مێشک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

مێشکی مرۆڤ
مێشکی مرۆڤ
وردەکارییەکان
کۆئەندام	ئەندامە دەمارییە ناوەندییەکان
خوێنبەر	Internal carotid arteries, vertebral arteries
ناسێنەرەکان
لاتینی	Cerebrum
MeSH	D٠٠١٩٢١
NeuroNames	٢١
TA98	A14.1.03.001
TA2	٥٤١٥

گەڕان بە مێژوودا

→ گۆڕانکاریی کۆنتر گۆڕانکاریی نوێتر ←

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

دیداریویکیدەق

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏٠١:٠٢، ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤

مێشک بەشی سەرەکیی کۆئەندامی دەماری لەشی مرۆڤە. مێشکی مرۆڤ (بە ئینگلیزی: Human Brain) یەکێک لە ھەستیارترین و ئاڵۆزترین ئەندامەکانی مرۆڤە کە 2 لەسەدی کێشی مرۆڤ پێک دێنێت، بەڵام پتر لە30لەسەدی وزەی ڕۆژانەی مرۆڤ بەکار دێنێ. زۆربەی ئەم وزەیە لە کاربۆھیدراتەکان ( گلووکۆز ) وەردەگرێ و خیرا دەیسووتێنێ، تەنانەت لە کاتی خەوتندا، مێشک زۆرتر لە ھەر ئەندامێکی تر ئۆکسجین بەکار دێنێت.

مێشک ئەو شوێنەیە کە تێیدا بیرکردنەوە، یادەوەری، ھەست و ئەزمونکردن پرۆسە دەکرێت. ئەم ئەندامەی لەشمان کە نزیکەی ١.٤ کیلۆگرام دەبێت، نزیکەی دوو سەد میلیار (٢٠٠،٠٠٠،٠٠٠،٠٠٠) دەمارەخانەی تێدایە. ئاڵۆزی پەیوەندی نێوان ئەم دەمارەخانانە مێشکی مرۆڤ دەئاوسێنێت. ھەر یەک لە دەمارەخانانە پەیوەندی بە ھەزاران یان دەیان ھەزار دەمارەخانەی دیکەوە دەکا لەڕێگەی پێکھاتەی زۆر بچووکەوە کە پێیان دەوترێت سیناپس (Synapses) کە ژمارەیان دەگاتە (١٢٥) تریلیۆن.^[١] ھەموو چرکەیەک لە ژیانماندا، مێشکمان ملیۆنان پەیوەندی نوێ دروست دەکات. شێواز و بەھێزی ئەم پەیوەندیانە بەبەردەوامی لە گۆڕاندایە و دەماخی ھیچ دوو مرۆڤێک لە یەکتر ناچێت.

بە کەموکووڕی ھێنانی مێشک، ئیسکمی مێشک دەڵێن.

ھەموو بڕبڕەداران و زۆربەی بێ بڕبڕەکان مێشکیان ھەیە. تەنیا ژمارەیەکی کەم لە بێ بڕبڕەکان وەک بووکی دەریا و ئەستێرەی دەریا مێشکیان نییە. ژمارەی خانە دەمارییەکان لە توێکڵی مێشکی مرۆڤدا بۆ 33 بلیۆن خەمڵینراوە. ئەم خانە دەمارییانە لە ڕێگەی ئەکسۆنەکانەوە پێکەوە بەستراون و پێوەندییان ھەیە.

مێشک ناوەندی کۆنترۆڵی ئەندامەکانی لەشە. مێشک بە داڕشتنی کاری ماسوولکەکان و بەڕێ کردنی ھۆرمۆنەکان ، لەش کۆنترۆڵ دەکا.

پێکھاتە

مێشک گرنگترین بەشی کۆئەندامی دەمارە و لە مرۆڤدا لەم بەشانە پێکھاتووە: مۆخ ، تالامووس ، ھیپۆتالامووس ، پردی مێشک ، ساقەتەی مێشک ، بادامەی مێشک و گرێکانی بنکی

کارەندامناسی مێشک

توێکڵی مێشک : ئەم بەشە پرۆسێسی زانیاری دەکات.
سپێنە : ئەم بەشە لە ئەکسۆنی خانە دەمارییەکان پێک ھاتووە.
ھیپۆتالامووس: ئەم بەشە کاربەدەستی خەو، خواردن و ڕژانی ھۆرمۆنەکانە.
سیستمی لیمبیک: بەڕێوبەری یاد و بیرەوەرییەکانە.

