فریدریش ئێنگڵس: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
Cat-a-lot: سڕینەوە لە پۆل:فەیلەسووفەکان
ب بۆت: گواستنەوەی 89 پەیوەندیی نێوانویکی، ئێستا دابین کراوە لەسەر ویکیدراوە لە d:q34787
ھێڵی ٨: ھێڵی ٨:
==سەرچاوە==
==سەرچاوە==
*[http://www.nusin.net/dang/archives/1613 ماڵپەڕی نووسین]
*[http://www.nusin.net/dang/archives/1613 ماڵپەڕی نووسین]



[[an:Friedrich Engels]]
[[ar:فريدرخ انغلز]]
[[arz:فريدريك انجلز]]
[[ast:Friedrich Engels]]
[[az:Fridrix Engels]]
[[be:Фрыдрых Энгельс]]
[[be-x-old:Фрыдрых Энгельс]]
[[bg:Фридрих Енгелс]]
[[br:Friedrich Engels]]
[[bs:Friedrich Engels]]
[[ca:Friedrich Engels]]
[[cs:Friedrich Engels]]
[[cv:Энгельс Фридрих]]
[[da:Friedrich Engels]]
[[de:Friedrich Engels]]
[[el:Φρίντριχ Ένγκελς]]
[[en:Friedrich Engels]]
[[eo:Friedrich Engels]]
[[es:Friedrich Engels]]
[[et:Friedrich Engels]]
[[eu:Friedrich Engels]]
[[fa:فریدریش انگلس]]
[[fi:Friedrich Engels]]
[[fiu-vro:Engelsi Friedrich]]
[[fr:Friedrich Engels]]
[[fy:Friedrich Engels]]
[[ga:Friedrich Engels]]
[[gd:Friedrich Engels]]
[[gl:Friedrich Engels]]
[[gv:Friedrich Engels]]
[[he:פרידריך אנגלס]]
[[hi:फ्रेडरिक एंगेल्स]]
[[hr:Friedrich Engels]]
[[hsb:Friedrich Engels]]
[[hu:Friedrich Engels]]
[[hy:Ֆրիդրիխ Էնգելս]]
[[id:Friedrich Engels]]
[[io:Friedrich Engels]]
[[is:Friedrich Engels]]
[[it:Friedrich Engels]]
[[ja:フリードリヒ・エンゲルス]]
[[ka:ფრიდრიხ ენგელსი]]
[[kk:Фридрих Енгелс]]
[[ko:프리드리히 엥겔스]]
[[ku:Friedrich Engels]]
[[la:Fridericus Engels]]
[[lb:Friedrich Engels]]
[[lt:Friedrich Engels]]
[[lv:Frīdrihs Engelss]]
[[mk:Фридрих Енгелс]]
[[ml:ഫ്രെഡറിക് ഏംഗൽസ്]]
[[mr:फ्रीडरीश एंजेल्स]]
[[ms:Friedrich Engels]]
[[ne:फ्रेडरिक एंगेल्स]]
[[nl:Friedrich Engels]]
[[nn:Friedrich Engels]]
[[no:Friedrich Engels]]
[[oc:Friedrich Engels]]
[[pa:ਫਰੈਡਰਿਕ ਏਂਗਲਜ਼]]
[[pl:Fryderyk Engels]]
[[pms:Friedrich Engels]]
[[pnb:فریڈرش اینگلز]]
[[pt:Friedrich Engels]]
[[ro:Friedrich Engels]]
[[ru:Энгельс, Фридрих]]
[[scn:Friedrich Engels]]
[[sco:Friedrich Engels]]
[[sh:Friedrich Engels]]
[[simple:Friedrich Engels]]
[[sk:Friedrich Engels]]
[[sl:Friedrich Engels]]
[[sq:Friedrich Engels]]
[[sr:Фридрих Енгелс]]
[[st:Friedrich Engels]]
[[sv:Friedrich Engels]]
[[ta:பிரெட்ரிக் எங்கெல்சு]]
[[tg:Фридрих Энгелс]]
[[th:ฟรีดริช เองเงิลส์]]
[[tr:Friedrich Engels]]
[[tt:Фридрих Энгельс]]
[[uk:Фрідріх Енгельс]]
[[ur:فریڈرک اینگلز]]
[[vi:Friedrich Engels]]
[[war:Friedrich Engels]]
[[xmf:ფრიდრიხ ენგელსი]]
[[yo:Friedrich Engels]]
[[zh:弗里德里希·恩格斯]]
[[zh-min-nan:Friedrich Engels]]
[[zh-yue:恩格斯]]

وەک پێداچوونەوەی ‏١٩:٤٢، ٧ی ئازاری ٢٠١٣

فرێدریش ئەنگەڵس

ئەنگڵس و ماڕکس

فرێدریش ئەنگەڵس سیاسەت زان و فەیلەسووفی ئاڵمانی بوو ھاوڕێی فەیلەسوفی ئەڵمانی کارل مارکس بوو ، لەگەڵ مارکسدا مانفێستی کۆمۆنیستیان نووسی ئێنگڵس پێشنووسه‌كه‌ی نووسی ماركسیش ڕاڤەکەی دووایی ته‌واو كرد، لە ١٨٤٥ ز پەرتووکێکی بڵاوکردەوە لەسەر باروودۆخی کرێکارانی ئینگڵتەڕا و لەگەڵ ھاوڕێکەی کارڵ ماڕکس پەرتووکی سەرمایەیان چاپدا ، ئێنگڵس دوای مردنی ماركس سه‌خترین ئه‌ركی پێ ئه‌سپێردرا كه‌ ده‌بوایه‌ یاداشته‌كان و ته‌واوی پێشنووسه‌ قه‌به‌كانی به‌شی ٢و٢ی كاپیتاڵ (سەرمایە) ی ماركس ته‌واو بكا. به‌شی سێهه‌می ئه‌و كاره‌ هه‌تا ته‌واو بوونی ده‌ساڵی خایاند.

ژیان

لە بێڕمن لە ئەڵمانیا لە خێزانێکی بە ڕەسەن جوولەکە لە ساڵی ١٨٢٠ز لەدایک بوو کوڕی كارخانه‌دارێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی قوماشسازیی شاری بێرمان بوو. سه‌رده‌می ئه‌وسه‌رده‌مێكی ئاڵۆزی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری بوو كه‌ بوو به‌ هۆی بزۆێنه‌ره‌ی بیروباوه‌ری تازه‌، زانست، تیۆری و ئیسمه‌كان ،به‌ر له‌وه‌ی چاوی به‌ به‌رێوه‌به‌ری ڕۆژنامه‌ی رادیكاڵی Neue Rheinsche واته‌ “خاخامی كۆمنیستان” مۆسێز هێس (Moses Hess ) بكه‌وێ، هێگلیستێكی لاو بوو. ئێنگڵس له‌ ساڵی ١٨٤٤ – ١٨٤٢ له‌ مانچێستر ده‌ژیا، ئه‌و شوێنه‌ی كه‌ باوكی كارخانه‌یه‌كی لێ هه‌بوو. هه‌ر له‌وێش بوو بناغه‌ی بیری ئابووره‌ كۆمنیستێكه‌ی دره‌ێژه‌درا. ئه‌وه‌ مانچێستێر بوو ئه‌و بۆچوونه‌ی پێی نیشاندا كه‌ فاكتۆره‌ ئابوورییه‌كان له‌ مێژوودا چه‌نده‌ گرینگن و هه‌ر ئه‌وه‌ش بناغه‌ی جیهانبینی ئه‌وی پێكهێناوه‌.

سەرچاوە