کۆبانی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
No edit summary |
No edit summary |
||
ھێڵی ٤٨: | ھێڵی ٤٨: | ||
ناوي كۆبانى به بۆچوونى خهلكهكهى له ووشهى كۆمپانى یهوه هاتووه چونكه له ساڵانى 1910 تا 1920 ئۆفيسى كۆمپانيایهكى ئهڵمانیی لێبوو كه پڕۆژهى هێڵى ئاسنينى شهمهندهفهر ( بهرلين- بهغدا)ى جێبهجێ دهكرد دهووبهرى ئۆفيسهكه به كرێكاری كۆمپانياكه و خێزانهکانیان ئاوهدان بوويهوه كه زۆرينهيان كوردى ههرێمهکه بوون ، دواتر ناوهکه به شێوهی كۆبانى مايهوه. دهوڵهتى عهرهبى سوريا ناوهکهى دواتر گۆڕي بۆ (عين العرب ) به واتاى كانيى عهرهبان وهک زۆربهی ناوی گونده کوردنشینهکان وهک سیاسهتێکی شۆفینیانهی پهیڕهوکراو بۆ داپڵۆسینی بوونی کورد و پێدانی پاشخانێکی عهرهبی به جوغرافیای سووریا. |
ناوي كۆبانى به بۆچوونى خهلكهكهى له ووشهى كۆمپانى یهوه هاتووه چونكه له ساڵانى 1910 تا 1920 ئۆفيسى كۆمپانيایهكى ئهڵمانیی لێبوو كه پڕۆژهى هێڵى ئاسنينى شهمهندهفهر ( بهرلين- بهغدا)ى جێبهجێ دهكرد دهووبهرى ئۆفيسهكه به كرێكاری كۆمپانياكه و خێزانهکانیان ئاوهدان بوويهوه كه زۆرينهيان كوردى ههرێمهکه بوون ، دواتر ناوهکه به شێوهی كۆبانى مايهوه. دهوڵهتى عهرهبى سوريا ناوهکهى دواتر گۆڕي بۆ (عين العرب ) به واتاى كانيى عهرهبان وهک زۆربهی ناوی گونده کوردنشینهکان وهک سیاسهتێکی شۆفینیانهی پهیڕهوکراو بۆ داپڵۆسینی بوونی کورد و پێدانی پاشخانێکی عهرهبی به جوغرافیای سووریا. |
||
===جوغرافياى كۆبانێ=== |
===جوغرافياى كۆبانێ=== |
||
رووبهرى |
رووبهرى كۆبانێ (3000,23) كيلۆمهتر دووجايه و دانيشتووانهكهى به گوێرهى سهرژمێرى ساڵى 2000 نزيكهى 204 ههزار كهس بوون. له رووى خاكهوه خاكى كۆبانى بهشێكه سهر به دهشتى سرووجى رهها (ئورفا) 30 كيلۆمهتر له رۆژئاواى ئاوى فوراته و 100 كيلۆمهتر له ئورفاوه و 150 كيلۆمهتر له ناوهندى پارێزگاى [[حهلهب]]هوه دووره. له باكوور: سنوورى توركيايهو له ياشوور: سنوورى پارێزگاى (الرقه)يه له رۆههڵات: هاوسنووره لهگهڵ گرێسپى(تهل ئهبيهد) له رۆئاوا: هاوتخووبه لهگهڵ جهرابلس (كهنارى فورات)و مهنبهج. زۆرينهى خاكهكهى دهشتاييهكى راسته. زوورگى كهمه بهرزاييهكانى بريتين له : چياى مشتهنوور (600مهتر) و چياى قهرهبهكر و خان مهحموود و چياى رهش. خاكهكهى كشتوكاڵيهو به پيته بهرووبوومى زۆرى ههيهو ههندێكى رهوانهى دهرهوهى سووريا دهكرێت. |
||
كۆبانێ له چوار |
