ئەستێرە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ب r2.6.4) (ڕۆبۆت: زێدەکردنی chy:Hotohke |
Xqbot (لێدوان | بەشدارییەکان) ب r2.7.3) (ڕۆبۆت: زێدەکردنی lez:Гъед؛ دەستکاریی جوانکاری |
||
ھێڵی ٢: | ھێڵی ٢: | ||
'''ئەستێرە''' (بە [[ئینگلیزی]]: ''Star'') لە مانا بەربڵاوەکەیدا ھەر تەنێکی ئاسمانی ئەگرێتەوە کە بە [[شەو]] لە ئاسماندا ئەبینرێ ، جگە لە [[مانگ]] ، ھەروەھا ئەستێرە گەرۆکەکانیش ئەگرێتەوە ئەو ھەسارانەی کە خۆیان [[تیشک]] دار نین ، لە گەردوونناسیشدا مەبەست لە ئەستێرە : ھەر تۆپەڵەیێکی گازی ڕووناک کەرەوەیە ، کە خاوەنی گەرمیێکی پلە بەرزبێت . لە مانا گەردوونیەکەشدا ،بە ئەستێرە ئەوترێ ئەستێرەی چەسپاو ، چونکە لە کۆندا ، وا گریمانە ئەکرا کە [[ھەسارە]]کان چەسپاو و جێگیرن لە ئاسماندا ، بە پێچەوانەی [[ئەستێرەی گەڕۆک]] . ھەروەھا [[خۆر]]یش بە ئەستێرە ئەژمێردرێ ، چونکە ئەستێرەکان لە قەبارە و گەورەییدا جیاوازن و لە [[گەردوون]]یشدا ئەستێرەی وا ھەن کە لە [[خۆر]] بچووکترن و ھی واش ھەن کە زۆر لە [[خۆر]] گەورەترن بۆیە خۆریش ئەستێرەێکە لە نێوان بلیۆنەھا ئەستێرە لە نێو کەشکەشان و [[گەردوون]] بە گشتی . |
'''ئەستێرە''' (بە [[ئینگلیزی]]: ''Star'') لە مانا بەربڵاوەکەیدا ھەر تەنێکی ئاسمانی ئەگرێتەوە کە بە [[شەو]] لە ئاسماندا ئەبینرێ ، جگە لە [[مانگ]] ، ھەروەھا ئەستێرە گەرۆکەکانیش ئەگرێتەوە ئەو ھەسارانەی کە خۆیان [[تیشک]] دار نین ، لە گەردوونناسیشدا مەبەست لە ئەستێرە : ھەر تۆپەڵەیێکی گازی ڕووناک کەرەوەیە ، کە خاوەنی گەرمیێکی پلە بەرزبێت . لە مانا گەردوونیەکەشدا ،بە ئەستێرە ئەوترێ ئەستێرەی چەسپاو ، چونکە لە کۆندا ، وا گریمانە ئەکرا کە [[ھەسارە]]کان چەسپاو و جێگیرن لە ئاسماندا ، بە پێچەوانەی [[ئەستێرەی گەڕۆک]] . ھەروەھا [[خۆر]]یش بە ئەستێرە ئەژمێردرێ ، چونکە ئەستێرەکان لە قەبارە و گەورەییدا جیاوازن و لە [[گەردوون]]یشدا ئەستێرەی وا ھەن کە لە [[خۆر]] بچووکترن و ھی واش ھەن کە زۆر لە [[خۆر]] گەورەترن بۆیە خۆریش ئەستێرەێکە لە نێوان بلیۆنەھا ئەستێرە لە نێو کەشکەشان و [[گەردوون]] بە گشتی . |
||
==قۆناغ و |
== قۆناغ و گەشەسەندنی ئەستێرەکان == |
||
[[پەڕگە:Crab Nebula.jpg|ڕاست|200px|وێنۆک|وێنەی کرام نێبولا کە بریتییە لە پاشماوەی تەقینەوەی ئەستێرە گەڕۆکەکان]] |
[[پەڕگە:Crab Nebula.jpg|ڕاست|200px|وێنۆک|وێنەی کرام نێبولا کە بریتییە لە پاشماوەی تەقینەوەی ئەستێرە گەڕۆکەکان]] |
||
ھێڵی ٨: | ھێڵی ٨: | ||
'''ئەستێرە''' بە زۆر قۆناغ تێئەپەرێت ، بەر لەوەی کە لە ناوبچێ ، یان بتەقێتەوە ئەڵێن کە نزیکەی ٧٠%ی بەرگی گازی [[خۆر]] پێک |
'''ئەستێرە''' بە زۆر قۆناغ تێئەپەرێت ، بەر لەوەی کە لە ناوبچێ ، یان بتەقێتەوە ئەڵێن کە نزیکەی ٧٠%ی بەرگی گازی [[خۆر]] پێک |
||
ھاتووە لە [[ھایدرۆجین]] و ٣٠% لە [[ھیلیۆم]] ، بەڵام لە ناخی خۆردا ئەم ڕێژەیە ئاوەژوو ئەبێتەوە . زانایان وای بۆ ئەچن کە [[ھایدرۆجین]] لە ناخیدا ڕووبەڕووی پەستان و تەوژمی بەرز ئەبێتەوە ، کە دەبێتە ھۆی جیابوونەوەی [[ئەلیکترۆن]] لە ناوکەکانیان ، کەوا لە [[ھایدرۆجین]] ئەکات ، تەنھا لە ناوک پێکبێت و ناوکی ھایدرۆجینەکەش ئەگۆڕدرێ بۆ ناوکی [[ھیلیۆم]] ، کە ناو ئەنرێ بە (''combution'') ،وە ئەم ھێزەش کە لە گۆڕانەکەدا دروست ئەبێت ، ئەگواسترێتەوە بۆ ڕووی سەرەوە ، بە دوو ڕێگا یەکێکیان |
ھاتووە لە [[ھایدرۆجین]] و ٣٠% لە [[ھیلیۆم]] ، بەڵام لە ناخی خۆردا ئەم ڕێژەیە ئاوەژوو ئەبێتەوە . زانایان وای بۆ ئەچن کە [[ھایدرۆجین]] لە ناخیدا ڕووبەڕووی پەستان و تەوژمی بەرز ئەبێتەوە ، کە دەبێتە ھۆی جیابوونەوەی [[ئەلیکترۆن]] لە ناوکەکانیان ، کەوا لە [[ھایدرۆجین]] ئەکات ، تەنھا لە ناوک پێکبێت و ناوکی ھایدرۆجینەکەش ئەگۆڕدرێ بۆ ناوکی [[ھیلیۆم]] ، کە ناو ئەنرێ بە (''combution'') ،وە ئەم ھێزەش کە لە گۆڕانەکەدا دروست ئەبێت ، ئەگواسترێتەوە بۆ ڕووی سەرەوە ، بە دوو ڕێگا یەکێکیان ئەمێنێتەوە ملیۆنەھا ساڵ ئەوەی تریشیان خێراترە ،ھێزە دروست بووە کەش لە گۆڕانەکە لە نگەری ھێزە گەورەکەی [[خۆر]]ە ، و خۆریش بەردەوام ھایدرۆجینەکە بەکارئەبات تا ئەوکاتەی ھیچ لە ئەمبارەکەدا نامێنێ ، لەگەڵ ئەمەش کە لە ناخیش دا پشت ئەبەسترێ بە ئەمباری ڕووی سەرەوە لە کردارەکەدا ، چونکە بە نەمانی ئەمبارکراوەکە [[خۆر]] دەست ئەکا بەدرێژ بوونەوە ، لەژێردەستی ھێزی کێشکردن ، گەورەئەبێ تا [[عەتارد]] و [[زوھرا]] و [[زەوی]] ئەسوتێنێ تا ئەگاتە [[مەریخ]] و پاشان [[سپی]] ئەبێتەوە ، و ڕووناکیەکەی دەرئەچێ تا ئەو کاتەی ئەکوژێتەوە و لە ناوئەچێ بۆ ھەتا ھەتایە ئەمە قسەی زانایانە بەڵام ھەموو ئەستێرەێکی بچووک یان وەک [[خۆر]] ھەمان قۆناغ و گەشەسەندنی ئەبێ تەنھا ئەستێرە گەڕۆکەکان نەبێ ، کە ئەتەقێنەوە بەمەی کە پێی ئەوترێ (''supernova'') دەرئەنجامی ئەم تەقینەوانەش لە ئەستێرەیێکەوە بۆ ئەستێرەیێکی تر ئەگۆڕدرێ ، ئەستێرەی وا ھەیە ئەمێنێتەوە و ھی واش ھەیە ئەبێتە دەلاقە و شتێکی ڕەش یان ئەبێتە ئەستێرەیێکی تر سەر لەنوێ. |
||
==سەرچاوە== |
== سەرچاوە == |
||
*[http://en.wikipedia.org ویکیپێدیای ئینگلیزی] |
* [http://en.wikipedia.org ویکیپێدیای ئینگلیزی] |
||
*[http://www.rengar.com ماڵپەڕی ڕەنگار] |
* [http://www.rengar.com ماڵپەڕی ڕەنگار] |
||
[[پۆل:گەردوون]] |
[[پۆل:گەردوون]] |
||
ھێڵی ٩٢: | ھێڵی ٩٢: | ||
[[lad:Estreya]] |
[[lad:Estreya]] |
||
[[lb:Stär]] |
[[lb:Stär]] |
||
[[lez:Гъед]] |
|||
[[lmo:Stela]] |
