بەکارھێنەر:هۆزی ئاکۆ

کورتە باسێک لەسەر دروست بوونی هۆزی ئاکۆ

دەوڵەتی (حەسەن وەی) لە ساڵی (٩٥٩)ی زاینی دامەزرا لەلایەن (حەسەن وەی کوڕی حوسەین) ئەو دەوڵەتە کوردە لە ئەسەد ئاباد و نەهاوەندی لە ناوچەی ئوستانی هەمەدانەوە تاکو لوڕستان و سنووری ئازەربەیجان تاکو ناوچەکانی پشت زێی بچوک وەک ڕانیەو پشدەر و کۆیە حوکمی کردووە، پاش (حەسەن وەی) (بەدری) کوڕی حوکمی کردوە پاش ئەو (هیلالی) کوڕی حوکمی کردووە، بەدر زۆر پاشایەکی لێهاتوو بووە ناوبانگی لە مێژوودا زۆرە. پایتەختی ئەو دەوڵەتە کوردە شاری (دینەوەر) بووە. لەکاتی حوکمی (طاهری کوڕی هیلال) دەوڵەتی (بوەیهی) کا پەیتەختەکەی بەغداد بووە، دەوڵەتی حەسەن وەی لە نێو برد لە ساڵی (١٠١٦) زاینی (شەرەفخانی بەتلیسی) لە شەڕەفنامەدا نووسیویەتی یەکێک لە کوڕانی هیلال پاش کوشتنەکەی چۆتە نێو هۆزی (ئاکۆ) بووەتە گەورەی هۆزی ئاکۆ و حوکمی کردووە لە سەدەی شازدەیەمدا شەرەفخانی گەورەی مێژوو نوسانی کورد ئەوەی نوسیوە... ئەوە وەکو کورتەیەک لە مێژووی هۆزی ئاکۆ کە تاکو ئێستا هەبێت کە لە کەیەوە دروست بووە یاخود هەبووبێت. وەکو پێکهاتەی هۆزی ئاکۆ کە لەچەند تیرە پێک هاتووە لە خوارەوە ئاماژە بە ناوی تیرەکان دەکەین کە هۆزی ئاکۆیان پێکهێناوە لەگەڵ شوێنی نیشتەجێبوونی ئێستایان... تیرەکانی هۆزی ئاکۆ .

١- باشاغایی... ٢- بۆڵی... ٣- بابۆڵی... ٤-دەڵاڵ... ٥-مەلا زادە... ٦-پاشقۆتەڵی... ٧-بێرکۆدی... ٨-مخە... ٩-پیران... ١٠-زەنگڵ... ١١-مەندەمەرە... ١٢-بنزێری... ١٣- ماخۆبزن... ١٤-مەمک... ١٥-جەلک... ١٦- شارۆشی... ١٧-خەیلە ... ١٨- مەروان.... ١٩-باوەیی... ٢٠-شاوری... ٢١- نێوکۆڵە... ٢٢-ڕەژیکەری... ٢٣- نۆرە... ٢٤-دێرە... ٢٥-سارکە ...٢٦- چۆلی نیشتەجێبوونی تیرەکان لە ئێستادا.