كۆبانێ له چوار ناحیه پێكهاتووه: ناوهند (دانیشتووان:81,424کهس)، شێخلهر (شیوخ تهحتانی 43,861 کهس)، سهڕين (69,931کهس) و جهلهبێ <ref>http://www.cbssyr.org/new%20web%20site/General_census/census_2004/NH/TAB02-33-2004.htm</ref> . گرنگترين گوندهكانى بريتين له : ههلينج، تهلعهجيب، تهلخهزال، بۆزيك، خانمهمهد، سخور، قلحهديد، قنێ، قومليخ، گرك، شهران و شێرانێ. |
||
[[پەڕگە:Ayn Al Arab District.png|وێنۆک|شوێنی کۆبانی له ناو پارێزگای حهلهب]] |
[[پەڕگە:Ayn Al Arab District.png|وێنۆک|شوێنی کۆبانی له ناو پارێزگای حهلهب (بهرهنگی زهرد)]] |
||
===ئابووری کۆبانێ=== |
===ئابووری کۆبانێ=== |
||
ئابوورى |
ئابوورى دهڤهرهکه زياتر كشتوكاليهو گوندهكانى كه نزيكهى 320 گوندن ههر كاى چاندن و جوتياريى دهكهن. گرنگترين بهرههمهكانيان بريتين له: پهمۆ(قوتن)، [[گهنم]]، نيسك، نۆك، باينجان، جۆ، گارس (ههرزن)، كونجى، كهمون (بههارات) و شووتى و گندۆر. ههروهها ل زۆر شوێن فستق و ميوهى قهيسى و ترێ و ههنجير و ههنار بهرههم دههێنرێت. |
||
===ژيان له كۆبانێ=== |
===ژيان له كۆبانێ=== |
||
دانيشتووانى كۆبانێ و گوندهكانى زۆربهيان كوردن، به [[شێوهزاری سهرهکی زمانی کوردی|كورمانجى]] دهئاخڤن ، جلوبهرگى ژنانيان پێكهاتووه له كراس و قهفتان و بهروانك و سوخمهو عهبا . سهريان به ههورى و شارو كۆم و كۆفى دهپۆشن. پياوهكانيش جلوبهرگى عهرهبان دهپۆشن به حوكمى هاوسێيهتى و دژوارى ناوچهكه: كه بريتيه له كراس و كۆفيهو عهقاڵ. بهلام شاڵ و شهپكى كوردهواريش لهبهر دهكرێت. |
دانيشتووانى كۆبانێ و گوندهكانى زۆربهيان كوردن، به [[شێوهزاری سهرهکی زمانی کوردی|كورمانجى]] دهئاخڤن ، جلوبهرگى ژنانيان پێكهاتووه له كراس و قهفتان و بهروانك و سوخمهو عهبا . سهريان به ههورى و شارو كۆم و كۆفى دهپۆشن. پياوهكانيش جلوبهرگى عهرهبان دهپۆشن به حوكمى هاوسێيهتى و دژوارى ناوچهكه: كه بريتيه له كراس و كۆفيهو عهقاڵ. بهلام شاڵ و شهپكى كوردهواريش لهبهر دهكرێت. |
||
كلتوورى '''كۆبانى''' نزيكه له كوردانى [[ئورفا]] (رهها) به حوكمى ئهوهى له يهك پێكهاتهى كلتوورى و خێلهكين. نهريتى كوردهوارى له ناو خهڵكهكهدا زاڵه چ [[موسڵمان]] بن و چ [[ئێزیدی|ئێزيدى]]. عهشيرهتى گهورهى '''بهرازى''' و عهشيرهتى '''كێتكان''' زۆرينهى |
