مێشک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏٢٢:٤٩، ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣

مێشک بەشی سەرەکیی کۆئەندامی دەماری لەشی مرۆڤە. مێشک یەکێک لە هەستیارترین و ئاڵۆزترین ئەندامەکانی مرۆڤە کە 2 لەسەدی کێشی مرۆڤ پێک دێنێت، بەڵام پتر لە30لەسەدی وزەی ڕۆژانەی مرۆڤ بەکار دێنێ. زۆربەی ئەم وزەیە لە کاربۆهیدراتەکان ( گلووکۆز ) وەردەگرێ و خیرا دەیسووتێنێ، تەنانەت لە کاتی خەوتندا، مێشک زۆرتر لە هەر ئەندامێکی تر ئۆکسجین بەکار دێنێت.

بە کەموکووڕی هێنانی مێشک، ئیسکمی مێشک دەڵێن.

هەموو بڕبڕەداران و زۆربەی بێ بڕبڕەکان مێشکیان هەیە. تەنیا ژمارەیەکی کەم لە بێ بڕبڕەکان وەک بووکی دەریا و ئەستێرەی دەریا مێشکیان نییە. ژمارەی خانە دەمارییەکان لە توێکڵی مێشکی مرۆڤدا بۆ 33 بلیۆن خەمڵینراوە. ئەم خانە دەمارییانە لە ڕێگەی ئەکسۆنەکانەوە پێکەوە بەستراون و پێوەندییان هەیە.

مێشک ناوەندی کۆنترۆڵی ئەندامەکانی لەشە. مێشک بە داڕشتنی کاری ماسوولکەکان و بەڕێ کردنی هۆرمۆنەکان ، لەش کۆنترۆڵ دەکا.

پێکهاتە

مێشک گرنگترین بەشی کۆئەندامی دەمارە و لە مرۆڤدا لەم بەشانە پێکهاتووە: مۆخ ، تالامووس ، هیپۆتالامووس ، پردی مێشک ، ساقەتەی مێشک ، بادامەی مێشک و گرێکانی بنکی

کارەندامناسی مێشک

توێکڵی مێشک : ئەم بەشە پرۆسێسی زانیاری دەکات.
سپێنە : ئەم بەشە لە ئەکسۆنی خانە دەمارییەکان پێک هاتووە.
هیپۆتالامووس: ئەم بەشە کاربەدەستی خەو، خواردن و ڕژانی هۆرمۆنەکانە.
سیستمی لیمبیک: بەڕێوبەری یاد و بیرەوەرییەکانە.

10 هۆکاری تێکدانی مێشک لە ژیان

توێژینەوەکان دەریان خستووە کە ئەم 10 هۆکارە لە ژیانی ئاسایی مرۆڤدا دەتوانێ کاریگەری خراپی لە سەر مێشک هەبێ[١]:

نەخواردنی ژەمی بەیانی
زۆر خواردن
جگەرە کێشان
زۆر خواردنی شیرەمەنی
پیسی هەوا
خەوزڕان
سەرداپۆشین لە نووستندا
خۆ ماندوو کردن لە کاتی نەخۆشی
کەم بیر کردنەوە
کەم قسە کردن لەگەڵ دەوروبەر

جەڵتەی مێشک

جەڵتە یان سەکتەی مێشک بە يه‌کێکه له‌و ديارده‌ ترسناکەکانی تەندروستی مرۆڤ دادەنریت، چونکه‌ هه‌ندێک جار ده‌بێته‌ هۆى مردن و له‌ناوچوونى کتوپڕی. سه‌کته‌ى مێشک بریتییە لە:‌ له‌ده‌ستدانی کتوپڕی فه‌رمانه‌کانى مێشک و کورت هێنانی کۆنترۆڵکارییکان. ڕێژه‌ى تووشبون به‌م نه‌خۆشييه‌ کتوپڕه‌ له‌ به‌رزبوونه‌وه‌دايه‌ و به‌ گوێره‌يى هه‌ندێک له‌ راپۆرته‌ پزيشکييه‌کان سه‌کته‌ى ميشک دووه‌مين هۆکارى مردنه‌ له‌ سه‌رانسه‌رى جيهاندا.

