یاسای ڕاکێشانی گەردوونی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب روبوت: تغييرات تجميلية
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
[[پەڕگە:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|thumb|left|300px]]
[[پەڕگە:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|وێنۆک|چەپ|300px]]
'''یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن''' دەڵێت کە ھەر شتێک لە [[گەردوون]]دا ھەر شتێکی تر لە ڕێگای [[هێز (فیزیک)|هێز]]ێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو ھێزە ڕاستەوخۆ ھاوڕێژەیە لەگەڵ [[بارست]]کانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە ھاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە [[یاسای فیزیکی|یاسایەکی فیزیکی]] گشتییە کە لە [[ڕوانین]]ە ئەزموونییەکان <ref>Empirical Observations</ref> بە دەست ھاتووە، بە ھۆی ئەو شتەوە کە [[ئیساک نیوتن|نیوتن]] پێی وتووە [[هەڵهێنجان]]. ئەم یاسایە بەشێکە لە [[میکانیکی کلاسیک]] و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتی]]دا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.
'''یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن''' دەڵێت کە ھەر شتێک لە [[گەردوون]]دا ھەر شتێکی تر لە ڕێگای [[ھێز (فیزیک)|ھێز]]ێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو ھێزە ڕاستەوخۆ ھاوڕێژەیە لەگەڵ [[بارست]]کانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە ھاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە [[یاسای فیزیکی|یاسایەکی فیزیکی]] گشتییە کە لە [[ڕوانین]]ە ئەزموونییەکان <ref>Empirical Observations</ref> بە دەست ھاتووە، بە ھۆی ئەو شتەوە کە [[ئیساک نیوتن|نیوتن]] پێی وتووە [[ھەڵھێنجان]]. ئەم یاسایە بەشێکە لە [[میکانیکی کلاسیک]] و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەی سروشتی]]دا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.


بە زمانی مۆدێرن، یاساکە ئەمەیە:
بە زمانی مۆدێرن، یاساکە ئەمەیە:


ھەر [[هەرژەی نوقتەیی]]یەک <ref>Point Mass</ref> ھەر بارستی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای ھێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو ھێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. ھێزەکە ڕاستەوخۆ ھاورێژەیە لەگەڵ بەرھەمی لێکدانی دوو بارستکە و بەپێچەوانەوە ھاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:
ھەر [[ھەرژەی نوقتەیی]]یەک <ref>Point Mass</ref> ھەر بارستی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای ھێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو ھێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. ھێزەکە ڕاستەوخۆ ھاورێژەیە لەگەڵ بەرھەمی لێکدانی دوو بارستکە و بەپێچەوانەوە ھاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:



وەک پێداچوونەوەی ‏٠٨:١٨، ١٥ی شوباتی ٢٠١٠

یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن دەڵێت کە ھەر شتێک لە گەردووندا ھەر شتێکی تر لە ڕێگای ھێزێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو ھێزە ڕاستەوخۆ ھاوڕێژەیە لەگەڵ بارستکانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە ھاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە یاسایەکی فیزیکی گشتییە کە لە ڕوانینە ئەزموونییەکان [١] بە دەست ھاتووە، بە ھۆی ئەو شتەوە کە نیوتن پێی وتووە ھەڵھێنجان. ئەم یاسایە بەشێکە لە میکانیکی کلاسیک و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەی سروشتیدا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.

بە زمانی مۆدێرن، یاساکە ئەمەیە:

ھەر ھەرژەی نوقتەیییەک [٢] ھەر بارستی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای ھێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو ھێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. ھێزەکە ڕاستەوخۆ ھاورێژەیە لەگەڵ بەرھەمی لێکدانی دوو بارستکە و بەپێچەوانەوە ھاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:


،


کە تێیدا:

  • F گەورەیی ھێزی ڕاکێشانی نێوان دوو بارستکەیە،
  • G نەگۆڕی ڕاکێشانە،
  • m١ بارستی نوقتەی یەکەمە،
  • m٢ بارستی نوقتەی دووھەمە، وە
  • r مەودای نێوانی دوو نوقتەکەیە.


پەراوێزەکان

  1. ^ Empirical Observations
  2. ^ Point Mass