یاسای ڕاکێشانی گەردوونی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏١٢:٢٢، ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩

یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن دەڵێت کە هەر شتێک لە گەردووندا هەر شتێکی تر لە ڕێگای هێزێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو هێزە ڕاستەوخۆ هاوڕێژەیە لەگەڵ بارستکانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە هاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە یاسایەکی فیزیکی گشتییە کە لە بینینە ئەزموونییەکان ^[١] بە دەست هاتووە، بە هۆی ئەو شتەوە کە نیوتن پێی وتووە هەڵهێنجان. ئەم یاسایە بەشێکە لە میکانیکی کلاسیک و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتیدا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.

بە زمانی مۆدێرن، یاساکە ئەمەیە:

هەر بارستی نوقتەیییەک ^[٢] هەر بارستی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای هێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو هێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. هێزەکە ڕاستەوخۆ هاورێژەیە لەگەڵ بەرهەمی لێکدانی دوو بارستکە و بەپێچەوانەوە هاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:

F=G{\frac {m_{1}m_{2}}{r^{2}}}

،

کە تێیدا:

F گەورەیی هێزی ڕاکێشانی نێوان دوو بارستکەیە،
G نەگۆڕی ڕاکێشانە،
m₁ بارستی نوقتەی یەکەمە،
m₂ بارستی نوقتەی دووهەمە، وە
r مەودای نێوانی دوو نوقتەکەیە.

پەراوێزەکان

^ Empirical Observations
^ Point Mass

[1] Empirical Observations

[2] Point Mass

[١]

[٢]

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
 [[Image:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|thumb|left|300px]]
-'''یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن''' دەڵێت کە هەر شتێک لە [[گەردوون]]دا هەر شتێکی تر لە ڕێگای [[هێز (فیزیک)|هێز]]ێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو هێزە ڕاستەوخۆ هاوڕێژەیە لەگەڵ [[هەرژە]]کانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە هاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە [[یاسای فیزیکی|یاسایەکی فیزیکی]] گشتییە کە لە بینینە ئەزموونییەکان <ref>Empirical Observations</ref> بە دەست هاتووە، بە هۆی ئەو شتەوە کە [[ئیساک نیوتن|نیوتن]] پێی وتووە [[هەڵهێنجان]]. ئەم یاسایە بەشێکە لە [[میکانیکی کلاسیک]] و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتی]]دا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.
+'''یاسای ڕاکێشانی گەردوونی نیوتن''' دەڵێت کە هەر شتێک لە [[گەردوون]]دا هەر شتێکی تر لە ڕێگای [[هێز (فیزیک)|هێز]]ێکەوە ڕادەکێشێت، کە ئەو هێزە ڕاستەوخۆ هاوڕێژەیە لەگەڵ [[بارست]]کانی ئەو دوو شتە و بە پێچەوانەوە هاوڕێژەیە لەگەڵ مەودای نێوانیاندا دووجا. ئەمە [[یاسای فیزیکی|یاسایەکی فیزیکی]] گشتییە کە لە بینینە ئەزموونییەکان <ref>Empirical Observations</ref> بە دەست هاتووە، بە هۆی ئەو شتەوە کە [[ئیساک نیوتن|نیوتن]] پێی وتووە [[هەڵهێنجان]]. ئەم یاسایە بەشێکە لە [[میکانیکی کلاسیک]] و لە پەڕتووکەکەی نیوتن، [[پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەى سروشتی]]دا، کە یەکەمجار ساڵی ١٦٨٧ بڵاوبۆتەوە، فورمووڵرێژی کراوە.
 بە زمانی مۆدێرن، یاساکە ئەمەیە:
-هەر [[هەرژەی نوقتەیی]]یەک <ref>Point Mass</ref> هەر هەرژەی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای هێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو هێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. هێزەکە ڕاستەوخۆ هاورێژەیە لەگەڵ بەرهەمی لێکدانی دوو هەرژەکە و بەپێچەوانەوە هاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:
+هەر [[بارستی نوقتەیی]]یەک <ref>Point Mass</ref> هەر بارستی نوقتەیی‌یەکی تر لە رێگای هێزێکەوە کە دەکەوێتە درێژایی ئەو هێڵە کە دوو نوقتەکە پێکەوە دەلکێنێت، ڕادەکێشێت. هێزەکە ڕاستەوخۆ هاورێژەیە لەگەڵ بەرهەمی لێکدانی دوو بارستکە و بەپێچەوانەوە هاورێژەیە لەگەڵ دووجای مەودای نێوانیاندا:
@@ ھێڵی ١٢: / ھێڵی ١٢: @@
 کە تێیدا:
-* ''F'' گەورەیی هێزی ڕاکێشانی نێوان دوو هەرژەکەیە،
+* ''F'' گەورەیی هێزی ڕاکێشانی نێوان دوو بارستکەیە،
 * ''G'' [[نەگۆڕی ڕاکێشان]]ە،
-* ''m''<sub>1</sub> هەرژەی نوقتەی یەکەمە،
+* ''m''<sub>1</sub> بارستی نوقتەی یەکەمە،
-* ''m''<sub>2</sub> هەرژەی نوقتەی دووهەمە، وە
+* ''m''<sub>2</sub> بارستی نوقتەی دووهەمە، وە
 * ''r'' مەودای نێوانی دوو نوقتەکەیە.