10 ھۆکاری تێکدانی مێشک لە ژیان

توێژینەوەکان دەریان خستووە کە ئەم 10 ھۆکارە لە ژیانی ئاسایی مرۆڤدا دەتوانێ کاریگەری خراپی لە سەر مێشک ھەبێ[١]:

نەخواردنی ژەمی بەیانی
زۆر خواردن
جگەرە کێشان
زۆر خواردنی شیرەمەنی
پیسی ھەوا
خەوزڕان
سەرداپۆشین لە نووستندا
خۆ ماندوو کردن لە کاتی نەخۆشی
کەم بیر کردنەوە
کەم قسە کردن لەگەڵ دەوروبەر

جەڵتەی مێشک

جەڵتە یان سەکتەی مێشک بە یەکێکە لەو دیاردە ترسناکەکانی تەندروستی مرۆڤ دادەنریت، چونکە ھەندێک جار دەبێتە ھۆی مردن و لەناوچوونی کتوپڕی. سەکتەی مێشک بریتییە لە:‌ لەدەستدانی کتوپڕی فەرمانەکانی مێشک و کورت ھێنانی کۆنترۆڵکارییکان. ڕێژەی تووشبون بەم نەخۆشییە کتوپڕە لە بەرزبوونەوەدایە و بە گوێرەیی ھەندێک لە راپۆرتە پزیشکییەکان سەکتەی میشک دووەمین ھۆکاری مردنە لە سەرانسەری جیھاندا.

Brain lobes. Colorings are same as above. And additionally ██ Insular lobe

Four lobes██ Occipital lobe ██ Parietal lobe ██ Frontal lobe ██ Temporal lobe And others ██ Cerebellum ██ Medulla

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

ماڵپەڕی زانستەکان - مێشکی مرۆڤ

^ Micheva, K. D., Busse, B., Weiler, N. C., O'Rourke, N., Smith, S. J (2010). "Single-Synapse Analysis of a Diverse Synapse Population: Proteomic Imaging Methods and Markers". دەمارەخانە. 68 (4): 639–653.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: پێرستی نووسەران (link)

دەروازە لەشی مرۆڤ

داڕێژە:Link GA

[1] Micheva, K. D., Busse, B., Weiler, N. C., O'Rourke, N., Smith, S. J (2010). "Single-Synapse Analysis of a Diverse Synapse Population: Proteomic Imaging Methods and Markers". دەمارەخانە. 68 (4): 639–653.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: پێرستی نووسەران (link)

[١]