[[lmo:Stela]] |
||
[[ln:Monzɔ́tɔ mwa mɔ̌tɔ]] |
[[ln:Monzɔ́tɔ mwa mɔ̌tɔ]] |
وەک پێداچوونەوەی ١٩:٥٥، ٥ی ئایاری ٢٠١٢
ئەستێرە (بە ئینگلیزی: Star) لە مانا بەربڵاوەکەیدا ھەر تەنێکی ئاسمانی ئەگرێتەوە کە بە شەو لە ئاسماندا ئەبینرێ ، جگە لە مانگ ، ھەروەھا ئەستێرە گەرۆکەکانیش ئەگرێتەوە ئەو ھەسارانەی کە خۆیان تیشک دار نین ، لە گەردوونناسیشدا مەبەست لە ئەستێرە : ھەر تۆپەڵەیێکی گازی ڕووناک کەرەوەیە ، کە خاوەنی گەرمیێکی پلە بەرزبێت . لە مانا گەردوونیەکەشدا ،بە ئەستێرە ئەوترێ ئەستێرەی چەسپاو ، چونکە لە کۆندا ، وا گریمانە ئەکرا کە ھەسارەکان چەسپاو و جێگیرن لە ئاسماندا ، بە پێچەوانەی ئەستێرەی گەڕۆک . ھەروەھا خۆریش بە ئەستێرە ئەژمێردرێ ، چونکە ئەستێرەکان لە قەبارە و گەورەییدا جیاوازن و لە گەردوونیشدا ئەستێرەی وا ھەن کە لە خۆر بچووکترن و ھی واش ھەن کە زۆر لە خۆر گەورەترن بۆیە خۆریش ئەستێرەێکە لە نێوان بلیۆنەھا ئەستێرە لە نێو کەشکەشان و گەردوون بە گشتی .
قۆناغ و گەشەسەندنی ئەستێرەکان
ئەستێرە بە زۆر قۆناغ تێئەپەرێت ، بەر لەوەی کە لە ناوبچێ ، یان بتەقێتەوە ئەڵێن کە نزیکەی ٧٠%ی بەرگی گازی خۆر پێک ھاتووە لە ھایدرۆجین و ٣٠% لە ھیلیۆم ، بەڵام لە ناخی خۆردا ئەم ڕێژەیە ئاوەژوو ئەبێتەوە . زانایان وای بۆ ئەچن کە ھایدرۆجین لە ناخیدا ڕووبەڕووی پەستان و تەوژمی بەرز ئەبێتەوە ، کە دەبێتە ھۆی جیابوونەوەی ئەلیکترۆن لە ناوکەکانیان ، کەوا لە ھایدرۆجین ئەکات ، تەنھا لە ناوک پێکبێت و ناوکی ھایدرۆجینەکەش ئەگۆڕدرێ بۆ ناوکی ھیلیۆم ، کە ناو ئەنرێ بە (combution) ،وە ئەم ھێزەش کە لە گۆڕانەکەدا دروست ئەبێت ، ئەگواسترێتەوە بۆ ڕووی سەرەوە ، بە دوو ڕێگا یەکێکیان ئەمێنێتەوە ملیۆنەھا ساڵ ئەوەی تریشیان خێراترە ،ھێزە دروست بووە کەش لە گۆڕانەکە لە نگەری ھێزە گەورەکەی خۆرە ، و خۆریش بەردەوام ھایدرۆجینەکە بەکارئەبات تا ئەوکاتەی ھیچ لە ئەمبارەکەدا نامێنێ ، لەگەڵ ئەمەش کە لە ناخیش دا پشت ئەبەسترێ بە ئەمباری ڕووی سەرەوە لە کردارەکەدا ، چونکە بە نەمانی ئەمبارکراوەکە خۆر دەست ئەکا بەدرێژ بوونەوە ، لەژێردەستی ھێزی کێشکردن ، گەورەئەبێ تا عەتارد و زوھرا و زەوی ئەسوتێنێ تا ئەگاتە مەریخ و پاشان سپی ئەبێتەوە ، و ڕووناکیەکەی دەرئەچێ تا ئەو کاتەی ئەکوژێتەوە و لە ناوئەچێ بۆ ھەتا ھەتایە ئەمە قسەی زانایانە بەڵام ھەموو ئەستێرەێکی بچووک یان وەک خۆر ھەمان قۆناغ و گەشەسەندنی ئەبێ تەنھا ئەستێرە گەڕۆکەکان نەبێ ، کە ئەتەقێنەوە بەمەی کە پێی ئەوترێ (supernova) دەرئەنجامی ئەم تەقینەوانەش لە ئەستێرەیێکەوە بۆ ئەستێرەیێکی تر ئەگۆڕدرێ ، ئەستێرەی وا ھەیە ئەمێنێتەوە و ھی واش ھەیە ئەبێتە دەلاقە و شتێکی ڕەش یان ئەبێتە ئەستێرەیێکی تر سەر لەنوێ.