Brain lobes. Colorings are same as above. And additionally ██ Insular lobe

Four lobes██ Occipital lobe ██ Parietal lobe ██ Frontal lobe ██ Temporal lobe And others ██ Cerebellum ██ Medulla

سەرچاوەکان

ماڵپەری ڕێکخراوی نەتەوەیی عەوارزی عەسەبی و کەمئەندامی عەسەبی.

www.ninds.nih.gov/disorders/brain_basics/know_your_brain.htm

ماڵپەری ڕێکخراوی سووئە ئستفادە لە مەواد و خەدەماتی تایبەت بە سڵامەتی مێشک.

http://store.samhsa.gov/home

پەراوێز

داڕێژە:Link FA داڕێژە:Link GA داڕێژە:Link GA

@@ ھێڵی ١٣: / ھێڵی ١٣: @@
 | ناو٦   = مەزگ
 }}
+'''مێشک''' بەشی سەرەکیی [[کۆئەندامی دەمار|کۆئەندامی دەماری]] لەشی مرۆڤە.
-'''مێشک''' بەشی سەرەکیی سیستەمی عەسەبیی لەشی مرۆڤە. مێشک ئەرکی هەیە کە هەموو ئەو زانستانەی کە لە شوێنی دوەروبەریدا ڕوو دەدات و لە ڕێگەی ئەندامەکانی تایبەت بە هەستکردن وەردەگیرێن، بگرێت و بیباتە ناو خۆیەوە، جا دەست بە گۆڕانکاری لە سەر ئەم زانستانە بکات، ئەو شتانەی کە بە کەڵک دێن وەر بگرێت و ئەوەی دواکەی لە ناو ببات. مێشک چاودێرێکە بەرگری لە تووشی زیانبوونی لەش دەکات. هەروەها بە فێربوونی زانستی نوێ و بە دەستھێنانی تەجرەبە دەبێتە ھۆی ئاسانکاری لە گرفتەکانی ژیانی مرۆڤدا.
+مێشک یەکێک لە هەستیارترین  و ئاڵۆزترین  ئەندامەکانی مرۆڤە کە 2 لەسەدی کێشی مرۆڤ پێک دێنێت، بەڵام پتر لە30لەسەدی وزەی ڕۆژانەی مرۆڤ بەکار دێنێ.  زۆربەی ئەم وزەیە لە [[کاربۆهیدرات|کاربۆهیدراتەکان]] ( [[گلووکۆز]] ) وەردەگرێ و خیرا دەیسووتێنێ، تەنانەت لە کاتی خەوتندا، مێشک زۆرتر لە هەر ئەندامێکی تر [[ئۆکسجین]] بەکار دێنێت.
+بە کەموکووڕی هێنانی مێشک، [[ئیسکمی مێشک]] دەڵێن.
+هەموو [[بڕبڕەدارەکان|بڕبڕەداران]]  و زۆربەی بێ بڕبڕەکان مێشکیان هەیە. تەنیا ژمارەیەکی کەم لە بێ بڕبڕەکان وەک [[بووکی دەریا]] و [[ئەستێرەی دەریا]] مێشکیان نییە.
+ژمارەی خانە دەمارییەکان لە [[توێکڵی مێشک|توێکڵی مێشکی]] مرۆڤدا بۆ 33 بلیۆن خەمڵینراوە. ئەم خانە دەمارییانە لە ڕێگەی [[ئەکسۆن|ئەکسۆنەکانەوە]] پێکەوە بەستراون و پێوەندییان هەیە.
+مێشک ناوەندی کۆنترۆڵی ئەندامەکانی لەشە. مێشک بە داڕشتنی کاری [[ماسوولکە|ماسوولکەکان]] و بەڕێ کردنی [[هۆرمۆن|هۆرمۆنەکان]] ، لەش کۆنترۆڵ دەکا.
 [[Image:Chimp Brain in a jar.jpg|thumb|alt=A brain floating in a liquid-filled glass jar. Yellowing of the handwritten labels on the jar give the object an antique appearance.|مێشکی چیمپانزە]]
+==پێکهاتە==
-==بەشەکانی مێشک==
