مەل: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
Xqbot (لێدوان | بەشدارییەکان) ب بۆت: bg:Птици وتارێکی بەرزە؛ دەستکاریی جوانکاری |
|||
| ھێڵی ١١: | ھێڵی ١١: | ||
|unranked_classis = |
|unranked_classis = |
||
|classis = '''پەلەوەران''' |
|classis = '''پەلەوەران''' |
||
|classis_authority = [[ |
|classis_authority = [[کارلۆس لینایۆس]]، ۱۷۵۸ |
||
|subdivision_ranks = |
|subdivision_ranks = |
||
|subdivision = |
|subdivision = |
||
| ھێڵی ١٩: | ھێڵی ١٩: | ||
[[پەڕگە:Branta_canadensis_in_flight,_Great_Meadows_National_Wildlife_Refuge.jpg|چەپ|250px|فڕینی پەلەوەران]] |
[[پەڕگە:Branta_canadensis_in_flight,_Great_Meadows_National_Wildlife_Refuge.jpg|چەپ|250px|فڕینی پەلەوەران]] |
||
'''پەلەوەر''' ، باڵندە، مەل، پەڕندە (بە [[ئینگلیسی]] : Bird) [[گیانەوەر]]ێکە لە لقی [[مازەداران]]، کە لەشی بە [[پەڕ]] داپۆشراوە. <br /> |
'''پەلەوەر''' ، باڵندە، مەل، پەڕندە (بە [[ئینگلیسی]] : Bird) [[گیانەوەر]]ێکە لە لقی [[مازەداران]]، کە لەشی بە [[پەڕ]] داپۆشراوە. <br /> |
||
لە سەر دوو لاق دەڕوا و [[ |
لە سەر دوو لاق دەڕوا و [[ھێلکە]] دەکا. زۆربەی پەلەوەران دەتوانن بفڕن.<br /> |
||
نزیک بە ١٠،٠٠٠ جۆر پەلەوەر لە |
نزیک بە ١٠،٠٠٠ جۆر پەلەوەر لە جیھاندا ھەیە. ئەم گیانەوەرانە پڕجۆرترین مازەدارانی چوارئەندامین کە لە [[جەمسەری باکوور]]ەوە بگرە تا [[جەمسەری باشوور]] لە ھەموو شوێنێکدا دەبینرێن.<br /> |
||
بچووکترین پەلەوەری ئەم سەردەمە چۆلەکەمێشەیە کە ٥سم دەبێ و گەورەترینیان [[وشترمر]]ە بە ٢،٧٥ میتر درێژی. دیرێن ناسان لەو باوڕەدان کە پەلەوەران تەنیا کلادی [[دایناسۆر]]ەکانن کە لە قەڵاجۆی خولی |
بچووکترین پەلەوەری ئەم سەردەمە چۆلەکەمێشەیە کە ٥سم دەبێ و گەورەترینیان [[وشترمر]]ە بە ٢،٧٥ میتر درێژی. دیرێن ناسان لەو باوڕەدان کە پەلەوەران تەنیا کلادی [[دایناسۆر]]ەکانن کە لە قەڵاجۆی خولی سێھەمی [[کرتاسە]] لە ٦٥،٥ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر، ڕزگار بوون و بەجێ ماون. |
||
[[دڵ]]ی پەلەوەران چوار کەلێنی |
[[دڵ]]ی پەلەوەران چوار کەلێنی ھەیە و [[شاخوێنبەر]]یان بەلای ڕاستداچەماوەتەوە. [[ئێسک]]ەکانی سەریان پێکەوە لکاوە. لەم مازەدارانەدا ٩ کیسەھەوا بە [[سی]]یەکانیانەوە لکاوە. ئێسکیان ھڵۆڵە تا سووک بێ. چاویان گەورەیە و ھەستی بیناییان زۆر بەھێزە. |
||
ئەمڕۆکە پەلەوەران بەوە دەناسرێن کە: [[دەنووک]]یان |