كلتوورى '''كۆبانى''' نزيكه له كوردانى [[ئورفا]] (رهها) به حوكمى ئهوهى له يهك پێكهاتهى كلتوورى و خێلهكين. نهريتى كوردهوارى له ناو خهڵكهكهدا زاڵه چ [[موسڵمان]] بن و چ [[ئێزیدی|ئێزيدى]]. عهشيرهتى گهورهى '''بهرازى''' و عهشيرهتى '''كێتكان''' زۆرينهى دانيشتووان پێك دههێنن. له دهورانى دوامينى عوسمانى '''بۆزانبهگ''' سهرناسى ناودارى عهشيرهتى بهرازى بوو. له هۆزى '''كێتكان'''يش ئهوسا '''بهسراوى ئاغا''' دهناسرا. بۆزانبهگ نوێنهرى روها بوو له '''مهجليسى ميللى مهزنى''' ئهنقهره. كوڕه برايهكهى هرچۆ (شاهين شاهين) له ساڵانى 1950 نوينهرى پهرلهمانى سووريا بوو له [[ديمهشق]]. هرچۆ له دامهزرێنهرانى كۆمهڵهى [[خۆيبوون]] بوو. رێبهرى نهقشبهندى له كۆبانێ ناوى شێخ ساڵح بوو كه له بنهڕهتدا خهلكى '''[[عاموودێ|ئاموودا]]''' بوو. هونهرمهند و رۆشنبیرو دهنگبێژ و سازبهندى كۆبانێ زۆرن وهك : مشۆيێ بهكهبوورێ ، باقى خدۆ، رهشيد سۆفى، مچۆ كهندهش، ئهحمهد چهپ، كاردۆخ بهيرۆ ، سيامهند ئۆسكوللى ههروهها پۆلات جان و جاندۆست له رۆشنبيرانى ئهو دهڤهرهن. |
||
===هۆزهكانى كۆبانێ=== |
===هۆزهكانى كۆبانێ=== |
||
ديارترين هۆز له كۆبانى و ههرێمى باشوورى ئورفا '''بهرازى''' يه كه له مێژووى كوردان دا رۆڵى دياريان ههبووه. له ناو بهرازى عهشيرهتى تر ههن كه کاتی خۆی سهر به كۆنفدراسيۆنى خێلهكى بهرازی بوون، شاهین بهگ ناوێک له بهرهبابی بهگزادهی ميران (بهگلهر) سهرۆکایهتی دهکرد . هۆزهکانی تر بریتین له: |
ديارترين هۆز له كۆبانى و ههرێمى باشوورى ئورفا '''بهرازى''' يه كه له مێژووى كوردان دا رۆڵى دياريان ههبووه. له ناو بهرازى عهشيرهتى تر ههن كه کاتی خۆی سهر به كۆنفدراسيۆنى خێلهكى بهرازی بوون، شاهین بهگ ناوێک له بهرهبابی بهگزادهی ميران (بهگلهر) سهرۆکایهتی دهکرد . هۆزهکانی تر بریتین له: |
وەک پێداچوونەوەی ١١:٠٥، ١٣ی تەممووزی ٢٠١٤
پۆتانەکان: 36°53′24″N 38°22′12″E / 36.89000°N 38.37000°E
کۆبانی |
---|
کۆبانی يان كۆبانێ (به عهرهبى دهوڵهتی: عين العرب (كاني عهرهبان)) باژێرێكى كوردنشينه له رۆژئاواى كوردستان له ديوى چهپى ئاوى فورات ، له سهر تخووبى نێوان سوريا-توركيا، هاوسێى شارو دهشتى فرهوانى(سرووج)ـى ئورفايه. له رووى ئيداريهوه ناحيهكه سهر به پارێزگاى حهلهبه و سهد وپهنجا كيلۆمهتر لێى دووره . گوزهرانى زۆرينهى خهلكى كۆبانێ له سهر چاندن و كشتكاريه. دانيشتووانى كۆبانێ و گوندهكانى سهرجهميان كوردن. کهمینهیهکی عهرهبیش ههن . پێشتر چهند ماڵه ئهرمهنى لێ بوو كه دواتر بهرهو حهلهب و ئهرمهنستان كۆچان. پێكهاتهى كوردان پێکهاتهیهکی عهشایهری وهرزێریه بريتيه له دوو هۆزى گهوره: بهرازی و كێتكان که بۆ چهندان هۆزو تیرهی بچووکتر دابهش دهبن.
ناوى كۆبانێ
ناوي كۆبانى به بۆچوونى خهلكهكهى له ووشهى كۆمپانى یهوه هاتووه چونكه له ساڵانى 1910 تا 1920 ئۆفيسى كۆمپانيایهكى ئهڵمانیی لێبوو كه پڕۆژهى هێڵى ئاسنينى شهمهندهفهر ( بهرلين- بهغدا)ى جێبهجێ دهكرد دهووبهرى ئۆفيسهكه به كرێكاری كۆمپانياكه و خێزانهکانیان ئاوهدان بوويهوه كه زۆرينهيان كوردى ههرێمهکه بوون ، دواتر ناوهکه به شێوهی كۆبانى مايهوه. دهوڵهتى عهرهبى سوريا ناوهکهى دواتر گۆڕي بۆ (عين العرب ) به واتاى كانيى عهرهبان وهک زۆربهی ناوی گونده کوردنشینهکان وهک سیاسهتێکی شۆفینیانهی پهیڕهوکراو بۆ داپڵۆسینی بوونی کورد و پێدانی پاشخانێکی عهرهبی به جوغرافیای سووریا.
جوغرافياى كۆبانێ
رووبهرى كۆبانێ (3000,23) كيلۆمهتر دووجايه و دانيشتووانهكهى به گوێرهى سهرژمێرى ساڵى 2000 نزيكهى 204 ههزار كهس بوون. له رووى خاكهوه خاكى كۆبانى بهشێكه سهر به دهشتى سرووجى رهها (ئورفا) 30 كيلۆمهتر له رۆژئاواى ئاوى فوراته و 100 كيلۆمهتر له ئورفاوه و 150 كيلۆمهتر له ناوهندى پارێزگاى حهلهبهوه دووره. له باكوور: سنوورى توركيايهو له ياشوور: سنوورى پارێزگاى (الرقه)يه له رۆههڵات: هاوسنووره لهگهڵ گرێسپى(تهل ئهبيهد) له رۆئاوا: هاوتخووبه لهگهڵ جهرابلس (كهنارى فورات)و مهنبهج. زۆرينهى خاكهكهى دهشتاييهكى راسته. زوورگى كهمه بهرزاييهكانى بريتين له : چياى مشتهنوور (600مهتر) و چياى قهرهبهكر و خان مهحموود و چياى رهش. خاكهكهى كشتوكاڵيهو به پيته بهرووبوومى زۆرى ههيهو ههندێكى رهوانهى دهرهوهى سووريا دهكرێت. كۆبانێ له چوار ناحیه پێكهاتووه: ناوهند (دانیشتووان:81,424کهس)، شێخلهر (شیوخ تهحتانی 43,861 کهس)، سهڕين (69,931کهس) و جهلهبێ [١] . گرنگترين گوندهكانى بريتين له : ههلينج، تهلعهجيب، تهلخهزال، بۆزيك، خانمهمهد، سخور، قلحهديد، قنێ، قومليخ، گرك، شهران و شێرانێ.
ئابووری کۆبانێ
ئابوورى دهڤهرهکه زياتر كشتوكاليهو گوندهكانى كه نزيكهى 320 گوندن ههر كاى چاندن و جوتياريى دهكهن. گرنگترين بهرههمهكانيان بريتين له: پهمۆ(قوتن)، گهنم، نيسك، نۆك، باينجان، جۆ، گارس (ههرزن)، كونجى، كهمون (بههارات) و شووتى و گندۆر. ههروهها ل زۆر شوێن فستق و ميوهى قهيسى و ترێ و ههنجير و ههنار بهرههم دههێنرێت.
