ویکیپیدیا:سەبارەت: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ئينديرا
ب گەڕاندنەوەی دەستکارییەکان لەلایەن 130.193.146.135 (لێدوان) بۆ دوایین دەستکاریی Calak
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
{{پێرست/دەربارە}}
ئينديرا طاندى تاكة كضا (جةواهر لةعل نةهرو سةركردىَ سياسى يىَ هندىَ) بوو ئةوىَ كو دهيَتة ناس كرن ب ئيَكةمين سةروك وةزيريَن هندستانىَ ثشتى وةرطرتنا سةربةخوييىَ. ئينديرايىَ ناظدارى و سةركةفتنيَن خو ذ بابىَ خو وةك ميرات وةرطرتبوو و ثتريا رويدانيَن ذيانا وىَ دطةل بةرى وةرطرتنا ثوستىَ سةروك وةزيراتيىَ دطةل ذيانا بابىَ وىَ بوو(ل328). ئينديرا ل 19 ضريا دووىَ 1917 ذ دايك بوو و سةردةمىَ ذ دايك بوونا ئينديرا يا هةظدةم بوو دطةل طةشبوونا خةباتا سياسى يا طةلىَ هندستانىَ كو بابىَ وىَ رولةكىَ بةرضاظ د ظان خةباتا دا هةبوو. ئيَكةمين بيرةوةرييَن سةردةمىَ زاروكينيا ئينديرايىَ طرتنا بابىَ وىَ بوو ل سالا 1921 كو ل وى دةمى ذيىَ وىَ ضوار سال بوون و ئةظ رويدانة د جاريَن ديتر ذى دوبارة بوون كو نةهرو ل سةرةدمىَ زاروكينى و طةنجاتيا كضا خودا نيَزيكى 9 سالان ذيىَ خو د زيندانىَ دا بوراند و هةر د ظان طرتيخانا دا بوو دةمىَ نةهروى نامة بو كضا خو دنظيسين و ب ريَكا وان ناما كضا خو فيَرى بابةتيَن سياسى و كومةلايةتى و ميَذوويى ييَن جيهانىَ كر و ئةظ نامة ثشتى هنطى هاتنة ضاث كرن و بوونة ثةرتوك ل ذيَر ناظىَ ناميَن بابةكىَ بو كضا وى, هةروةسا ضاظثيَخشاندنةك ل سةر ميَذوويا جيهانىَ. دةيكا ئينديرايىَ ب ناظىَ كةمالىَ دطةل بابىَ وىَ بةشدارى د خةباتا سياسى دا دكر و ئةو ذى ضةند جارا هاتبوو زيندانى كرن. ل سالا 1921 ثشتى طرتنا دايك و بابيَن ئينديرايىَ, ئةو ل مالا باثيرىَ خو موتى لةعل نةهرو دذيا و د وىَ مالىَ دا ذى ذبلى سياسةتىَ بةحسىَ ض تشتىَ ديتر نةدهاتة كرن, ذبةر هندىَ باثيرىَ وىَ كو ئيَك بوو ذ لايةنطريَن طاندى و سةرةراى هندىَ كو وى وةكى كورىَ خو رولةكىَ بةرضاظ د خةباتىَ دا نةبوو, بةلىَ مالا وى جهىَ هاتن و ضوونا ريَبةريَن شورشطيَريَن سةربخوييا هندىَ و جهىَ دان و ستاندنيَن سياسى دةربارةى ضةوانيا ريَبةرى و ريَنماييا وىَ خةباتىَ بوو. ئينديرا دناظ بيرةوةرييَن خو ييَن زاروكينى و طةنجاتيىَ دا نظيسية: ئةز هةر ل دةستثيَكا ذيانا خو زاروكينيىَ دا بوومة هةظالىَ سياسةتىَ و دطةل سياسةتىَ مةزن بووم. هيظيا سةردةمىَ زاروكينيا من ئةو بوو كو بو هندستانىَ ببمة خةمخور و هةر ب ظىَ هيظيىَ ئةز مةزن بووم...هيظى و ئوميَديَن من دطةل تةمةنىَ من نةدطونجيا(329). مةتيَن من دطوتن كو ئةز بةروظاذى يا ذدايك بوويم و ثيَتظى با ئةز كور بام...من طةلةك حةز ذ دايكا خو دكر و دةمىَ شةر دناظبةرا دايك و مةتيَن من دا ضيَببا, من لايةنطريا دةيكا خو دكر...

