بەشار ئەسەد

بەشار ئەسەد بشار الأسد
بەشار ئەسەد ٢٠٢٢
لەدایکبوون	(١٩٦٥-٠٩-١١) ١١ی ئەیلوولی ١٩٦٥ دیمەشق، سووریا
نیشتەجێی	دیمەشق، سووریا (تاکوو ٢٠٢٤) ڕووسیا، مۆسکۆ
نەتەوە	سووری
پەروەردە	بەکالۆریۆس
پیشە	سەرۆککۆمار، پزیشکیی چاو
چالاکبوون	١٩٩٨–٢٠٢٤
حیزبی سیاسی	بەعس
ئایین	عەلەوی
ھاوسەر	ئەسما ئەسەد
مناڵ(ەکان)	زین ئەسەد. کەریم ئەسەد. حافز ئەسەد
خزمەکان	باسیل ئەسەد، ماھیر ئەسەد

بنەماڵەی ئەسەد لە سەرەتاکانی ساڵی ١٩٧٠، بەشار ئەسەد لەلای چەپ

بەشار ئەسەد (بە عەرەبی: بشار الأسد، لەدایکبووی ١١ی ئەیلوولی ١٩٦٥) سیاسەتوانێکی سوورییە کە سەرۆک کۆماری پێشووی سووریا بووە. بەشار ئەسەد لە ساڵی ٢٠٠٠دا پاش مردنی باوکی، حافز ئەسەد، ئەم پۆستەی وەرگرتووە، ساڵی ٢٠٢٤یش کۆتایی بە حکومڕانییەکەی ھێنرا.

بەشار ئەسەد لە دیمەشق لەدایکبووە و گەورە بووە. لە ساڵی ١٩٨٨ کۆلێژی پزیشکی لە زانکۆی دیمەشق دەرچووە و وەک پزیشک لە سوپای سووریا دەستی بە کاری پزیشکی کردووە. دوای چوار ساڵ لە نەخۆشخانەی چاوی وێستەرن لە لەندەن ناوی خۆی تۆمار کرد بۆ خوێندنی باڵا، کە تایبەتە بە پزیشکی چاو. لە ساڵی ١٩٩٤، دوای مردنی برا گەورەکەی، باسل، لە ڕووداوێکی ئۆتۆمبێلدا، بەشار بانگھێشتی سووریا کرایەوە بۆ ئەوەی ڕۆڵی باسل وەک میراتگری ڕواڵەت بگرێتە ئەستۆ. ناوی خۆی لە ئەکادیمیای سەربازی تۆمار کردووە و لە ساڵی ١٩٩٨ بەرپرسیارێتی ئامادەبوونی سەربازی سووریا لە لوبنان لە ئەستۆ گرتووە، لە ١٠ی تەممووزی ٢٠٠٠ بە سەرۆککۆمار ھەڵبژێردرا و شوێنی باوکی گرتەوە کە پێش مانگێک لە پۆستەکەیدا کۆچی دوایی کردبوو. لە گشتپرسییەکانی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٠٠ و دواتر ٢٠٠٧دا، بە ڕێژەی لەسەدا ٩٩٫٧٪ و لەسەدا ٩٧٫٦٪ دەنگی وەرگرتووە. زۆرێک لە وڵاتان وەک چاکسازیخوازێکی ئەگەری سەیریان دەکرد و ئەمریکا و یەکێتیی ئەورووپا و زۆربەی کۆمکاری عەرەبی داوای دەستلەکارکێشانەوەی ئەسەدیان کرد لە پۆستی سەرۆکایەتی دوای ئەوەی فەرمانی دا بە سەرکوتکردن و گەمارۆدانی سەربازیی خۆپیشاندەرانی بەھاری عەرەبی، کە بووە ھۆی شەڕی ناوخۆیی سووریا لە ساڵی ٢٠١١. لێکۆڵینەوەیەکی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لەکاتی شەڕی ناوخۆیی سووریا ئەنجامدرا، ڕاپۆرتیان دۆزییەوە لەسەر بەڵگەی تووشبوونی ئەسەد لە تاوانەکانی جەنگدا. لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٤، ئەسەد لە لیستی تۆمەتەکانی تاوانی جەنگدا لە دژی بەرپرسانی حکوومەت و یاخیبووان خرایە بەردەم دادگای تاوانە نێونەتەوەیییەکان. ئەسەد تۆمەتەکانی تاوانی جەنگی ڕەتکردەوە و ڕەخنەی لە دەستێوەردانەکانی ئەمریکا لە سووریا بۆ ھەوڵدان بۆ گۆڕینی ڕژێم. لە ١٦ی تەممووزی ٢٠١٤، ئەسەد بۆ سێیەمین خولی حەوت ساڵ سوێندی یاسایی خوارد، دوای ئەوەی لە یەکەم ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی جێناکۆک لە مێژووی سووریای بەعسدا ٨٨٫٧٪ی دەنگەکانی بەدەستھێنا. ھەڵبژاردنەکان تەنھا لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکوومەت لە شەڕی ناوخۆی وڵاتدا بەڕێوەچوو. ئۆپۆزسیۆنی سووریا و ھاوپەیمانە ڕۆژاوایییەکانی بە «ھەڵبژاردنێکی ساختە» وەسفیان کرد، ھاوکات شاندێکی نێونەتەوەیی لە چاودێرانی زیاتر لە ٣٠ وڵات ھەڵبژاردنەکەیان بە «ئازاد و دادپەروەرانە» ڕاگەیاند. حکوومەتی ئەسەد خۆی بە عەلمانی وەسف دەکات، لەکاتێکدا ھەندێک لە زانایانی سیاسی بانگەشەی ئەوە دەکەن کە حکوومەت پشێوی تائیفی وڵات دەقۆزێتەوە و پشت بە کەمینەی عەلەوی (نووسەیری) دەبەستێت بۆ پاراستنی دەسەڵات.

لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ ھاوپەیمانی ھێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا ھێرشیان کردە سەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی ڕژێم بۆ دەرکردنی ئەسەد. ئەمەش بووە ھۆی کەوتنی حەلەب و حەما و حومس بۆ ئۆپۆزسیۆن. ئێوارەی ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤، ھەواڵی بەربڵاو بڵاوبووەوە لەسەر ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد و ھەڵاتنی لە وڵات دوای ئەوەی ھێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا دەستیان بە پێشڕەوی کرد بۆ ناو دیمەشق، کە لە ھەمان ڕۆژدا کۆنترۆڵی دەرعا و سووەیدایان کردبوو. بەرەبەیانی ڕۆژی ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤، ئۆپۆزسیۆنی چەکداری سووریا ڕای گەیاند کە بەشار ئەسەدی ڕووخاندووە، ئەوەش دوای ئەوەی ھێزەکانی چوونە ناو پایتەخت و دەستیان بەسەر بارەگاکانی ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتدا گرت. ھەروەھا پشتڕاستی کردەوە کە ئەفسەران و کارمەندانی ڕژیم لە بارەگای ئەرکانی گشتی لە دیمەشق کشاونەتەوە و منارەکانی مزگەوتەکانی دیمەشق بە تەکبیر و تەھلیل دەستیان کرد بە بانگدان. ئێوارەی ڕۆژی یەکشەممە ٨ی کانوونی دووەم، کرێملین ڕای گەیاند کە بەشار ئەسەد و بنەماڵەکەی گەیشتوونەتە مۆسکۆ و بە پاساوی مرۆیی مافی پەنابەرییان پێدەدرێت.

پزیشکی و چوونە سەر دەسەڵات

لە ساڵی ١٩٨٨ ئەسەد خوێندنی پزیشکی تەواو کردووە و لە نەخۆشخانەی سەربازی تشرین لە جەرگەی دیمەشق دەستی بە کاری پزیشکی سەربازی کردووە. دوای چوار ساڵ لە لەندەن نیشتەجێ بوو بۆ دەستپێکردنی ڕاھێنانی خوێندنی باڵا لە بواری چاو لە نەخۆشخانەی چاوی وێسترێن. لە ماوەی مانەوەی لە لەندەن بە «ئایتی گێک-پیاوی ئاڵوودەی زانیاری تەکنەلۆژیا» وەسف کرا. بەشار خواستێکی سیاسی کەمی ھەبوو، باوکی خەریکی دانانی برا گەورەکەی بەشار بوو، کە ناوی باسل بوو، وەک سەرۆکی داھاتوو؛ بەڵام باسل لە ساڵی ١٩٩٤ لە ڕووداوێکی ئۆتۆمبێلدا گیانی لەدەست دا و دوای ماوەیەکی کەم بەشار وەرگیرا بۆ ناو سوپای سووریا.

دوای ماوەیەکی کەم لە مردنی باسل، حافز ئەسەد بڕیاریدا بەشار بکاتە میراتگری نوێ. لە ماوەی شەش ساڵ و نیوی دواتردا، تا کۆچی دوایی لە ساڵی ٢٠٠٠، حافز بەشاری ئامادە کرد بۆ ئەوەی دەسەڵات بگرێتە دەست. ئامادەکارییەکان بۆ گواستنەوەیەکی نەرم و نیان لە سێ ئاستدا ئەنجامدرا. یەکەم: پشتیوانی لە بەشار لە چوارچێوەی خزمەتگوزاری سەربازی و ئەمنیدا بنیات نرا. دووەم: وێنەی بەشار لەگەڵ جەماوەردا چەسپێنرا. لە کۆتاییدا بەشار ئاشنا بوو بە میکانیکی بەڕێوەبردنی وڵات.

