یاسای ڕاکێشانی گەردوونی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏٢٠:٤٤، ٥ی شوباتی ٢٠١٠

یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن دەڵێت کە ھەر شتێک لە گەردووندا ھەر شتێکی تر لە ڕێگای هێزێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو ھێزە ڕاستەوخۆ ھاوڕێژەیە لەگەڵ بارستکانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە ھاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە یاسایەکی فیزیکی گشتییە کە لە ڕوانینە ئەزموونییەکان ^[١] بە دەست ھاتووە، بە ھۆی ئەو شتەوە کە نیوتن پێی وتووە هەڵهێنجان. ئەم یاسایە بەشێکە لە میکانیکی کلاسیک و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتیدا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.

بە زمانی مۆدێرن، یاساکە ئەمەیە:

ھەر هەرژەی نوقتەیییەک ^[٢] ھەر بارستی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای ھێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو ھێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. ھێزەکە ڕاستەوخۆ ھاورێژەیە لەگەڵ بەرھەمی لێکدانی دوو بارستکە و بەپێچەوانەوە ھاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:

F=G{\frac {m_{1}m_{2}}{r^{2}}}

،

کە تێیدا:

F گەورەیی ھێزی ڕاکێشانی نێوان دوو بارستکەیە،
G نەگۆڕی ڕاکێشانە،
m_١ بارستی نوقتەی یەکەمە،
m_٢ بارستی نوقتەی دووھەمە، وە
r مەودای نێوانی دوو نوقتەکەیە.

پەراوێزەکان

^ Empirical Observations
^ Point Mass

[1] Empirical Observations

[2] Point Mass

[١]

[٢]

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
 [[پەڕگە:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|thumb|left|300px]]
-'''یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن''' دەڵێت کە هەر شتێک لە [[گەردوون]]دا هەر شتێکی تر لە ڕێگای [[هێز (فیزیک)|هێز]]ێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو هێزە ڕاستەوخۆ هاوڕێژەیە لەگەڵ [[بارست]]کانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە هاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە [[یاسای فیزیکی|یاسایەکی فیزیکی]] گشتییە کە لە [[ڕوانین]]ە ئەزموونییەکان <ref>Empirical Observations</ref> بە دەست هاتووە، بە هۆی ئەو شتەوە کە [[ئیساک نیوتن|نیوتن]] پێی وتووە [[هەڵهێنجان]]. ئەم یاسایە بەشێکە لە [[میکانیکی کلاسیک]] و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتی]]دا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.
+'''یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن''' دەڵێت کە ھەر شتێک لە [[گەردوون]]دا ھەر شتێکی تر لە ڕێگای [[هێز (فیزیک)|هێز]]ێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو ھێزە ڕاستەوخۆ ھاوڕێژەیە لەگەڵ [[بارست]]کانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە ھاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە [[یاسای فیزیکی|یاسایەکی فیزیکی]] گشتییە کە لە [[ڕوانین]]ە ئەزموونییەکان <ref>Empirical Observations</ref> بە دەست ھاتووە، بە ھۆی ئەو شتەوە کە [[ئیساک نیوتن|نیوتن]] پێی وتووە [[هەڵهێنجان]]. ئەم یاسایە بەشێکە لە [[میکانیکی کلاسیک]] و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتی]]دا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.
 بە زمانی مۆدێرن، یاساکە ئەمەیە:
-هەر [[هەرژەی نوقتەیی]]یەک <ref>Point Mass</ref> هەر بارستی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای هێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو هێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. هێزەکە ڕاستەوخۆ هاورێژەیە لەگەڵ بەرهەمی لێکدانی دوو بارستکە و بەپێچەوانەوە هاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:
+ھەر [[هەرژەی نوقتەیی]]یەک <ref>Point Mass</ref> ھەر بارستی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای ھێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو ھێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. ھێزەکە ڕاستەوخۆ ھاورێژەیە لەگەڵ بەرھەمی لێکدانی دوو بارستکە و بەپێچەوانەوە ھاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:
@@ ھێڵی ١٢: / ھێڵی ١٢: @@
 کە تێیدا:
-* ''F'' گەورەیی هێزی ڕاکێشانی نێوان دوو بارستکەیە،
+* ''F'' گەورەیی ھێزی ڕاکێشانی نێوان دوو بارستکەیە،
 * ''G'' [[نەگۆڕی ڕاکێشان]]ە،
-* ''m''<sub>1</sub> بارستی نوقتەی یەکەمە،
+* ''m''<sub>١</sub> بارستی نوقتەی یەکەمە،
-* ''m''<sub>2</sub> بارستی نوقتەی دووهەمە، وە
+* ''m''<sub>٢</sub> بارستی نوقتەی دووھەمە، وە
 * ''r'' مەودای نێوانی دوو نوقتەکەیە.