هةروةسا ئينديرا بيرةوةريةكا سةرنج راكيَش ذ زاروكينيا خو ظةدطوهيَزيت و دبيَذيت: روذةكىَ ئيَك ذ كةس و كاريَن مة كو ل ثاريس زظرى بوو جلو بةرطةكىَ جوان بو من ئينا بوو, بةلىَ بةرى كو ئةز وةربطرم دايكا من طوت ئيَك ذ دروشميَن مة دناظ خةباتىَ دا بو سةربةخوييىَ ئةظةية كو نابيت جلو بةرطيَن بيانى يا بكةينة بةر خو و بتنىَ ثيَتظية ذ كراسىَ هندى جل وبةرطا بو خو بدرين و هةر ذبةر ظىَ ضةندىَ ئةو ديارى نةوةرطرت. وى كةسىَ كو جل و بةرط ئيناى طوت ظان دروشمان بو خو راكةن و مافىَ وةرطرتنىَ و نةوةرطرتنىَ بدةنة ئينديرايىَ ب خو. دايكا من بةرىَ خو دا من و طوت ئينديرا تو ض دبيَذى؟هةرضةندة من طةلةك حةز ذ وى كراسى كر بةلىَ من نةراكر. كةس و كارا مة كو ذن بوو ب ترانةظة طوت خويشكا بةريَز ثا بوضى تو ب بويكا بيانيا ياريا دكةى؟..ئةظ ئاخفتنة دناظ دلىَ من دا طةلةك يا نةخوش بوو و د سةردةمىَ زاروكينيا خو دا ئةز دطةل ظىَ شةرمىَ ذيام. روذةكىَ من بريارا خو دا و من بويكا خو هةلطرت و ئةز ب ماكينةكىَ ظة ضوومة سةر بانىَ مالىَ و من ئاطر بةردا وىَ بويكىَ و دةمىَ دسووت ئةز نةشيام ريَكىَ ل طريا خو بطرم. من د هةمى ذيانا خو دا هندى وىَ روذىَ نةطرى بووم و ل وىَ روذىَ وةرة كةربيَن ض تشتا هندى هةلكرنا ماكينىَ ناظةبن)(133عةرةبى). ئينديرا ل ذيىَ 18 سالى دا نةضار بوو دطةل وانة خواندنىَ ضاظديَريا دايكا خو بكةت. ل سالا 1935 ئينديرا لدطةل دايكا خو بةرةظ ئةلمانيا و ذ ويَرىَ بو سويسرا ضوو. نةخوشيا دايكا وىَ سل بوو و ل وى دةمى ذى نةدهاتة ضارةسةر كرن و هةر ذبةر ظىَ ضةندىَ دايكا ئينديرايىَ ل شوباتا 1936 ل ذيىَ 36 ساليىَ ل لوزان ل سويسرا وةغةر كر و ئينديرا دطةل تةرمىَ دايكا خو بو هندستانىَ زظرى. سةرةراى دذايةتيا نةهروى دطةل بريتانيا كضا خو بو بةردةواميدان ب خواندنىَ هنارتة بريتانيا و ئينديرايىَ ل زانكويا ئوكسفورد خواندنا خو ب دوماهى ئينا و ثشتى زظرينا وىَ بو هندستانىَ بوو ئةندام دناظ ثارتا كونطرىَ هندستانىَ و ذبةر ثشكداريا وىَ د خةباتا دذى بريتانيا د شةرى دا, بو ماوىَ سالةكىَ ل زيندانىَ دا ما. ئينديرا ل سالا 1942 ل ذيىَ 25 ساليىَ دطةل طةنجةكىَ ثارسى ب ناظىَ فيروز طاندى داوةتا خو كر و ثشتى ظىَ داوةتى ب ناظىَ ئينديرا طاندى هاتة ناظكرن. فيروز طاندى زةردةشتيةكىَ هندى بوو و لديظ باوةريا طةلةك كةسا ض خزماتى و ثةيوةندةك ب مهاتما طاندى ظة نةبوو. فيروز طاندى بةرى داوةتا خو دطةل ئينديرايىَ ب ضةندين سالا هاتن و ضوون دناظ بنةمالا نةهروى دكر و ئيَك ذ ئةنداميَن تيَكوشةريَن ثارتا كونطرةى بوو, بةلىَ بنةمالا نةهروى ذبةر هوكاريَن ئايينى و داب و نةريتيَن بنةمالا خو دذى ظىَ داوةتىَ بوون. نةهروى ب خو ذى باوةريةكا موكم ب ئايينى نةبوو ذبةر هندةك هوكاريَن تايبةت ب وى ظة دطةل هةظذينيا فيروز يىَ رازى نةبوو, بةلىَ ئينديرايىَ بريارا خو دابوو و كةس ذى نةدشيا ببيتة ريَطر بةرامبةر وىَ هةظذينيىَ. هةظذينيا ئينديرا و فيروز طاندى ب دةستثيَكةكا خوش و سةركةفتى دةستثيَكر, بةلىَ ئينديرا هيَدى هيَدى بةرامبةر زةلامىَ خو كو كةسةكىَ نةباش بوو هةست ب تةنهاييىَ دكر. ئينديرا ل سالا 1947 كو هندستان طةهشتة سةربةخوييا خو و نةهرو وةك سةروك وةزيريَن هندىَ هةظسارىَ دةسةلاتا وى وةلاتى بدةستظة طرت(331), ثتر ذ بةرىَ ب تيَكوشينا سياسى مذويل بوو و دناظ ثارتا كونطرىَ هندى دا بةرثرسايةتيةكا طرنط وةرطرت. ئينديرا سةرةراى هندىَ كو دوو كور ذ فيروز هةبوون, ذ هةظذينىَ خو جودا دذيا و ثتر ل دةف بابىَ خو بوو. فيروز طاندى ل سالا 1960 ب جةلتا دلى مر و ئينديرايىَ ب خو ئةركىَ ثةروةردة كرنا هةردوو كوريَن خو ب ستويىَ خوظة طرتن. ئينديرا ل وى دةمى دا سةروكا ريَكخراويَن ثارتا كونطرة بوو و سةرةراى هندىَ كو د دةولةتا هندستانىَ دا ض ثوستيَن حكومى د دةستى دا نةبوون, بةلىَ بابىَ وىَ د زوربةى بابةتيَن سياسى و كاروباريَن تايبةت ب ريَظةبرنا دةولةتىَ راويَذكارى دطةل وىَ دا دكر. ل سالا 1964 نةهرو ذى وةكى هةظذينىَ ئينديرايىَ ب جةلتا دلى وةغةر كر و ثارتا كونطرة ئيَك ذ هةظاليَن و باوةريىَ وى ب ناظىَ (لةعل بةهادور شاسترى) وةك سةروك وةزيريَن هندستانىَ هةلبذارت. ئينديرا وةك وةزيرا هةوالطرى و ثروثاطندا كابينا شاسترى دةست ب تيَكوشانا دةولةتىَ كر و د ضوارضوظىَ شةرىَ هند و ثاكستانىَ كو ل سالا 1965 رويداى, شيانيَن مةزن ذ خو ديار كرن(332).
[[پەڕگە:Www.wikipedia.org screenshot.png|thumb|300px|Wikipedia.org پەڕەی دەستپێکی ويكيبيديا بەزمانە جۆراوجۆرەکان.]]
شاسترى ل دوماهيا وان دان و ستاندنيَن كو دناظبةرا وى و ئةيوب خان سةروك كومارىَ ثاكستانىَ يىَ وى دةمى كو ب ناظبذيوانيا (كوسيطين-سةروك وةزيريَن سوظيةتا بةرىَ) بريَظة دضوو, ب سةكتا دلى مر و ب مرنا وى ل روذا 11 كانوونا دووىَ سالا 1966 هةظركيةكا توند بو ب دةةستظة ئينانا ثوستىَ سةروك وةزيريَن هندستانىَ دةست ثيَكر. ثشتى مرنا شاسترى, ئينديرا طاندى و موراجى ديَساى هةظركيَن سةرةكى بو بدةستظةئينانا ثوستىَ سةروكاتيا وةزيران بوون و كيَم كةسا ضاظةرىَ دكر كو د ظى هةظركيىَ دا ئينديرا يا 48 سالى بشيَت سةركةفتنىَ ل سةر سياسةتمةدارىَ 70 سالى و خودان شيانىَ وةكى موراجى ديَساى كوهةظالىَ نيَزيكىَ طاندى بوو بينيت, بةلىَ ئينديرا بةروظاذى ضاظةريَيا طةلةك كةسا شيا د وىَ هةظركيىَ دا سةربكةظيت و ل 24 كانوونا دووىَ 1966 بوو سةروك وةزيريَن هندستانىَ(333).

هةلبذاتنا ذنةكىَ بو ثوستىَ سةروك وةزيريَن وةلاتةكىَ كو ل وى دةمى هذمارا خةلكىَ وىَ دطةهشتة 500 مليون كةسا د سةرانسةرى جيهانىَ دا ب حيَبةتى و سةيرمان ظة دهاتة ثيَش ضاظ و كيَم كةس د وىَ باوةرىَ دا بوون كو دووةمين وةلات ذلايىَ هذمارا خةلكى و دطةل وان هةمى طير و طرفتا ل سةر دةستىَ ذنةكا 48 سالى و بىَ ئةزمون د كاروباريَن دةولةتىَ دا بهيَتة ريَظةبرن, بةلىَ ئينديرا د ماوةيةكىَ كيَم دا شيا ديار بكةت كو د كاروباريَن دةولةتىَ طةلةك ذ وان كةسيَن بةرى خو بهيَزترة و شيان و ذيَهاتنا وىَ د كاروباراندا ئةطةر ذ بابىَ وىَ ثتر نةبن كيَمتر ذى نينن. ئينديرايىَ ثشتى ئيمزا كرنا ثةيمانناما ئاشتيىَ دناظبةرا هندستان و ثاكستانىَ, هةزسارىَ كاروباريَن هندىَ بدةستظة طرت و ريَز ل وىَ ثةيماننامىَ طرت, بةلىَ بةردةوامى ب هيَز كرنا سوثايىَ هندستانىَ دا و ثيَنطاظةكا ديتر بو ضارةسةكرنا ناكوكييَن هندستان و ثاكستانىَ نةهاظيَت. ئيَك ذ كاريَن حكومةتا وىَ كو ثةيوةندى ب ثاكستانىَ ظة هةبوو, ئةظة بوو كو ئينديرايىَ ثشتةظانيا بزاظا جودا بوونت ثاكستانا روذهةلاتىَ دكر. ثشتةظانيا ئينديرايىَ بو ظىَ بزاظىَ بوو ئةطةرىَ دابةش بوونا ثاكستانىَ و دروست بوونا دةولةتةكا سةربةخو ب ناظىَ بةنطلاديش ل روذهةلاتا ثاكستانىَ.ذبةر ثشتةظانيا لةشكةرىَ هندستانىَ ذ بةنطلاديش بةرامبةر ثاكستانىَ, كيَم مابوو ئةظ دوو دةولةتة تووشى شةرةكىَ نوى بن بةلىَ ثاكستانىَ كو ب جودا بوونا وىَ ذ بةنطلاديش لاوازتر ببوو, خو تيَكةلى وى شةرىَ ثر مةترسى نةكر. ئينديرا ب سةرةدانيَن خو ييَن جوراوجور بو وةلاتيَن دةرظة بنطةهىَ نيظ نةتةوةيى يىَ هندستانىَ موكمتر ليَكر و دطةل ظىَ ضةندىَ دا كو بةرةظ روذهةلاتىَ ظة دضوو و هاريكارييَن دارايى و سةربازى ذ سوظيةتىَ وةرطرتن, هندةك هاريكارييَن بةرضاظ ذ ئةمريكا و جيهانا روذئاظا ذى وةرطرتن و مفايةكىَ مةزن ذ هةظركيا دناظبةرا روذهةلاتىَ و روذئاظايىَ وةرطرت. ئينديرايىَ د بوارىَ سياسةتا نافخويى ذى هةولدان كرن ذبو ذناظبرنا هةذارى و كونترول كرن ل سةر زيَدةبوونا خةلكى و ثيَنطاظيَن كارتيَكةر هاظيَـن بو طةشةكرنا كار و كشتوكالى. سةركةفتنيَن ئينديرا طاندى ل ثيَنج ساليَن خولا ئيَكىَ ذ حكومةتا وىَ بوو ئةطةرىَ سةركةفتنا ثرشةنطدارىَ ثارتا كونطرة ل هةلبذارتنيَن سالا 1971 ل هندستانىَ, بةلىَ هةر ئةظ سةركةفتنا نة ضاظةرىَ كرى بوو ئةطةرىَ هندىَ كو ئينديرا ل خولا دووىَ ذ سةروك وةزيراتيا خو ببيتة كةسةكا توندرةو. موراجى ديَساى هةظركىَ سةرةكى يىَ ئينديرايىَ ذ ثارتا كونطرة كو ل سالا 1969 ذ ظىَ ثارتىَ جودا ببوو و ثارتةكا ديتر هةر ب ناظىَ (كونطرة) دامةزراند, ئةو تاوانبار كر كو ياساييَن هةلبذارتنىَ ييَن ثيَشيَل كرين. لديظ ضوونا ديَساى و هةظركىَ ثاليَوراوىَ وى ل (الله ئاباد) ل سةر ئيَك ذ ثيَشيَل كارييَن ئينديرا بوو ئةطةرىَ دةرضوونا بريارا تاونباريا وىَ ل سالا 1975 كو ئةطةر ئةظ بريارة هاتبا جيَبةجيَكرن(334), ئينديرا بو ماوىَ 6 سالا دا ذ وةرطرتنا كاروباريَن دةولةتىَ هيَتة بىَ بةش كرن. ئينديرا طاندى ل بةرامبةر هةلويستىَ هةظركيَن خو توندوتيذى ئةنجام دا و ب راطةهاندنا بارودوخىَ نةئاسايى, د ماوىَ شةظةكىَ دا ل سةرانسةرى هندستانىَ 686 كةس ذ هةظركيَن خو دةستةسةر و زيندانى كرن. ئينديرا طاندى ثشتى وةرطرتنا دةسةلاتيَن نةئاسايى ل ثةرلةمانى, ياساييَن راطةهاندنا هةل ومةرجيَن نةئاسايى كو د شيان دا بوو بو ماوةيةكىَ دياركرى بهيَتة جيَبةجىَ كرن نوى كرةظة و ب مفا وةرطرتن ذ ظان دةسةلاتا هزارةهان كةس ذ دوذمنيَن خو ييَن سياسى دةستةسةر كر و ئازاديا نظيسينىَ و دةربرينىَ و كومبوونا ل هندستانىَ بةرتةنط كر. بةرطرى و دذايةتيةكا توند ل سةرانسةرى هندستانىَ ل دذى ظان كارا ثةيدا بوون و ئينديرايىَ ب راطةهاندنا هةلبذارتنيَن ثةرلةمانى ل هةيظا ئادارا 1977, رةئيا طشتى راسثارد داكو ناظبذيوانيىَ دناظبةرا وىَ و هةظركيَن وىَ بكةن. هةلبذارتنيَن سالا 1977 ئةزمونةكا نةخوش بوو بو ئينديرا طاندى, ذبةركو نة بتنىَ ثارت و ثتريا ئةنداميَن ثةرلةمانى ذ دةست دا, بةلكى نةشيا ل ناظ هةلبذارتنا دا ل سةر هةظركىَ خو سةركةفتنىَ بينيت و بضيتة دناظ ثةرلةمانىَ هندستانىَ دا. ب راستى سةرنةكةفتنا ئينديرا طاندى د هةلبذارتنىَ دا بةرسظا خةلكىَ هندستانىَ بوو بو وان كرياريَن توند و تيذ و ديكتاتورييَن وىَ ل دةمىَ بارودوخىَ نة ئاسايى و دةسةلاتيَن نةئاسايى كوثيَتظى بوو ئينديرا سةربور ذىَ وةرطرتبان(335). ثشتى سةرنةكةفتنا ثارتا كونطرة ل هةلبذارتنيَن سالا 1977 ل هندستانىَ, موراجى ديَساى ب سةروكاتيا دةولةتةكا هةظبةند ب ثارتيَن هةظرك دةسةلات وةرطرت. بةلىَ ذبةر نةبوونا هةماهةنطيىَ دناظبةرا ريَبةريَن ثارتيَن هةظبةند نةشيا كارةكىَ وةسا بو ضارةسةر كرنا طيروطرفتيَن ئابورى ييَن هندستانىَ ئةنجام بدةت. ذبلى نةسةركةفتنا ظىَ دةولةتىَ ذ ضارسةركرنا طيروطرفتيَن ئابورى ييَن هندستانىَ كو هندةك نةرازيبوونا خةلكى ذى دطةل دا بوو, دةولةتا ديَساى تول ذ ئينديرا طاندى و كةس و كاريَن وىَ ظةكرن وةك طرتن و زيندانى كرنا ئينديرايىَ ب خو و كورىَ وىَ سانجاى, و ظىَ ضةندىَ هةستا خةلكى بو مفايىَ ئينديرايىَ هةذاند و دةرفةت دا وىَ بو سةركةفتنىَ ل خولا ثشتى هنطى. نةرازى بوونا طشتى ذلايىَ خةلكى و سةرهلدانا ئالوزيىَ ل هندستانىَ ب دريَذاهيا سالا 1979, دةولةتىَ هندستانىَ ناضار كر كو دةمىَ هةلبذارتنيَن ثةرلةمانى ثيَش بيَخن. ئينديرا طاندى و سانجاى كو ذ نوى ذ زيندانىَ ئازاد ببوون, دظان هةلبذارتنادا دةست ب هةظركيةكا مةزن و هةمةجور كر و ب دروشمىَ خةبات بو نةهيَلانا هةذارى و دابينكرنا ئاسايشا كومةلايةتى و دامةزراندنا حكومةتا ياسا, سةرنجا ثتريا دةنطدةريَن هندستانىَ بو لايىَ خو راكيَشا. ئينديرا طاندى كو ل وى دةمى دا ذنةكا شيَست و دوو