١- باشاغایی.. دەکەونە ناوچەکانی سەرکەپکان،پڵنگان،زارگەڵی،بۆکریسکان،دۆڵە ڕەقە، میرەبەگ، ڕانیە ٢- بۆڵی... دەکەونە ناوچەکانی سەروچاوە، حاجیاوا،ئەستریلان،چوارقوڕنە،گەرمکە داڵ، حاجی ئۆمەران، هەولێر، ئاقۆڵان ٣- بابۆڵی... دەکەونە ناوچەکانی هەولێر،چوارقوڕنە،شیوەڕەش،ماوەتان،دەرماناوا،لای خدرانێ ٤- دەڵاڵ... دەکەونە ناوچەکانی ڕانیە، دەڵاڵان ٥- مەلازادە... دەکەونە ناوچەکانی ئەستریلان،کونەسێ ٦- پاشقۆتەڵی... دەکەونە ناوچەکانی ڕانیە،پاشقۆتەڵ ٧- بێرکۆدی... دەکەونە ناوچەکانی ڕێزێنە،مێکۆکە،کفرەدۆڵ،ڕانیە ٨- مخە... دەکەونە ناوچەکانی تیتۆکە،ڕانیە ٩- پیران... دەکەونە ناوچەکانی گوندی پیرانان،ڕانیە،سەنگەسەر،کونەسێ ١٠- زەنگڵ... دەکەونە ناوچەکانی زەنگڵان،ڕانیە،کونەسێ،سەنگەسەر ١١- مەندەمەرە... دەکەونە ناوچەکانی مەندەمەران،سەنگەسەر،تووەسوران،ئاشوران ١٢- بنزێری... دەکەونە ناوچەکانی گرتک،حاجیاوا،چوارقورنە،سەنگەسەر ١٣- ماخۆبزن... دەکەونە ناوچەکانی ماخۆبزنان،ڕانیە،سەنگەسەر ١٤- مەمک... دەکەونە ناوچەکانی مەمکان،ڕانیە،سەنگەسەر،زەنگڵین،چوارقورنە ١٥- جەلک... دەکەونە ناوچەکانی جەلکان،سەنگەسەر،ڕانیە،سەرشێخان ١٦- شارۆشی... دەکەونە ناوچەکانی سەرگەنیەڵ،چوارقوڕنە،دەروکۆتر،قادراوا،سەنگەسەر،باراوە،بێ ڕێژ،سورەدێ،ئاشقۆڵکە،سینەمۆکە،کاسکان،گوندی شارۆشی ١٧- خەیلە... دەکەونە ناوچەکانی ئۆردوگای ڕانیە،سەنگەسەر،پۆڵە،ئەستێرۆکان،کۆمتان،باوتی وان ١٨- مەروان... دەکەونە ناوچەکانی سڵە،دوێڵە،سەنگەسەر،ئۆردوگای ڕانیە ١٩- باوەیی... دەکەونە ناوچەکانی ئێندزە،لێوژە،سەنگەسەر،ئۆردوگای ڕانیە ٢٠- شاوری... دەکەونە ناوچەکانی گوڵان،مێدێرە،بێردبی،بەردانگە،ناوەزینان،دارەبەن ٢١- نێوکۆڵە... دەکەونە ناوچەکانی ڕانیە،دەڵاڵان،سەرکەپکان ٢٢- ڕەژیکەری... دەکەونە ناوچەکانی بەردەڕەشان،گندی،بەردەڕەش،هەروەها لەناوچەی سورچیدا هەن ٢٣- نۆرە... دەکەونە ناوچەکانی گوندی نۆرێ ٢٤- دێرێ... دەکەونە ناوچەکانی گوندی دێرێ ٢٥- سارکە... دەکەونە ناوچەکانی گوندی سارکە ٢٦- چۆلی... دەکەونە ناوچەکانی دوگۆمان، چۆلیاوە ، گەرمکە هەروەها وەکو سنوری هۆزی ئاکۆ بە گوێرەی هەڵکەوتە جوگرافیەکەی بەم جۆرەیە...

سنوری هۆزی ئاکۆیەتی پێکدێت یاخود دەست پێدەکات لە شاخی ماکۆکەوە دەچێتەوە بۆ سەروچاوە کە لەوێ نیوەی دەگرێتەوە لەوێوە دێتەوە بەردی تلێ دواتر دێتەوە بۆ کفرەدۆڵ لەوێشەوە درێژ دەبێتەوە بۆ حاجیاوا ئەوجار دەێتەوە بۆ چوارقوڕنە کە نیوەی سنووری هۆزی ئاکۆیە دواتر دێتەوە ڕانیە لەوێوە سەردەکەوێ بۆ دەربەند دواتر دەچێتە سەرەوە بۆ سەنگەسەر دواتر دەچێتە زورکان درێژ دەبێتەوە بەرەو شاخی گەڵاڵە دواتر دێتەوە قەندیل لەوێڕا درێژ دەبێتەوە بۆ حاجی ئۆمەران دواتر دێتەوە بۆ سەرشێخان لەوێڕا دێتەوە پردەشاڵ دواتر دێتەوە زینوێ ئەستێرۆکان و دواتر دێتەوە بۆ بێترخێن و دواتر دەچێتەوە شاخی کارۆخ دواتر دێتوە بۆ ماکۆک.