ژيان له كۆبانێ
دانيشتووانى كۆبانێ و گوندهكانى زۆربهيان كوردن، به كورمانجى دهئاخڤن ، جلوبهرگى ژنانيان پێكهاتووه له كراس و قهفتان و بهروانك و سوخمهو عهبا . سهريان به ههورى و شارو كۆم و كۆفى دهپۆشن. پياوهكانيش جلوبهرگى عهرهبان دهپۆشن به حوكمى هاوسێيهتى و دژوارى ناوچهكه: كه بريتيه له كراس و كۆفيهو عهقاڵ. بهلام شاڵ و شهپكى كوردهواريش لهبهر دهكرێت. كلتوورى كۆبانى نزيكه له كوردانى ئورفا (رهها) به حوكمى ئهوهى له يهك پێكهاتهى كلتوورى و خێلهكين. نهريتى كوردهوارى له ناو خهڵكهكهدا زاڵه چ موسڵمان بن و چ ئێزيدى. عهشيرهتى گهورهى بهرازى و عهشيرهتى كێتكان زۆرينهى دانيشتووان پێك دههێنن. له دهورانى دوامينى عوسمانى بۆزانبهگ سهرناسى ناودارى عهشيرهتى بهرازى بوو. له هۆزى كێتكانيش ئهوسا بهسراوى ئاغا دهناسرا. بۆزانبهگ نوێنهرى روها بوو له مهجليسى ميللى مهزنى ئهنقهره. كوڕه برايهكهى هرچۆ (شاهين شاهين) له ساڵانى 1950 نوينهرى پهرلهمانى سووريا بوو له ديمهشق. هرچۆ له دامهزرێنهرانى كۆمهڵهى خۆيبوون بوو. رێبهرى نهقشبهندى له كۆبانێ ناوى شێخ ساڵح بوو كه له بنهڕهتدا خهلكى ئاموودا بوو. هونهرمهند و رۆشنبیرو دهنگبێژ و سازبهندى كۆبانێ زۆرن وهك : مشۆيێ بهكهبوورێ ، باقى خدۆ، رهشيد سۆفى، مچۆ كهندهش، ئهحمهد چهپ، كاردۆخ بهيرۆ ، سيامهند ئۆسكوللى ههروهها پۆلات جان و جاندۆست له رۆشنبيرانى ئهو دهڤهرهن.
هۆزهكانى كۆبانێ
ديارترين هۆز له كۆبانى و ههرێمى باشوورى ئورفا بهرازى يه كه له مێژووى كوردان دا رۆڵى دياريان ههبووه. له ناو بهرازى عهشيرهتى تر ههن كه کاتی خۆی سهر به كۆنفدراسيۆنى خێلهكى بهرازی بوون، شاهین بهگ ناوێک له بهرهبابی بهگزادهی ميران (بهگلهر) سهرۆکایهتی دهکرد . هۆزهکانی تر بریتین له:
- ميران (Mîran)، كێتكان(Kêtikan)، شێخان (Şêxan) ، ئؤخيان (Oxî)، زروار (Zirwar)، ئهلێدينان (İlêdînî)، شهدادى، مهعاف، دنان، قهرهبهركيران، پيژيان و بێسكان و زۆرى تر.
كۆبانێ ئهمرۆ
پاش رووداوهكانى سووريا كۆبانێ له 19 تهمووزى ساڵى 2012هوه بهدهست شۆرشگێرانى كوردهوهيه، يهكێكه له سێ كانتۆنهكانى خۆسهرى رۆئاواى كوردستان كه لهلايهن پهيهدهوه راگهيهنراوه. ئێستا كۆبانێ سهنگهرێكى خراگرى كوردانه دژ به ديكتاتۆريهتى رژێم و دوژمنكاريكانى چهته ئيسلاميه توندرۆيهكان .
ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
--دیاکۆ ماد ١٥:٤٠، ١٣ی نیسانی ٢٠١٤ (UTC)