سالى بوو و ب هيَز و شيانةكا مةزن كو ذ ذنةكا وةكى وىَ يا ثير نةدهاتة ضاظةريَكرن, شيا د ماوىَ دوو هةيظيَن دوماهيىَ ذ سالا 1979 بو ثتر ذ شيَست هزار كيلومةترا طةشت بكةت و ذ 384 ناظةنديَن هةلبذارتنىَ طوتاران بخوينيت. ئينديرا طاندى هةموو روذا ل ضةند كومبونيَن ثروثاطندا هةلبذارتنا طوتار دخواندن و هندةك جارا هذمارا طوتاران دطةهشتنة بيست طوتارا. دةرةنجامىَ وان هةولدانيَن بةردةوام ييَن ئينديرا طاندى سةركةفتنا ثارتا كونطرةى يا ئينديرايىَ د هةلبذارتنيَن 3 كانوونا دووىَ 1980 مسوطةر كر. ذ ئةنجامىَ ظان هةلبذارتنادا كو 196 مليون دةنطدةرا ثشكدارى تيَدا كر, ثاليَوراويَن ثارتا كونطرىَ ئينديرا نيَزيكى دوو ل سةر سىَ ذ كورسييَن ثةرلةمانى ب دةستظة ئينان. ئينديرا طاندى ظىَ جارىَ ب هيَزتر ذ بةرىَ بو سةر تةختىَ دةسةلاتىَ زظرى(336), بةلىَ ب ئةزمونةكا كو ل حكومةتا 21 هةيظيا ديكتاتوريةتا خو ل ساليَن 1975 و 1976 وةرطرتبوو, ظىَ جارىَ ب ثارستن و هيَمنيةكا ثتر هاتة ناظ طورةثانا سياسةت و د ئيَكةمين طوتارا ثشتى سةركةفتنا خو د هةلبذارتنا دا, طوت كو ئارمانجا وىَ د ظىَ خولا نوى يا حكومةتىَ دا دىَ جيَطير كرنا ئاشتيا نةتةوةيى ة ضارةسةركرنا قةيرانا ئابوريا وةلاتى و ب ض شيَوا بزاظىَ ناكةت بو قةرةبووكرنىَ و تول ظةكرنىَ ذ وان كةسيَن كو د بةرىَ دا زولم ل وان كرين هةلويستىَ خو ديار بكةن. ئينديرا طاندى د خولا دووىَ يا حكومةتا خو ثتر ذ جاران دةرفةت دا كورىَ خو و ئةو د هةمى كاران دا كرة شيرةتكارىَ خو ب شيَوةيةكىَ وةسا كو هيَدى هيَدى روذناميَن هندىَ و جيهانىَ ئةو وةك روناهيا ضاظ و جيَنشينىَ ئينديرايىَ ددانا و دنظيسين كو ئينديرا طاندى دظيَت سانجاى بو جيَنشينيا خو ثةروةردة بكةت و حكومةتىَ دناظ بنةمالا نةهرو دا بكةتة ميراتطرى(337).
'''[[ویکیپیدیا]]''' پرۆژەیەکی [[زانیارینامە]]ی فرەزمانە لەسەر تۆڕی ئینتەرنێت دامەزراوە و ناوەڕۆکی ئازادە. [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediansEditsGt5.htm زیاتر لە 85،000 بەکارهێنەری کارا بەشداری تیادا دەکات] کار لەسەر زیاتر لە [[meta:لیستی ویکیپیدیاکان#هەموو|14،000،000 وتار]] دەکەن بە [[تایبەت:SiteMatrix|زیاتر لە ٢٦٠ زمان]]؛ کە {{NUMBEROFARTICLES}} وتاری بە زمانی [[کوردی(ناوەندی)]]یە. ڕۆژانە، بەهەزاران کەس سەر لە ویکیپیدیا ئەدەن لە شوێنە جۆراوجۆرەکانی جیهانەوە و دەستکارییەکی زۆر لە ویکیپیدیا دەکەن و، ژمارەیەکی زۆر لە وتاری نوێ درووست دەکەن.
سانجاى لاوةكىَ ثر ضالاك و ب ذير بوو و ئةو شيان و هيَزا د وى دا وةسا ديار كر كو ببيتة جيَنشينا دايكا خو, بةلىَ مرنا وى يا ذ نشكةكىَ ظة د كارةساتا كةفتنا فروكىَ ل 23 حوزةيرانا 1980, ئانكو كيَمتر ذ شةش هةيظا ثشتى سةركةفتنىَ د هةلبذارتنيَن هندىَ, ئةظ داخوازية بةر ئاظىَ دا ضوون و برينةكا نوى ل سةر دلىَ ئينديرا طاندى دانا(338).