بۆ دامەزراندنی بڕوانامە سەربازییەکانی، بەشار لە ساڵی ١٩٩٤ پەیوەندی بە ئەکادیمیای سەربازیی حومسەوە کرد و لە ڕێگەی پلەکانەوە بەرزبووەوە و لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٩٩دا بوو بە عەقید لە پاسەوانی کۆمارییەکانی نوخبەی سووریا. بۆ دروستکردنی بنکەیەکی دەسەڵات بۆ بەشار لە سەربازیدا، فەرماندە فیرقە کۆنەکان ناچاربوون خانەنشین ببن و ئەفسەرە تازە و گەنجە عەلەوییەکانی دڵسۆز بۆی جێگەیان گرتەوە.

لە ساڵی ١٩٩٨ بەشار پۆرتفۆلیۆی لوبنانی سووریای گرتە ئەستۆ، کە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە لەلایەن عەبدولحەلیم خەددام جێگری سەرۆکی لوبنانەوە بەڕێوەدەبرا، کە تا ئەوکاتە ڕکابەرێکی ئەگەریی بوو بۆ پۆستی سەرۆکایەتیی لوبنان. بەشار بە دەستبەسەرداگرتنی کاروباری سووریا لە لوبنان توانی خەددام پاڵ بنێتە لایەک و بنکەی دەسەڵاتی خۆی لە لوبنان دابمەزرێنێت. ھەر لەو ساڵەدا، دوای ڕاوێژی بچووک لەگەڵ سیاسەتمەدارانی لوبنان، ئیمیل لاھود، ھاوپەیمانێکی سەرسەختی وەک سەرۆکی لوبنان داناوە، ئەمەش ڕەفیق حەریری، سەرۆکوەزیرانی پێشووی لوبنانی لابردووە، کە قورسایی سیاسی خۆی لە پشت کاندیدکردنی بۆ سەرۆکوەزیرانی لوبنان دانەناوە. بۆ زیاتر لاوازکردنی ڕژێمی کۆنی سووریا لە لوبنان، بەشار، غازی کەنعان، کۆمیساری باڵای دیفاکتۆی سووریا لە لوبنان، بە ڕوستوم غەزالە گۆڕی.

ھاوتەریب لەگەڵ ژیانی سەربازی، بەشار خەریکی کاروباری گشتی بوو. دەسەڵاتی فراوانی پێدرا و بوو بە بەرپرسی فەرمانگەی وەرگرتنی سکاڵا و تانەکانی ھاووڵاتییان، سەرکردایەتی ھەڵمەتێکی دژ بە گەندەڵی کرد. لەئەنجامی ئەم ھەڵمەتە، چەند ڕکابەرێکی ئەگەری بەشار بۆ پۆستی سەرۆکایەتی ھەرێمیی بە تۆمەتی گەندەڵی دادگایی کران. ھەروەھا بەشار بوو بە سەرۆکی کۆمەڵەی کۆمپیوتەری سووریا و ھاوکاری ناساندنی ئینتەرنێتی کرد لە سووریا، وێنەی خۆی وەک مۆدێرنکار و چاکسازیخواز بەھێزتر کرد.

ژیانی تایبەتی

بەشار ئەسەد لەگەڵ ئەسما ئەسەدی ھاوسەری

ئەسەد بە ئینگلیزییەکی پاراو و فەڕەنسیەیەکی سەرەتایی قسە دەکات، لە قوتابخانەی فرانسۆ-عەرەبی ئەلحوڕیە خوێندوویەتی لە دیمەشق.

لە کانوونی یەکەمی ٢٠٠٠ ئەسەد لەگەڵ ئەسما ئەخراس ھاوسەرگیری کرد کە ھاووڵاتیەکی بەڕیتانیایی بەڕەگەز سووریە لە شاری ئەکتۆن لە لەندەن. لە ساڵی ٢٠٠١ ئەسما یەکەم منداڵی بوو، بەناوی حافز کە ناوی باوکی بەشار ئەسەدە لە ساڵی ٢٠٠٣ کچێکیان بوو بە ناوی زەین، دوای ئەویش کوڕی دووەمیان کەریم لە ساڵی ٢٠٠٤. لە کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەسەد لە چاوپێکەوتنێکدا ڕای گەیاند کە ژنەکەی دووگیان بووە،بەڵام دواتر ھیچ ڕاپۆرتێک لەبارەی ئەوەی منداڵی چوارەمیان دەبێت بڵاونەکراوەتەوە.

بەشار موسڵمانێکی عەلەوییە.

خوشکی ئەسەد بوشرا ئەسەدە و دایکی ئەنیسا مەخلوف لە ساڵی ٢٠١٢ و ٢٠١٣ سووریایان جێھێشت. لە ئیمارات نشتەجێ بوون. مەخلوف ساڵی ٢٠١٦ لە دیمەشق کۆچی دوایی کرد.

خێزانداری

خێزانەکەی ناو ئەسما ئەسەدە و تا ئێستا سێ منداڵیان ھەیە بەناوەکانی حافز و زین و کەریم

وەرگرتنی پۆستی سەرۆکایەتی

ساڵی ١٩٧٠، حافز ئەسەد کە لە کەمایەتیی عەلەوی بوو، کودەتای کرد و لە ساڵی ١٩٧١دا بوو بە سەرