بەکارھێنەر:Yara shamal
نەخۆشى شەكرە
نەخۆشى شەكرە حالەتە كەكە لەشى توانا لاواز دەبێت بۆ كردار خوێن گلوكۆز، بە پێچەوانەوە ناسراو بە خوێن شەكر.
سێ سەرەكى شەكرە جۆر هەيە كە دەتوانن دەر بكەون: جۆر ١، جۆر ٢، و سكپڕى شەكرە.
جۆري يه هەروەها ناسراو بە لاوى شەكرە، ئەمە جۆر بەخەياڵدا دێت كاتێكەكە لەش نشستى دەهێنێت ئينسۆلين بەرهەم
دەهێنێت. خەڵك لەگەڵ جۆري يه كه مي شەكرە ئينسۆلين-پشت بەستووە، كە ڕێگا ئەوان دەبێت دەستكرد ئينسۆلين ڕۆژانە
ڕوو بكەنە زيندوو دەمێننەوه.
جۆر ٢ شەكرە: جۆر ٢ شەكرە تەئسيرله سه ر له ش دەكات ئينسۆلين بەكار بهێنێت. لەو كاتەيەكە لەش هێشتا ئينسۆلين
دەكات، جيا لە لە جۆرى يه كه م خانە لەكە لەش وەڵام ناداتەوە بۆ ئەو هەروەك بەكاريگەرى هەروەك ئەوان جارێك
كرديان. ئەمە هەرەزۆرترين جۆرى نەخۆشى شەكرەيه پێك هێنان بەلاى پەيمانگا نيشتمانى نەخۆشى شەكرە و
هەرسى و نەخۆشى گورچيلە و پەيوەندى بەهێزى هه يه لەگەڵ قەڵەوى.
سكپڕى شەكرە: ئەم جۆره ڕوو دەدات لە ئافرەت لەماوەى سكپڕى كاتێكەكە لەش دەتوانێت كەمتر ناسك بێت بۆ ئينسۆلين.
سكپڕى شەكرە ڕوو نادات لە هەموو ئافرەت و عادەتەن چارەسەر دەكات لەدواى لەدايك بوون دەدەن.
ئاڵۆزكاريى شەكرە دەگرێتەوه:
١) نەخۆشى ددانى و پووك
٢) چاو گرفت و بينين لەدەستدان
٣) نەخۆشى دڵ
٤) پێ گرفت، هەروەك سڕى، پێشەنگ بۆ برين و ئەنترييتيد بريندارى و بڕين
٥) دەمار زيان، وەكو تووشبووى شەكرە نوەرەوپاثى
٦) جەڵتە
٧) نەخۆشى گورچيلە
پرێديابێتێس ئاست ڕێگا كە خوێن گلوكۆز بڵندترە لە عادەتى بەڵام نەك ئەوەندە بڵند دەربارەى شەكرە پێك دەهێنێت. ئەگەرێك
دكتۆر ديارى بكات كەيێك كەس پرێديابێتێسى هەيە، ئەوان ڕا دەسپێرن كەكە تاك تەندروست گۆڕان دەكات كە بەشێوەيەكى
نموونەيى بتواننەكە بەرەو پێشچوون بوەستێنن بۆ جۆر ٢ شەكرە.
مەترسى هۆ بۆ پرێديابێتێس و جۆر ٢ شەكرە هاوشێوەيە. بريتىن له : كێشى زياد، خێزان مێژووى شەكرە، هەيەێك چڕيى-
بەرز پرۆتينى چەورى (ئێچ دى ئێڵ) كۆليسترۆل ئاست خوارووتر لە ٤٠ [مگ/دل] يان ٥٠ [مگ/دل، مێژووى بڵند فشارى
خوێن، سكپڕى شەكرە يان لەدايك بوون دەدات بۆيێك منداڵ لەگەڵێك لەدايك بوون كێشى زياتر لە ٩ پاوەند، مێژووى
فرەكيس هێلكەدان نەخۆشى، زياتر لە ٤٥ ساڵى تەمەن، هەيەێك نيشتەنى شێوازى ژيان، ئەفريقى-ئەمريكى، ئەسلى
ئەمريكى، لاتين ئەمريكى، يان ئاسيايى-هێمن دوورگە نشين ڕەچەڵەك.
بۆ جۆر ٢ شەكرە دكتۆر لەوانەيە مێتفۆرمين ڕا بسپێرێت لە حەب يان شلە شێوە. ئەو بەشدارى دەكات بۆ : خوێن
شەكر نزم دەكاتەوە، و ئينسۆلين زياتر كاريگەر دەكات. ئەو هەروەها يارمەتى ده دات لە دابەزاندنى كێش، هەبێتێك
دروست كێش بتوانێتەكە كاريگەريى شەكرە كەم بكاتەوە.
چۆن ئينسۆلين گرفت دەر دەكەون:
ئينسۆلينەكە گلوكۆز لێوەيێك كەسى خۆراك ڕێ دەدات بۆ گەيشتنەكە خانە لەيان لەش بۆ دابينكردن وزە. ئينسۆلين بەرگرى
عادەتەنێك ئەنجاميەكە داهاتوو سووڕە:
١) كەسێك جينى هەيە يانێك دەوروبەر كە دەكات ئەو ئەگەرى زياتر كە ئەوان بێتوانان بۆ بەس ئينسۆلين دەكەن بۆ چەند گلوكۆز دا بپۆشن ئەوان دەخۆن..
٢) لەش هەوڵ دەدات بۆ زيادە ئينسۆلين دەكات بۆ كردارەكە زياد لە پێويست خوێن گلوكۆز.
٣) پەنكرياس ناتوانێت چاودێرى بكات لەگەڵ زۆر بوونى داخوازى و ئەو زيادە خوێنى شەكر دەست پێ دەكات
بسووڕێتەوه لەناو خوێن و دەبێتە هۆى تێكچوون.
٤) بەسەر كات، ئينسۆلين كەمتر كاريگەرە لە گلوكۆز پێشكەش دەكات بۆ خانە، و خوێن شەكر ئاست بەردەوام دەبن بۆ بەرزبوونەوه.
خەڵك لەگەڵ جۆرى يەكه مى نەخۆشى شەكرە هەندێك خەڵك لەگەڵ جۆرى٢ شەكرە لەوانەيە پێويستى ببێت دەرزى لى
بدات يان ئينسۆلين هەڵ بمژێت تا چاودێرى خوێني شەكر لەوەى زۆر بەرز ببێت.
ئينسۆلين هاوكارى خەڵك دەكات لەگەڵ شەكرە شێوازى ژيانى چاڵاك بژێت. زياد ئينسۆلين دەبێتە هۆى هايپەوگلايسييميە
يان يەگجار خواروو خوێن شەكر، و ڕابەرى دەكات بۆ هێڵنج دان، ئارەق كردن و هەژاندن.
چەندين جۆرى ئينسۆلين بەردەستە، و زۆربەى گرووپ دەكرێت لەلايەن ماوەى چەنديان كاريگەرى بەردەوام دەبێت.
خێرا هەيە، ئاسايى، ناوەندى، و لۆنگ-اكتينگ ئينسۆلين. هەندێك خەڵك دەرزى لۆنگ-اكتينگ ئينسۆلين بەكار دەهێنێت
تا بهێڵێتەوە ئاستى خوێنى شەكر بەشێوەيەكى بەردەوام كەم بكات. هەندێك خەڵك لەوانەيە شۆرت-اكتينگ ئينسۆلين
بەكاربهێنن يانێك تێكەڵەى جۆرى ئينسۆلين هەرچى جۆرێ، خەڵك زۆربەى كات پشكنينى ئاستى خوێنى گلوكۆز
دەپشكنێتێك [فينگێرستيك] بەكار دەهێنن. ئەم ڕێگەى پشكنينى ئاستى خوێنى شەكر ئامێرى دەستى تايبەت بەكار
دەهێنێن بەناوى (گلوكۆمێتێر). كەسێك بە جۆرى يەكەمي شەكرە پاشان بەكارهێنانەكەييان خوێن شەكر ئاست دەخوێنێتەوە
بۆ چەند ئينسۆلين ديارى دەكات ئەوان پێويستى دەبن.
خۆ چاودێرى ئاسانكارى:
ئەو كەسەى كە سێلف-مۆنيتۆرينگ شەكرەيەێك ئامراز بەكار دەهێنێتێك نەشتەر بەناوى بۆ كونكردنەكە پێست.
١) پاكردنى ناوچەكه نموونە وەر دەگرێت بە مەراييكەر و ئاوى گەرم بۆ خۆ بەدوور خستن له خۆراك بچێتە ناو ئامێره كه و دەشێوێنێت.
٢) نەشتەرێكى بچووك و باريك هەڵ ببژێرە بۆ زۆرترين ئاسودەيى.
٣) خوێن لە لايەكە پەنجە ببە هەروەك ئەمە دەبێتە هۆى كەمتر ئازارى, بەكارهێنانى ناوەند پەنجە,بازنە پەنجە، و بچووك پەنجە لەوانەيە زياتر ئاسوودە بێت.
٤) هەرچى هەندێك مەتر ڕێگە دەدات نموونە وەر بگرێت لە شوێنى تاقيكردنەوە وەكو ڕان و سەرەوە باڵ, سەرى ئەنگوست يان دەرەوە ناو لەپ زياتر ورد ئەنجام بەرهەم دەهێنن.
٥) خوێن گاڵتە بكە بۆ ڕووێك بە جوولە دەدۆشێت نەك فشار دا دەنێت لەكە شوێن دەبڕێت.
٦) بەكارى هێنانى دەبڕێت لەگەڵ ناوچەيى ڕێنمايى بۆ ڕزگاربوون لە شتى تيژ.
ڕاهێنان و ڕێجيم ئاسانكارى :
پزيشكێك ڕەنگە ئاماژە بكات بۆ كەسێك لەگەڵ شەكرە يان پرێديابێتێس بۆ خۆراكناسێك پسپۆڕێك دەتوانێت يارمەتى كەسێك دەدات لەگەڵ شەكرە چاڵاك ڕابەرى دەكات هاوسەنگ شێوازى ژيان وەكە حالەت بەڕێوە دەبات.
ئەگەر دكتۆرێك دەستنيشان دەكات يەكێك لەگەڵ جۆر ٢ شەكرە، ئەوان زۆرجار ڕا دەسپێرن شێوازى ژيان گۆڕان دەكەن بۆ پشتگيرى دابەزاندنى كێش و بە گشتى تەندروستى.
كەسێك ئەم هەنگاوانە دەتوانێت ڕوو بكاتە شێوازى ژيان لەگەڵ شەكرە دەگرێتەوە:
ڕێجيمێك بڵند دەخوات لە تازە، خواردەمەنى بەخۆراك هەروەك تەواو دانەوێڵە، ميوە، سەوزە، لاواز پرۆتين، كەم چەورى شيرەمەنى، و دروست چەورى سەرچاوە، وەكو گوێز.
خۆ بەدوور گرتن لە خۆراكى پڕ شەكر كە بەتاڵ كالۆرى دەستەبەر دەكەن يان كالۆرى كە خۆراكى سووديان نيە، وەكو سۆدە شيرينى خۆراكى سووركراوە ، و پڕ شەكر شيرينى.
خۆدەگرتن لە خواردنى زياد بڕى كحول يان هێنانە ناو دەهێڵنەوە بۆ كەمتر لە يەك خواردنەوەيێك ڕۆژ بۆ ئافرەت يان دوو خواردنەوەيێك ڕۆژ بۆ پياو.
دەبێت ڕۆژانە بەلايەنى كەم ٣٠ خولەك ڕاهێنان بەلايەنى كەم ٥ ڕۆژ لە هەفتە دا وەكو پياسە, وەرزشى سووك, پاسيكل, يان مەلەكردن.
ناسينەوەى نيشانەى خواروو خوێن شەكر كاتێك ڕاهێنان دەكات، هەروەك گێژى، سەر لێشێوان، بێهێزى، و زۆر ئارەق دەكات.
خەڵك هەروەها دەتوانن هەنگاو بهاوێژن بۆ پێوەرى بارستايى لەش كەم دەكەنەوە (بى ئێم ئاى)، كە يارمەتى هەندێك خەڵك دە دات لەگەڵ جۆر ٢ شەكرە حالەت بەڕێوە دەبات بەبێ دەرمان.
هێواش، جێگير دابەزاندنى كێش ئامانج ئەگەرى زياتر سوودى درێژخايەن بهێلێتەوە.
پوختە:
نەخۆشى شەكرە حالەتێكى ژيان گۆڕينە پێويست دەكات وريابيت لە سەرپەرشتى خوێنى شەكر و پێويسته شێوازى ژيانى دروست بێت. چەند جۆرى جياواز هەيە لەم نەخۆشيه.
جۆري يه كه م ڕوو دەدات كاتێكەكە لەش ئينسۆلين بەرهەم ناهێنێت. جۆر ٢ ڕوو دەدات كاتێك زياد لە پێويست بەكارهێنانى پڕ شەكر خۆراك لافاوەكە خوێن دابينكردن لەگەڵ گلوكۆز وەكە بەرهەمهێنان و كاريگەريى ئينسۆلين كەم دەكەنەوە.
خەڵك دەتوانن سەربار ئينسۆلين ببه ن تاوه كو حالەته كە بەڕێوە ببەن و گلوكۆز مژين باشتر دەكەن. ئەگەر كەسێك
پرێديابێتێسێت هەبێت، ئەوان دەتوانن مەترسيى پڕ شەكرە كەم بكەنەوە بەناو ئاسايى ڕاهێنان وێك هاوسەنگ، شەكرى-نزم
ڕێجيم. ئاڵۆزكاريى شەكرە دەتوانێت توند بێت، هەروەك گورچيلە نشستى و جەڵتە، بەڕێوەبردنى حالەته كه گرنگه.
سه رچاو ه: https://www.medicalnewstoday.com/articles/323627
ر
]
.