@@ ھێڵی ٣١: / ھێڵی ٣١: @@
 }}
 '''مێشک''' بەشی سەرەکیی [[کۆئەندامی دەمار|کۆئەندامی دەماری]] لەشی مرۆڤە.
-'''مێشکی مرۆڤ''' (بە [[ئینگلیزی]]: ''Human Brain'') یەکێک لە هەستیارترین  و ئاڵۆزترین  ئەندامەکانی مرۆڤە کە 2 لەسەدی کێشی مرۆڤ پێک دێنێت، بەڵام پتر لە30لەسەدی وزەی ڕۆژانەی مرۆڤ بەکار دێنێ.  زۆربەی ئەم وزەیە لە [[کاربۆهیدرات|کاربۆهیدراتەکان]] ( [[گلووکۆز]] ) وەردەگرێ و خیرا دەیسووتێنێ، تەنانەت لە کاتی خەوتندا، مێشک زۆرتر لە هەر ئەندامێکی تر [[ئۆکسجین]] بەکار دێنێت.
+'''مێشکی مرۆڤ''' (بە [[ئینگلیزی]]: ''Human Brain'') یەکێک لە ھەستیارترین و ئاڵۆزترین ئەندامەکانی مرۆڤە کە 2 لەسەدی کێشی مرۆڤ پێک دێنێت، بەڵام پتر لە30لەسەدی وزەی ڕۆژانەی مرۆڤ بەکار دێنێ. زۆربەی ئەم وزەیە لە [[کاربۆھیدرات|کاربۆھیدراتەکان]] ( [[گلووکۆز]] ) وەردەگرێ و خیرا دەیسووتێنێ، تەنانەت لە کاتی خەوتندا، مێشک زۆرتر لە ھەر ئەندامێکی تر [[ئۆکسجین]] بەکار دێنێت.
 مێشک ئەو شوێنەیە کە تێیدا بیرکردنەوە، یادەوەری، ھەست و ئەزمونکردن پرۆسە دەکرێت. ئەم ئەندامەی لەشمان کە نزیکەی ١.٤ کیلۆگرام دەبێت، نزیکەی دوو سەد میلیار (٢٠٠،٠٠٠،٠٠٠،٠٠٠) [[دەمارەخانە|دەمارەخانەی]] تێدایە. ئاڵۆزی پەیوەندی نێوان ئەم دەمارەخانانە مێشکی [[مرۆڤ]] دەئاوسێنێت. ھەر یەک لە دەمارەخانانە پەیوەندی بە ھەزاران یان دەیان ھەزار دەمارەخانەی دیکەوە دەکا لەڕێگەی پێکھاتەی زۆر بچووکەوە کە پێیان دەوترێت [[سیناپس]] (Synapses) کە ژمارەیان دەگاتە (١٢٥) تریلیۆن.<ref>{{cite journal |author=Micheva, K. D., Busse, B., Weiler, N. C., O'Rourke, N., Smith, S. J |title=Single-Synapse Analysis of a Diverse Synapse Population: Proteomic Imaging Methods and Markers |journal=[[دەمارەخانە]] |volume=68 |pages=639-653 |year=2010 |issue=4}} </ref> ھەموو چرکەیەک لە ژیانماندا، مێشکمان ملیۆنان پەیوەندی نوێ دروست دەکات. شێواز و بەھێزی ئەم پەیوەندیانە بەبەردەوامی لە گۆڕاندایە و دەماخی ھیچ دوو مرۆڤێک لە یەکتر ناچێت.
-بە کەموکووڕی هێنانی مێشک، [[ئیسکمی مێشک]] دەڵێن.
+بە کەموکووڕی ھێنانی مێشک، [[ئیسکمی مێشک]] دەڵێن.
-هەموو [[بڕبڕەدارەکان|بڕبڕەداران]]  و زۆربەی بێ بڕبڕەکان مێشکیان هەیە. تەنیا ژمارەیەکی کەم لە بێ بڕبڕەکان وەک [[بووکی دەریا]] و [[ئەستێرەی دەریا]] مێشکیان نییە.
+ھەموو [[بڕبڕەدارەکان|بڕبڕەداران]] و زۆربەی بێ بڕبڕەکان مێشکیان ھەیە. تەنیا ژمارەیەکی کەم لە بێ بڕبڕەکان وەک [[بووکی دەریا]] و [[ئەستێرەی دەریا]] مێشکیان نییە.