ئينديرا طاندى ل خولا دووىَ يا حكومةتا خودا هندةك سةركةفتن د سياسةتا دةرظة و نافخويى دا ب دةستظة ئينان, بةلىَ ئةظ سةركةفتنة ب تايبةتى د بوارىَ ئابورى دا كيَمتر بوون ذ وان سوز و ثةيمانيَن كو ل دةمىَ هةظركييَن هةلبذارتنيَن سالا 1979 داية جةماوةرى. هندةك ذ ثروطراميَن وىَ د بوارىَ ئابورى دا ب تايبةت ثروطرامىَ كونترول كرنا زور بوونا خةلكى تارادةيةكىَ دذايةتيا خةلكى ثةيدا كر, بةلىَ طرنطترين ئاريشا نافخويى يا ئينديرايىَ روبةرو بوونا وىَ بوو بةرامبةر بزاظا جودا بوونا سيك كو ئينديرا ب نةضارى ئةظ بزاظة ب توندى ذناظبر و هةر ئةظ ضةندة بوو ئةطةرىَ هندىَ كو توندرةويَن سيك ل دذى وى راثةرن. ئينديرا طاندى ل روذا 31 تشرينا ئيَكىَ 1984 ذلايىَ دوو كةسان ذ سةربازيَن وىَ ييَن تايبةت كو ئةنداميَن طروثىَ سيك بوون هاتة تيرور كرن. سةرةراى هندىَ كو ثةيوةندييَن ئينديرا طاندى دطةل طروثىَ سيك لاواز ببوو و هةرةشا كوشتنا وىَ ذلايىَ توندرةويَن ظى طروثى هةبوو, بةلىَ بوضى سةربازيَن سيكى ذ زيَرةظانيا وىَ نةهاتنة لادان؟ ئةظةثرسيارةكة كو هيَشتا ذى ض بةرسظ نينن. ئةظ ثرسيارة دناظ دادطةها تاوانباريَن ظىَ تيرورىَ نةهاتة بةرسظدان. بةلىَ ضةند سالا ثشتى كوشتنا ئينديرايىَ, ئةطةرىَ هةبوونا ثيلانةكىَ دناظ كومبوونيَن سياسى و روذناميَن هندى دا هةبوو و ئيَك ذ نيَزيكترين هةظاليَن ئينديرايىَ ب ناظىَ (راجيَنديَر كومار داوان) ب ظىَ هاتة تاوانبار كرن كو بةشدارى د تيرورا وىَ دا كرية, بةلىَ ل ظان دوماهيا ب بةلاظ بوونا راثورتةكا فةرمى ل سةر دةرةنجاميَن تايبةت ب تيرور كرنا ئينديرا طاندى, داوان يىَ زظرية سةر كاريَن خو توهمةتا بةشدار بوونا وى سةبارةت ب تيرور كرنا ئينديرايىَ ب درةو دةرخستية. كوشتنا ئينديرا طاندى ل سةر دةستىَ توندرةويَن سيك راثةرينةكا جةماوةرى ل دذى وان دروست كر و بو قةرةبو كرنا كوشتنا ئينديرايىَ ب هزاران كةس ذ توندرةويَن سيك ل بةرامبةر ظىَ راثةرينا طشتى هاتنة كوشتن و هزاران بنةماليَن سيكى ذبةر ويَران كرن و ئاطر بةردانا ماليَن وان ئاوارة بوون(339).
لەوکاتەوەی کە ویکیپدیا دامەزراوە لە ساڵێ [[2001]]وە، بە شێوەیەکی خێرا گەشەی کرد وگەورەبوو تا ئەو ڕادەی کە بو بە یەکێک لەهەرە ساتیەگەورەکانی سەرتۆڕی ئینتەرنێت و وای لێهات زیاتر لە [http://siteanalytics.compete.com/wikipedia.org/?metric=uv 65 یەک ملیۆن کەس] مانگانە سەردانی بکەن لە ساڵی ٢٠٠٩. ئەو کەسانەی کە سەردانی ویکیپیدیا دەکەن پێویستییان بەوە نییە کە هەڵگری هیچ بڕوانامەیەکبن لەو بوارەی بەشداری تیادا دەکەن، بەوهۆیەوە بەشداربوویەکی زۆر دەستکاری ویکیپیدیا دەکەن لەزۆر تەمەن و کلتووی جیاوازەوە. تەنها لەچەند حاڵەتێکدا نەبێت؛ هەموو کەسێ ئەتوانی دەستکاریی پەڕەکان بکات، بەلێدانی دوگمەی ''"دەستکاری"''لەسەرووی هەموو پەڕەکانەوە. أي هەموو کەسێک پێشوازی لەبەشداربووەکانی ئەکرێ کە سەرچاوەو پەراوێزی پێوەلکێنراوە لە ویکیپیدیا بە پێی[[ویکیپیدیا:ڕێبازەکان و ڕێنماییەکان|ڕێبازەکان و ڕێنماییەکان]]، ئەو دەقانەی کە بێ سەرچاوەن مەترسی سڕینەوەیان لەسەرە.
ئينيدرا طاندى ل ذيىَ شيَست و حةفت سالى هاتة تيرور كرن و ثتر ذ دوو بةشيَن ذيانا خو ب تيَكوشانيَن سياسى دةرباز كر. وىَ نيَزيكى شازدة سالا حوكمرانى ل هندستانىَ كر و هند يا خوشةويست بوو كو طةلىَ هندستانىَ ثشتى كوشتنا وىَ كورىَ وىَ يىَ بىَ ئةزمونا ثيَتظى ل سةر كاروباريَن حكومةتىَ و ب تنىَ بو دريَذة ثيَدانا ريَبازا دايكا وى وةك ريَبةرىَ خو دةست نيشان كرن. سةرراى هندىَ كو نةياريَن ئينديرايىَ ئةو ب توند و تيذى و ب كارئينانا هيَزىَ و طرنطى نةدان ب بنةماييَن ديموكراسيىَ ل سةردةمىَ حكومةتا خو دا تاوانبار دكر و دطةل ظىَ ضةندىَ كو هندةك ذ كرياريَن وىَ وةكى كونترول كرنا زيَدةبوونا هذمارا خةلكى هةظركيةكا مةزن ل هندستانىَ دروست كر, بةلىَ ئةظرو ب ئيَك ذ خوشتظى ترين و ناظدارترين كةسايةتييَن هندستانىً دهيَتة هذمارتن و ثشتى ريَبةريَن مةزن ييَن هندىَ وةكى طاندى و نةهرو ل ريَزا سييىَ دهيَتة دانان(340).