+مێشک گرنگترین بەشی کۆئەندامی دەمارە و لە مرۆڤدا لەم بەشانە پێکهاتووە: [[مۆخ]] ، [[تالامووس]] ، [[هیپۆتالامووس]] ، [[پردی مێشک]] ، [[ساقەتەی مێشک]] ، [[بادامەی مێشک]] و [[گرێکانی بنکی]]
-مێشک بە هۆی ئەو کارکردە جۆراجۆرانە کە هەیەتی خاوەن بەشگەلێکی زۆرە، کە هەر بەشێک کارکردێکی تایبەت بە خۆی هەیە وە لە هەمان کاتدا لە هاوکاری لەگەڵ بەشەکانی دیکە کارگەلێکی تر ئەنجام دەدات.
+==کارەندامناسی مێشک==
+*[[توێکڵی مێشک]] : ئەم بەشە پرۆسێسی زانیاری دەکات.
+*[[سپێنە]] : ئەم بەشە لە ئەکسۆنی خانە دەمارییەکان پێک هاتووە.
+*هیپۆتالامووس: ئەم بەشە کاربەدەستی خەو، خواردن و ڕژانی هۆرمۆنەکانە.
+*سیستمی لیمبیک: بەڕێوبەری یاد و بیرەوەرییەکانە.
+==10 هۆکاری تێکدانی مێشک لە ژیان==
+توێژینەوەکان دەریان خستووە کە ئەم 10 هۆکارە لە ژیانی ئاسایی مرۆڤدا دەتوانێ کاریگەری خراپی لە سەر مێشک هەبێ[http://www.niber.net/vb/showthread.php?t=18916]:
+#نەخواردنی ژەمی بەیانی
+#زۆر خواردن
+#جگەرە کێشان
+#زۆر خواردنی شیرەمەنی
+#پیسی هەوا
+#خەوزڕان
+#سەرداپۆشین لە نووستندا
+#خۆ ماندوو کردن لە کاتی نەخۆشی
+#کەم بیر کردنەوە
+#کەم قسە کردن لەگەڵ دەوروبەر
+==جەڵتەی مێشک==
+جەڵتە یان سەکتەی مێشک بە يه‌کێکه له‌و ديارده‌ ترسناکەکانی تەندروستی مرۆڤ دادەنریت، چونکه‌ هه‌ندێک جار ده‌بێته‌ هۆى مردن و له‌ناوچوونى کتوپڕی.
+سه‌کته‌ى مێشک بریتییە لە:‌ له‌ده‌ستدانی کتوپڕی فه‌رمانه‌کانى مێشک و کورت هێنانی کۆنترۆڵکارییکان. ڕێژه‌ى تووشبون به‌م نه‌خۆشييه‌ کتوپڕه‌ له‌ به‌رزبوونه‌وه‌دايه‌ و به‌ گوێره‌يى هه‌ندێک له‌ راپۆرته‌ پزيشکييه‌کان سه‌کته‌ى ميشک دووه‌مين هۆکارى مردنه‌ له‌ سه‌رانسه‌رى جيهاندا.
-==بەشەکانی مێشک==
-*قشری مێشک: ئەم بەشە پرۆسێسی ئێتلاتاعات دەکات.
-*بەشی سپی: ئەم بەشە لە ئاکسۆنی نۆرۆنەکان(خانە عەسەبیەکان) پێک هاتووە.
-*هیپۆتالامووس: ئەم بەشە کاربەدەستی خەو، خواردن، تەڕەشوحی هۆرمۆنەکانە.
-*سیستمی لیمبیک: ئەمە حافزە و فێر بوون بە دەستیەوەیە.
-==شیوازی تەقسیم بەندی ئاناتۆمیکی مێشک==
-بەم شێوازە بە هەر بەشێ لە مێشک ئێژن '''لۆب'''، مێشک ئەم لۆبانەی هەیە:
-*لۆبی فڕۆنتال
-*لۆبی پاریێتال
-*لۆبی ئۆکسیپیتال
-*لۆبی لۆبی تێمپۆرال
-*لۆبی ئینسۆلا<ref>www.ninds.nih.gov/disorders/brain_basics/know_your_brain.htm</ref>
 [[File:Four lobes animation small2.gif|thumb|Brain lobes. Colorings are same as above.
@@ ھێڵی ٥٥: / ھێڵی ٧٥: @@
 {{کۆئەندام و ئەندامەکانی مرۆڤ}}
+[[پۆل:توێکاری]]
 [[پۆل:مێشک]]
 {{Link FA|sl}}

بە شێوەزارەکانی تری کوردی
مێشک
کوردیی باکووری	مەژی، مێژی
کوردیی باشووری	مزگ، مژگ
لەکی	مەزگ
لوڕی	مەزگ
ھەورامی	مەژگ
زازاکی	مەزگ