ئەمڕۆکە پەلەوەران بەوە دەناسرێن کە: [[دەنووک]]یان ھەیە، لەشیان بە پەڕ داپۆشراوە، [[ددان]]یان نییە، ھێلکەی توێکڵدار دەکەن، میتابوولیزمی بەرز، دڵی چوارکەلێنی، ئێسکبەندی سووک و پتەویان ھەیە. پەلەوەرانی ئەم سەردەمە ھەموو جووتێک باڵیان ھەیە، بێجگە «موئا» لە [[نیوزیلاند]] کە قەڵاچۆ بووە. ژمارەیەکی کەم لە جۆرەکانی پەلەوەران ناتوانن بفڕن (وەک [[پێنگوین]]). [[قەل]]ان و [[تووتی]]ان وریاترین جۆری پەلەوەرانن. بڕێ پەلەوەر ئامێر چێ دەکەن، بڕێکیان ژیانی کۆمەڵایەتییان ھەیە و ئەزموونەکانی خۆیان دەخەنە بەردەست بەرەکانی داھاتوو. |
||
زۆرێک لە پەلەوەران، ساڵانە [[کۆچ]]ی دوور و درێژ دەکەن. زۆر جۆری تریش لە باتی کۆچی دوور، ئازوگۆزی کورت و ناڕێکوپێکیان |
زۆرێک لە پەلەوەران، ساڵانە [[کۆچ]]ی دوور و درێژ دەکەن. زۆر جۆری تریش لە باتی کۆچی دوور، ئازوگۆزی کورت و ناڕێکوپێکیان ھەیە. ئەم گیانەوەرانە کۆمەڵژین و پێکەوە لە ڕێگای نیشانە، دەنگ، چریکە، بەشداری لە کارە کۆمەڵایەتییەکان، شەڕ ، بەربەرەکانێ و گەلەکۆمە بۆ پاراستنی خۆیان، لە پێوەندیدان. زۆربەی جۆرەکانی پەلەوەران تاک ھاوسەرن؛ ھەڵبەت تەنیا بۆ یەک وەرزی زاوزێ، بڕێجاریش جووتی خۆیان تا چەندین ساڵ ناگۆڕن. لە چەند جۆریشدا «چەن ژنی» و بەدەگمەن «چەن شوویی »دەبینرێت. پەلەوەران لە ھێلانەدا ھێلکە دەکەن و لە سەری کڕ دەکەون تا ھەڵی دێنن. زۆربەی [[جووچک]]ەکان دوای لە ھێلکە دەرھاتن بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ لە ژێر داڵدەی دایک و باوکیاندان. |
||
ئەم گرووپە لە زنجیرەی [[گیانەوەران]] ، لقی [[مازەداران]] ، ژێرلقی [[بڕبڕەداران]] ، پۆلی پەلەوەران بوونەتەوە و دوای [[گوانداران]] ، گووراوترین جۆری گیانەوەرانن. |
ئەم گرووپە لە زنجیرەی [[گیانەوەران]] ، لقی [[مازەداران]] ، ژێرلقی [[بڕبڕەداران]] ، پۆلی پەلەوەران بوونەتەوە و دوای [[گوانداران]] ، گووراوترین جۆری گیانەوەرانن. |
||
پەلەوەران دەورێکی گرنگیان لە [[ئابووری]]دا |
پەلەوەران دەورێکی گرنگیان لە [[ئابووری]]دا ھەیە؛ بۆ وێنە سەرچاوەیەکی گرنگی خۆراکن. مەلە دەنگخۆشەکان کەوی و ماڵی دەکرێن، جیقنەی پەلەوەران وەک [[پەین]] بەکار دێت. ئەم گیانەوەرانە لەگەڵ [[فەرھەنگ]] ، [[مەزھەب]] ، [[شیعر]] و [[مۆسیقا]]ی مرۆڤەکاندا تێکەڵ بوون. |
||
ھەڵسوکەوتی خراپی مرۆڤەکان لە سەدەی ١٧ی زایینیی بەملاوە، بووە ھۆی تیاچوونی ١٢٠ تا ١٣٠ جۆری پەلەوەر و سەدان جۆری تریش پێش لەوە قەڵاچۆ بوون. ئەمڕۆکە سەرەڕای دامەزرانی بنکەگەلی پاراستنی پەلەوەران، ١٢٠٠ جۆر لە مەترسی تیاچووندان. |
|||
==ناوەکانی تر== |
== ناوەکانی تر == |
||
لە زاراوەکانی زمانی کوردیدا ئەم ناوانەش |
لە زاراوەکانی زمانی کوردیدا ئەم ناوانەش ھاتووە: |
||
*'''باڵندە، مەل، پەڕندە، فڕندە، پەلەور، پەڕننە، پەڕۆک، باڵنە، فڕننە، باڵدار، فڕا، باڵگرەوە، سر، توار، تەواڵ، تەرەوڵ''' |
* '''باڵندە، مەل، پەڕندە، فڕندە، پەلەور، پەڕننە، پەڕۆک، باڵنە، فڕننە، باڵدار، فڕا، باڵگرەوە، سر، توار، تەواڵ، تەرەوڵ''' |
||
==گوورانی پەلەوەران<ref>[http://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AE%D9%85%DB%95%DA%AF%DB%95%D8%B4%DB%95]</ref>== |
== گوورانی پەلەوەران<ref>[http://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AE%D9%85%DB%95%DA%AF%DB%95%D8%B4%DB%95]</ref> == |
||
یەکەمین [[پۆلێنی زانستیی گیانداران]] لە لایەن [[فرانسیس ویلبی]] و [[جان ری]] لە ساڵی ١٦٧٦ لە کتێبی ''Ornithologiae'' دا پێشکەش کرا<ref>{{Cite book|last=del Hoyo |first=Josep |coauthors=Andy Elliott and Jordi Sargatal |title=[[Handbook of Birds of the World]], Volume 1: Ostrich to Ducks |year=1992 |publisher=[[Lynx Edicions]] |location=Barcelona |isbn=84-87334-10-5}}</ref>. لە ساڵی ١٧٥٨ [[ |
یەکەمین [[پۆلێنی زانستیی گیانداران]] لە لایەن [[فرانسیس ویلبی]] و [[جان ری]] لە ساڵی ١٦٧٦ لە کتێبی ''Ornithologiae'' دا پێشکەش کرا<ref>{{Cite book|last=del Hoyo |first=Josep |coauthors=Andy Elliott and Jordi Sargatal |title=[[Handbook of Birds of the World]], Volume 1: Ostrich to Ducks |year=1992 |publisher=[[Lynx Edicions]] |location=Barcelona |isbn=84-87334-10-5}}</ref>. لە ساڵی ١٧٥٨ [[کارلۆس لینایۆس]] ئەم کارەی پوخت کرد و دووزەنەیەکی ڕێکوپێکی داڕشت؛ ئەم دووزەنە ئێستاکەش برەوی ھەیە<ref> |
||
{{la icon}} {{Cite book|last=Linnaeus |first=Carolus |authorlink=Carolus Linnaeus |title=[[سامانه طبیعت (کتاب)|Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata]] |publisher=Holmiae. (Laurentii Salvii) |year=۱۷۵۸ |page=۸۲۴ |url=}}</ref>. پۆلێنەکەی لینا، پۆلی [[فیلوجینیک]]ی پەلەوەرانی لە کلادی دایناسۆرەکان دانا<ref name="Theropoda">{{Cite journal|last=Livezey |first=Bradley C. |month=January |year=۲۰۰۷ |title=Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion |journal=[[Zoological Journal of the Linnean Society]] |volume=۱۴۹ |issue=۱ |pages=۱–۹۵ |doi=10.1111/j.1096-3642.2006.00293.x |pmid=۱۸۷۸۴۷۹۸ |last1=Livezey |first1=BC |last2=Zusi |first2=RL |issn=۰۰۲۴-۴۰۸۲ |pmc=۲۵۱۷۳۰۸}}</ref> |