هێزی زانیارینامەی ویکیپیدیا لە سیستەمی بەڕێوەبردنی ناوەڕۆکەکەیدایە کە کە لە ویکیپیدیا بەکارهێنراوە و بە''"[[میدیاویکی]]"'' ناوئەبرێ، [[ویکیپیدیا:نەترس بە|پێویستی بەترس ناکات]] کاتی نووسینی وتارێک یاخود [[ویکیپیدیا:پێشخستنی وتارەکان|چاککردنی زانیارییەک]]. بەشێکی زۆر لە بەشداربووانی ویکیپیدیا ئامادەن بۆ پێشکەشکردنی [[ویکیپیدیا:یارمەتیدانی بەشداربووە نوێکان|یارمەتیدان]] و ڕێنماییکردن و ڕاستکردنەوەی بەشدارییەکان.

وەشانە سۆرانییەکەی ویکیپیدیا لە [[ویکیپیدیا:مێژووی ویکیپیدیای سۆرانی|ئەیلولی ٢٠٠٩]]، و هێشتا لە هەنگاوە سەرەتاکانیەتی،لەبەر ئەوە هەر دەستکارییەک، یاخود زیادکردنێ هەرچەندێ بچووک بێت، زۆر بەنرخ و یارمەتیدەرە بۆ ویکیپیدیای سۆرانی.