-ژمارەی خانە دەمارییەکان لە [[توێکڵی مێشک|توێکڵی مێشکی]] مرۆڤدا بۆ 33 بلیۆن خەمڵینراوە. ئەم خانە دەمارییانە لە ڕێگەی [[ئەکسۆن|ئەکسۆنەکانەوە]] پێکەوە بەستراون و پێوەندییان هەیە.
+ژمارەی خانە دەمارییەکان لە [[توێکڵی مێشک|توێکڵی مێشکی]] مرۆڤدا بۆ 33 بلیۆن خەمڵینراوە. ئەم خانە دەمارییانە لە ڕێگەی [[ئەکسۆن|ئەکسۆنەکانەوە]] پێکەوە بەستراون و پێوەندییان ھەیە.
-مێشک ناوەندی کۆنترۆڵی ئەندامەکانی لەشە. مێشک بە داڕشتنی کاری [[ماسوولکە|ماسوولکەکان]] و بەڕێ کردنی [[هۆرمۆن|هۆرمۆنەکان]] ، لەش کۆنترۆڵ دەکا.
+مێشک ناوەندی کۆنترۆڵی ئەندامەکانی لەشە. مێشک بە داڕشتنی کاری [[ماسوولکە|ماسوولکەکان]] و بەڕێ کردنی [[ھۆرمۆن|ھۆرمۆنەکان]] ، لەش کۆنترۆڵ دەکا.
-[[Image:Chimp Brain in a jar.jpg|thumb|alt=A brain floating in a liquid-filled glass jar. Yellowing of the handwritten labels on the jar give the object an antique appearance.|مێشکی چیمپانزە]]
+[[پەڕگە:Chimp Brain in a jar.jpg|thumb|alt=A brain floating in a liquid-filled glass jar. Yellowing of the handwritten labels on the jar give the object an antique appearance.|مێشکی چیمپانزە]]
+== پێکھاتە ==
-==پێکهاتە==
-مێشک گرنگترین بەشی کۆئەندامی دەمارە و لە مرۆڤدا لەم بەشانە پێکهاتووە: [[مۆخ]] ، [[تالامووس]] ، [[هیپۆتالامووس]] ، [[پردی مێشک]] ، [[ساقەتەی مێشک]] ، [[بادامەی مێشک]] و [[گرێکانی بنکی]]
+مێشک گرنگترین بەشی کۆئەندامی دەمارە و لە مرۆڤدا لەم بەشانە پێکھاتووە: [[مۆخ]] ، [[تالامووس]] ، [[ھیپۆتالامووس]] ، [[پردی مێشک]] ، [[ساقەتەی مێشک]] ، [[بادامەی مێشک]] و [[گرێکانی بنکی]]
-==کارەندامناسی مێشک==
+== کارەندامناسی مێشک ==
-*[[توێکڵی مێشک]] : ئەم بەشە پرۆسێسی زانیاری دەکات.
+* [[توێکڵی مێشک]] : ئەم بەشە پرۆسێسی زانیاری دەکات.
-*[[سپێنە]] : ئەم بەشە لە ئەکسۆنی خانە دەمارییەکان پێک هاتووە.
+* [[سپێنە]] : ئەم بەشە لە ئەکسۆنی خانە دەمارییەکان پێک ھاتووە.
-*هیپۆتالامووس: ئەم بەشە کاربەدەستی خەو، خواردن و ڕژانی هۆرمۆنەکانە.
+* ھیپۆتالامووس: ئەم بەشە کاربەدەستی خەو، خواردن و ڕژانی ھۆرمۆنەکانە.
-*سیستمی لیمبیک: بەڕێوبەری یاد و بیرەوەرییەکانە.
+* سیستمی لیمبیک: بەڕێوبەری یاد و بیرەوەرییەکانە.
-==10 هۆکاری تێکدانی مێشک لە ژیان==
+== 10 ھۆکاری تێکدانی مێشک لە ژیان ==
-توێژینەوەکان دەریان خستووە کە ئەم 10 هۆکارە لە ژیانی ئاسایی مرۆڤدا دەتوانێ کاریگەری خراپی لە سەر مێشک هەبێ[http://www.niber.net/vb/showthread.php?t=18916]:
+توێژینەوەکان دەریان خستووە کە ئەم 10 ھۆکارە لە ژیانی ئاسایی مرۆڤدا دەتوانێ کاریگەری خراپی لە سەر مێشک ھەبێ[http://www.niber.net/vb/showthread.php?t=18916]:
-#نەخواردنی ژەمی بەیانی
+# نەخواردنی ژەمی بەیانی
-#زۆر خواردن
+# زۆر خواردن
-#جگەرە کێشان
+# جگەرە کێشان
-#زۆر خواردنی شیرەمەنی
+# زۆر خواردنی شیرەمەنی
-#پیسی هەوا
+# پیسی ھەوا
-#خەوزڕان
+# خەوزڕان
-#سەرداپۆشین لە نووستندا
+# سەرداپۆشین لە نووستندا
-#خۆ ماندوو کردن لە کاتی نەخۆشی
+# خۆ ماندوو کردن لە کاتی نەخۆشی
-#کەم بیر کردنەوە
+# کەم بیر کردنەوە
-#کەم قسە کردن لەگەڵ دەوروبەر
+# کەم قسە کردن لەگەڵ دەوروبەر
-==جەڵتەی مێشک==
+== جەڵتەی مێشک ==
-جەڵتە یان سەکتەی مێشک بە يه‌کێکه له‌و ديارده‌ ترسناکەکانی تەندروستی مرۆڤ دادەنریت، چونکه‌ هه‌ندێک جار ده‌بێته‌ هۆى مردن و له‌ناوچوونى کتوپڕی.
+جەڵتە یان سەکتەی مێشک بە یەکێکە لەو دیاردە ترسناکەکانی تەندروستی مرۆڤ دادەنریت، چونکە ھەندێک جار دەبێتە ھۆی مردن و لەناوچوونی کتوپڕی.
-سه‌کته‌ى مێشک بریتییە لە:‌ له‌ده‌ستدانی کتوپڕی فه‌رمانه‌کانى مێشک و کورت هێنانی کۆنترۆڵکارییکان. ڕێژه‌ى تووشبون به‌م نه‌خۆشييه‌ کتوپڕه‌ له‌ به‌رزبوونه‌وه‌دايه‌ و به‌ گوێره‌يى هه‌ندێک له‌ راپۆرته‌ پزيشکييه‌کان سه‌کته‌ى ميشک دووه‌مين هۆکارى مردنه‌ له‌ سه‌رانسه‌رى جيهاندا.
+سەکتەی مێشک بریتییە لە:‌ لەدەستدانی کتوپڕی فەرمانەکانی مێشک و کورت ھێنانی کۆنترۆڵکارییکان. ڕێژەی تووشبون بەم نەخۆشییە کتوپڕە لە بەرزبوونەوەدایە و بە گوێرەیی ھەندێک لە راپۆرتە پزیشکییەکان سەکتەی میشک دووەمین ھۆکاری مردنە لە سەرانسەری جیھاندا.
@@ ھێڵی ٧٥: / ھێڵی ٧٥: @@
 {{legend|#FF00FF|[[w:Insular cortex|Insular lobe]]}}]]
-[[Image:Brainlobes.svg|thumb|230px|Four lobes{{legend|#E5FB4E|[[w:Occipital lobe|Occipital lobe]]}}
+[[پەڕگە:Brainlobes.svg|thumb|230px|Four lobes{{legend|#E5FB4E|[[w:Occipital lobe|Occipital lobe]]}}
 {{legend|#FCD84E|[[w:Parietal lobe|Parietal lobe]]}}
 {{legend|#DB3422|[[w:Frontal lobe|Frontal lobe]]}}
@@ ھێڵی ٨٢: / ھێڵی ٨٢: @@
 {{legend|#73B2F9|[[w:Cerebellum|Cerebellum]]}}
 {{legend|#000000|[[w:Medulla oblongata|Medulla]]}}]]
-[[File:Lobes of the brain.jpg|thumb|right|230px| نمای مێشک لە خوارەوە]]
+[[پەڕگە:Lobes of the brain.jpg|thumb|right|230px| نمای مێشک لە خوارەوە]]
@@ ھێڵی ٨٩: / ھێڵی ٨٩: @@
 == ئەمانەش ببینە ==
-*[[مێشک]]
+* [[مێشک]]
-*[[لەشی مرۆڤ]]
+* [[لەشی مرۆڤ]]
 == سەرچاوەکان ==
@@ ھێڵی ١٠١: / ھێڵی ١٠١: @@
 [[پۆل:توێکاری]]
 [[پۆل:مێشک]]
+{{Link GA|cs}}

بە شێوەزارەکانی تری کوردی
مێشک
کوردیی باکووری	مەژی، مێژی
کوردیی باشووری	مزگ، مژگ
لەکی	مەزگ
لوڕی	مەزگ
ھەورامی	مەژگ
زازاکی	مەزگ