{{la icon}} {{Cite book|last=Linnaeus |first=Carolus |authorlink=Carolus Linnaeus |title=[[سامانه طبیعت (کتاب)|Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata]] |publisher=Holmiae. (Laurentii Salvii) |year=۱۷۵۸ |page=۸۲۴ |url=}}</ref>. پۆلێنەکەی لینا، پۆلی [[فیلوجینیک]]ی پەلەوەرانی لە کلادی دایناسۆرەکان دانا<ref name="Theropoda">{{Cite journal|last=Livezey |first=Bradley C. |month=January |year=۲۰۰۷ |title=Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion |journal=[[Zoological Journal of the Linnean Society]] |volume=۱۴۹ |issue=۱ |pages=۱–۹۵ |doi=10.1111/j.1096-3642.2006.00293.x |pmid=۱۸۷۸۴۷۹۸ |last1=Livezey |first1=BC |last2=Zusi |first2=RL |issn=۰۰۲۴-۴۰۸۲ |pmc=۲۵۱۷۳۰۸}}</ref> |
||
. |
. |
||
==پۆلێنی پەلەوەران== |
== پۆلێنی پەلەوەران == |
||
بۆ ناسینی باشتری پەلەوەران، پێویستە پۆلێنیان بکەین. کێشەی گەورە لەوەدایە کە پەلەوەران لە شێوە و |
بۆ ناسینی باشتری پەلەوەران، پێویستە پۆلێنیان بکەین. کێشەی گەورە لەوەدایە کە پەلەوەران لە شێوە و پێکھاتەدا زۆر لە یەک دەچن، بە وتەیەکی تر گۆڕان و گوورانی نێو پەلەوەرەکان زۆر بەرچاو نییە. لە لایەکی ترەوەزانیاریی توێکاری ئەم گیانەوەرانە زۆر لە بەر دەستدا نییە<ref>لەم ساڵانەی دواییدا، هەنگاوی زۆر باش بۆ ناسینی هەڵسوکەوت و توێکاری پەلەوەران نراوەو بەم بۆنەوە گۆڕانکارییەکی فراوان لە شێوەی ناونانیان کراوە.</ref>. |
||
پۆلێنی زانستیی پەلەوەران، بە پێی جیاوازی ڕواڵەتی کۆئەندامەکانی [[ئێسک]] و [[ماسوولکە]]یانە. بڕێ لە پەلەوەرناسان |
پۆلێنی زانستیی پەلەوەران، بە پێی جیاوازی ڕواڵەتی کۆئەندامەکانی [[ئێسک]] و [[ماسوولکە]]یانە. بڕێ لە پەلەوەرناسان ھەوڵ ئەدەن بە پێی ڕێژەی [[پرۆتین]]ی نێو ھێلکەی پەلەوەران یان ڕەوت و ڕەوشتی ھاوبەشیان پۆلێنیان بکەن. ئێستاکە بێجگە لە ڕواڵەت و تایبەتمەندی ژینگەیی، دۆخی [[دی ئێن ئەی]]ی پەلەوەرەکانیش، ڕچاو دەکرێت. |
||
پۆلێنی گیانداران بە گوێرەی پەیماننامە نێونەتەوەییەکان، بە زمانی لاتینە، بۆ وێنە [[چۆلەکە|چۆلەکەی ئاسایی]] بەم شێوە پۆلێن دەکرێت<ref>[http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87]</ref>: |
پۆلێنی گیانداران بە گوێرەی پەیماننامە نێونەتەوەییەکان، بە زمانی لاتینە، بۆ وێنە [[چۆلەکە|چۆلەکەی ئاسایی]] بەم شێوە پۆلێن دەکرێت<ref>[http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87]</ref>: |
||
*Domain ([[دەڤەر]]): [[گیانداران]] |
* Domain ([[دەڤەر]]): [[گیانداران]] |
||
*Kingdom(زنجیرە): [[گیانەوەران]] |
* Kingdom(زنجیرە): [[گیانەوەران]] |
||
*Division(لق): [[مازەداران]] |
* Division(لق): [[مازەداران]] |
||
*ژێرلق: [[بڕبڕەداران]] |
* ژێرلق: [[بڕبڕەداران]] |
||
*Class(پۆل): [[پەلەوەران]] |
* Class(پۆل): [[پەلەوەران]] |
||
*Order ([[تۆرەمە]]): [[چۆلەکە|چۆلەکەسانان]] |
* Order ([[تۆرەمە]]): [[چۆلەکە|چۆلەکەسانان]] |
||
*Family (تیرە): [[چۆلەکان]] |
* Family (تیرە): [[چۆلەکان]] |
||
*Genus ([[خێزان]]): [[چۆلەکە]] |
* Genus ([[خێزان]]): [[چۆلەکە]] |
||
*Species ([[جۆرە]]): [[چۆلەکە|چۆلەکەی ئاسایی]] |
* Species ([[جۆرە]]): [[چۆلەکە|چۆلەکەی ئاسایی]] |
||
==پەلەوەرناسی== |
== پەلەوەرناسی == |
||
پەلەوەرناسی یان مەلناسی، لقێکە لە زانستی گیانەوەرناسی، سەبارەت بە ناسین، لێکدانەوە و پۆلێنی پەلەوەران<ref>[[فەرهەنگی فارسی-کوردیی زانستگای کوردستان]] ، سێ بەرگی، لاپەڕەی ٥٠١</ref> |
پەلەوەرناسی یان مەلناسی، لقێکە لە زانستی گیانەوەرناسی، سەبارەت بە ناسین، لێکدانەوە و پۆلێنی پەلەوەران<ref>[[فەرهەنگی فارسی-کوردیی زانستگای کوردستان]] ، سێ بەرگی، لاپەڕەی ٥٠١</ref> |
||
==سەرچاوە== |
== سەرچاوە == |
||
{{پەراوێز}} |
{{پەراوێز}} |
||
*[http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87] |
* [http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87] |
||
*[http://en.wikipedia.org/wiki/Bird] |
* [http://en.wikipedia.org/wiki/Bird] |
||
[[پۆل:گیانەوەران]] |
[[پۆل:گیانەوەران]] |
||
[[پۆل:پەلەوەران]] |
[[پۆل:پەلەوەران]] |
||
{{Link FA|bg}} |
|||
[[fa:پرندگان]] |
[[fa:پرندگان]] |
||
وەک پێداچوونەوەی ٢٠:٥٦، ٢٢ی شوباتی ٢٠١٤
| پەلەوەران | |
|---|---|
| |
| قەلمراوی ئەمریکایی[١] | |
| Scientific classification | |
| Kingdom: | |
| Phylum: | |
| Subphylum: | |
| Class: | پەلەوەران کارلۆس لینایۆس، ۱۷۵۸
|
پەلەوەر ، باڵندە، مەل، پەڕندە (بە ئینگلیسی : Bird) گیانەوەرێکە لە لقی مازەداران، کە لەشی بە پەڕ داپۆشراوە.
لە سەر دوو لاق دەڕوا و ھێلکە دەکا. زۆربەی پەلەوەران دەتوانن بفڕن.
نزیک بە ١٠،٠٠٠ جۆر پەلەوەر لە جیھاندا ھەیە. ئەم گیانەوەرانە پڕجۆرترین مازەدارانی چوارئەندامین کە لە جەمسەری باکوورەوە بگرە تا جەمسەری باشوور لە ھەموو شوێنێکدا دەبینرێن.
بچووکترین پەلەوەری ئەم سەردەمە چۆلەکەمێشەیە کە ٥سم دەبێ و گەورەترینیان وشترمرە بە ٢،٧٥ میتر درێژی. دیرێن ناسان لەو باوڕەدان کە پەلەوەران تەنیا کلادی دایناسۆرەکانن کە لە قەڵاجۆی خولی سێھەمی کرتاسە لە ٦٥،٥ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر، ڕزگار بوون و بەجێ ماون.
دڵی پەلەوەران چوار کەلێنی ھەیە و شاخوێنبەریان بەلای ڕاستداچەماوەتەوە. ئێسکەکانی سەریان پێکەوە لکاوە. لەم مازەدارانەدا ٩ کیسەھەوا بە سییەکانیانەوە لکاوە. ئێسکیان ھڵۆڵە تا سووک بێ. چاویان گەورەیە و ھەستی بیناییان زۆر بەھێزە.
ئەمڕۆکە پەلەوەران بەوە دەناسرێن کە: دەنووکیان ھەیە، لەشیان بە پەڕ داپۆشراوە، ددانیان نییە، ھێلکەی توێکڵدار دەکەن، میتابوولیزمی بەرز، دڵی چوارکەلێنی، ئێسکبەندی سووک و پتەویان ھەیە. پەلەوەرانی ئەم سەردەمە ھەموو جووتێک باڵیان ھەیە، بێجگە «موئا» لە نیوزیلاند کە قەڵاچۆ بووە. ژمارەیەکی کەم لە جۆرەکانی پەلەوەران ناتوانن بفڕن (وەک پێنگوین). قەلان و تووتیان وریاترین جۆری پەلەوەرانن. بڕێ پەلەوەر ئامێر چێ دەکەن، بڕێکیان ژیانی کۆمەڵایەتییان ھەیە و ئەزموونەکانی خۆیان دەخەنە بەردەست بەرەکانی داھاتوو.
زۆرێک لە پەلەوەران، ساڵانە کۆچی دوور و درێژ دەکەن. زۆر جۆری تریش لە باتی کۆچی دوور، ئازوگۆزی کورت و ناڕێکوپێکیان ھەیە. ئەم گیانەوەرانە کۆمەڵژین و پێکەوە لە ڕێگای نیشانە، دەنگ، چریکە، بەشداری لە کارە کۆمەڵایەتییەکان، شەڕ ، بەربەرەکانێ و گەلەکۆمە بۆ پاراستنی خۆیان، لە پێوەندیدان. زۆربەی جۆرەکانی پەلەوەران تاک ھاوسەرن؛ ھەڵبەت تەنیا بۆ یەک وەرزی زاوزێ، بڕێجاریش جووتی خۆیان تا چەندین ساڵ ناگۆڕن. لە چەند جۆریشدا «چەن ژنی» و بەدەگمەن «چەن شوویی »دەبینرێت. پەلەوەران لە ھێلانەدا ھێلکە دەکەن و لە سەری کڕ دەکەون تا ھەڵی دێنن. زۆربەی جووچکەکان دوای لە ھێلکە دەرھاتن بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ لە ژێر داڵدەی دایک و باوکیاندان.
ئەم گرووپە لە زنجیرەی گیانەوەران ، لقی مازەداران ، ژێرلقی بڕبڕەداران ، پۆلی پەلەوەران بوونەتەوە و دوای گوانداران ، گووراوترین جۆری گیانەوەرانن.
پەلەوەران دەورێکی گرنگیان لە ئابووریدا ھەیە؛ بۆ وێنە سەرچاوەیەکی گرنگی خۆراکن. مەلە دەنگخۆشەکان کەوی و ماڵی دەکرێن، جیقنەی پەلەوەران وەک پەین بەکار دێت. ئەم گیانەوەرانە لەگەڵ فەرھەنگ ، مەزھەب ، شیعر و مۆسیقای مرۆڤەکاندا تێکەڵ بوون.
ھەڵسوکەوتی خراپی مرۆڤەکان لە سەدەی ١٧ی زایینیی بەملاوە، بووە ھۆی تیاچوونی ١٢٠ تا ١٣٠ جۆری پەلەوەر و سەدان جۆری تریش پێش لەوە قەڵاچۆ بوون. ئەمڕۆکە سەرەڕای دامەزرانی بنکەگەلی پاراستنی پەلەوەران، ١٢٠٠ جۆر لە مەترسی تیاچووندان.
ناوەکانی تر
لە زاراوەکانی زمانی کوردیدا ئەم ناوانەش ھاتووە:
- باڵندە، مەل، پەڕندە، فڕندە، پەلەور، پەڕننە، پەڕۆک، باڵنە، فڕننە، باڵدار، فڕا، باڵگرەوە، سر، توار، تەواڵ، تەرەوڵ
گوورانی پەلەوەران[٢]
یەکەمین پۆلێنی زانستیی گیانداران لە لایەن فرانسیس ویلبی و جان ری لە ساڵی ١٦٧٦ لە کتێبی Ornithologiae دا پێشکەش کرا[٣]. لە ساڵی ١٧٥٨ کارلۆس لینایۆس ئەم کارەی پوخت کرد و دووزەنەیەکی ڕێکوپێکی داڕشت؛ ئەم دووزەنە ئێستاکەش برەوی ھەیە[٤]. پۆلێنەکەی لینا، پۆلی فیلوجینیکی پەلەوەرانی لە کلادی دایناسۆرەکان دانا[٥] .
پۆلێنی پەلەوەران
بۆ ناسینی باشتری پەلەوەران، پێویستە پۆلێنیان بکەین. کێشەی گەورە لەوەدایە کە پەلەوەران لە شێوە و پێکھاتەدا زۆر لە یەک دەچن، بە وتەیەکی تر گۆڕان و گوورانی نێو پەلەوەرەکان زۆر بەرچاو نییە. لە لایەکی ترەوەزانیاریی توێکاری ئەم گیانەوەرانە زۆر لە بەر دەستدا نییە[٦].
پۆلێنی زانستیی پەلەوەران، بە پێی جیاوازی ڕواڵەتی کۆئەندامەکانی ئێسک و ماسوولکەیانە. بڕێ لە پەلەوەرناسان ھەوڵ ئەدەن بە پێی ڕێژەی پرۆتینی نێو ھێلکەی پەلەوەران یان ڕەوت و ڕەوشتی ھاوبەشیان پۆلێنیان بکەن. ئێستاکە بێجگە لە ڕواڵەت و تایبەتمەندی ژینگەیی، دۆخی دی ئێن ئەیی پەلەوەرەکانیش، ڕچاو دەکرێت.
پۆلێنی گیانداران بە گوێرەی پەیماننامە نێونەتەوەییەکان، بە زمانی لاتینە، بۆ وێنە چۆلەکەی ئاسایی بەم شێوە پۆلێن دەکرێت[٧]:
- Domain (دەڤەر): گیانداران
- Kingdom(زنجیرە): گیانەوەران
- Division(لق): مازەداران
- ژێرلق: بڕبڕەداران
- Class(پۆل): پەلەوەران
- Order (تۆرەمە): چۆلەکەسانان
- Family (تیرە): چۆلەکان
- Genus (خێزان): چۆلەکە
- Species (جۆرە): چۆلەکەی ئاسایی
پەلەوەرناسی
پەلەوەرناسی یان مەلناسی، لقێکە لە زانستی گیانەوەرناسی، سەبارەت بە ناسین، لێکدانەوە و پۆلێنی پەلەوەران[٨]
سەرچاوە
- ^ ، بڕوانە فەرهەنگی باڵندە : ئەحمەد بەحریPhalacrocorax auritus
- ^ [١]
- ^ del Hoyo, Josep (1992). Handbook of Birds of the World, Volume 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions. ISBN 84-87334-10-5.
{{cite book}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (help) - ^ (لاتینی) Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. Holmiae. (Laurentii Salvii). p. ۸۲۴.
- ^ Livezey, Bradley C.; Zusi, RL (2007). "Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion". Zoological Journal of the Linnean Society. ۱۴۹ (۱): ۱–۹۵. doi:10.1111/j.1096-3642.2006.00293.x. ISSN ۰۰۲۴-۴۰۸۲. PMC ۲۵۱۷۳۰۸. PMID ۱۸۷۸۴۷۹۸.
{{cite journal}}: Check|issn=value (help); Check|pmc=value (help); Check|pmid=value (help); More than one of|first1=و|first=specified (help); More than one of|last1=و|last=specified (help); Unknown parameter|month=ignored (help) - ^ لەم ساڵانەی دواییدا، هەنگاوی زۆر باش بۆ ناسینی هەڵسوکەوت و توێکاری پەلەوەران نراوەو بەم بۆنەوە گۆڕانکارییەکی فراوان لە شێوەی ناونانیان کراوە.
- ^ [٢]
- ^ فەرهەنگی فارسی-کوردیی زانستگای کوردستان ، سێ بەرگی، لاپەڕەی ٥٠١