ئێستا ئەتوانی دەستبکەی بەکارکردن بۆ بەرەوەپێشبردنی ویکیپیدیای کوردى ناوەندیی (سۆرانى). ئەگەر ئەتەوێت بابەتێکی نوێ بنووسی، یاخود هێشتا دودڵی، ئەتوانی سەردانی ئەم [[ویکیپیدیا:بابەتە پێشنیارکراوەکان|پەڕەیە]] بکەیت.


== ئەمەش ببینە ==

* [[ویکیپیدیا]]

[[پۆل:زانیارییە سەرەکییەکانی ویکیپیدیا|{{ناوی_پەڕگە}}]]

[[bg:Уикипедия:За Уикипедия]]
[[ca:Viquipèdia:Quant a la Viquipèdia]]
[[ceb:Wikipedia:Mahitungod sa Wikipedya]]
[[cy:Wicipedia:Ynglŷn â Wicipedia]]
[[da:Wikipedia:Om]]
[[de:Wikipedia:Über Wikipedia]]
[[en:Wikipedia:About]]
[[es:Wikipedia:Acerca de]]
[[et:Vikipeedia:Sissejuhatus]]
[[eu:Laguntza:Wikipediari buruz]]
[[fa:ویکی‌پدیا:درباره]]
[[fo:Wikipedia:Um]]
[[fr:Wikipédia:À propos]]
[[fy:Wikipedy:Wat is Wikipedia]]
[[gl:Wikipedia:Acerca de]]
[[gu:વિકિપીડિયા:સ્વાગત]]
[[he:ויקיפדיה:אודות]]
[[hi:विकिपीडिया:विकिपीडिया के बारे में]]
[[hu:Wikipédia:A Wikipédiáról]]
[[it:Wikipedia:Sala stampa/Wikipedia]]
[[ja:Wikipedia:ウィキペディアについて]]
[[jv:Wikipedia:Sugeng rawuh]]
[[kk:Уикипедия:Біз туралы]]
[[ko:위키백과:소개]]
[[lt:Vikipedija:Projekto aprašymas]]
[[ml:വിക്കിപീഡിയ:വിവരണം]]
[[mn:Wikipedia:Тухай]]
[[ms:Wikipedia:Perihal]]
[[nn:Wikipedia:Om]]
[[no:Wikipedia:Om]]
[[pl:Wikipedia:O Wikipedii]]
[[pt:Wikipedia:Sobre a Wikipédia]]
[[ro:Wikipedia:Despre]]
[[ru:Википедия:Описание]]
[[simple:Wikipedia:About]]
[[sk:Wikipédia:O Wikipédii]]
[[su:Wikipedia:Wilujeng sumping]]
[[sv:Wikipedia:Om]]
[[tr:Vikipedi:Hakkında]]
[[tt:Wikipedia:Turında]]
[[uk:Вікіпедія:Про]]
[[vi:Wikipedia:Giới thiệu]]
[[yi:װיקיפּעדיע:איבער]]
[[zh:Wikipedia:关于]]

وەک پێداچوونەوەی ‏٠٥:٠٢، ٢٤ی ئابی ٢٠١٢

Wikipedia.org پەڕەی دەستپێکی ويكيبيديا بەزمانە جۆراوجۆرەکان.

ویکیپیدیا پرۆژەیەکی زانیارینامەی فرەزمانە لەسەر تۆڕی ئینتەرنێت دامەزراوە و ناوەڕۆکی ئازادە. زیاتر لە 85،000 بەکارهێنەری کارا بەشداری تیادا دەکات کار لەسەر زیاتر لە 14،000،000 وتار دەکەن بە زیاتر لە ٢٦٠ زمان؛ کە ٥٤٬٣٩٧ وتاری بە زمانی کوردی(ناوەندی)یە. ڕۆژانە، بەهەزاران کەس سەر لە ویکیپیدیا ئەدەن لە شوێنە جۆراوجۆرەکانی جیهانەوە و دەستکارییەکی زۆر لە ویکیپیدیا دەکەن و، ژمارەیەکی زۆر لە وتاری نوێ درووست دەکەن.

لەوکاتەوەی کە ویکیپدیا دامەزراوە لە ساڵێ 2001وە، بە شێوەیەکی خێرا گەشەی کرد وگەورەبوو تا ئەو ڕادەی کە بو بە یەکێک لەهەرە ساتیەگەورەکانی سەرتۆڕی ئینتەرنێت و وای لێهات زیاتر لە 65 یەک ملیۆن کەس مانگانە سەردانی بکەن لە ساڵی ٢٠٠٩. ئەو کەسانەی کە سەردانی ویکیپیدیا دەکەن پێویستییان بەوە نییە کە هەڵگری هیچ بڕوانامەیەکبن لەو بوارەی بەشداری تیادا دەکەن، بەوهۆیەوە بەشداربوویەکی زۆر دەستکاری ویکیپیدیا دەکەن لەزۆر تەمەن و کلتووی جیاوازەوە. تەنها لەچەند حاڵەتێکدا نەبێت؛ هەموو کەسێ ئەتوانی دەستکاریی پەڕەکان بکات، بەلێدانی دوگمەی "دەستکاری"لەسەرووی هەموو پەڕەکانەوە. أي هەموو کەسێک پێشوازی لەبەشداربووەکانی ئەکرێ کە سەرچاوەو پەراوێزی پێوەلکێنراوە لە ویکیپیدیا بە پێیڕێبازەکان و ڕێنماییەکان، ئەو دەقانەی کە بێ سەرچاوەن مەترسی سڕینەوەیان لەسەرە.

هێزی زانیارینامەی ویکیپیدیا لە سیستەمی بەڕێوەبردنی ناوەڕۆکەکەیدایە کە کە لە ویکیپیدیا بەکارهێنراوە و بە"میدیاویکی" ناوئەبرێ، پێویستی بەترس ناکات کاتی نووسینی وتارێک یاخود چاککردنی زانیارییەک. بەشێکی زۆر لە بەشداربووانی ویکیپیدیا ئامادەن بۆ پێشکەشکردنی یارمەتیدان و ڕێنماییکردن و ڕاستکردنەوەی بەشدارییەکان.

وەشانە سۆرانییەکەی ویکیپیدیا لە ئەیلولی ٢٠٠٩، و هێشتا لە هەنگاوە سەرەتاکانیەتی،لەبەر ئەوە هەر دەستکارییەک، یاخود زیادکردنێ هەرچەندێ بچووک بێت، زۆر بەنرخ و یارمەتیدەرە بۆ ویکیپیدیای سۆرانی.

ئێستا ئەتوانی دەستبکەی بەکارکردن بۆ بەرەوەپێشبردنی ویکیپیدیای کوردى ناوەندیی (سۆرانى). ئەگەر ئەتەوێت بابەتێکی نوێ بنووسی، یاخود هێشتا دودڵی، ئەتوانی سەردانی ئەم پەڕەیە بکەیت.


ئەمەش ببینە