له سیسته‌می فیدراڵی و هه‌موو ئه‌وانه‌ی که میله‌تی عێراق ده‌نگی بۆدا ئه‌که‌ن ... ئه‌م حه‌رام زادانه که له په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و هه‌موو ده‌زگا باڵاکان هێلانه‌یان کردوه به‌رده‌وام له بیری ئه‌وه‌دان که چۆن یاسایه‌ک دروست بکه‌ن له به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان بێ ئه‌گه‌ر ئه‌مانه دڵسۆزی سه‌روه‌ری یاسا بونایه ئه‌بوایه ئێستا ئه‌م عێراقه که‌وا شه‌ش هه‌زار ساڵه یاسای تێدا دروست کراوه مه‌ڵبه‌ندی یاساو عه‌داله‌ت بوایه له جیهاندا، ئه‌بوایه عێراق قوتابخانه بوایه بۆ خوێندنی یاسا، بۆ بڵاوکردنه‌وه‌ی یاسا به هه‌موو جیهاندا، ئه‌بووایه هه‌موو میله‌تانی دنیا له عێراقیه‌کان فێربوونایه که یاساو دادپه‌روه‌ری نه‌ک وه‌ک یۆنانی لێبهاتایه ...یۆنان له سه‌رده‌مه کۆنه‌کان مه‌ڵبه‌ندی عیلم و فه‌لسه‌فه بووه‌و هه‌موو فه‌یله‌سوفه گه‌وره‌کان له یۆنان هه‌ڵکه‌وتن که‌چی ئێستا یۆنان مه‌ڵبه‌ندی شزوسی جنسیه ...عێراق به هه‌مان شێوه کاتی خۆی مه‌ڵبه‌ندی حاموڕابی بوو که‌چێ ئێستا مه‌ڵبه‌ندی حه‌رام زاده‌کانه .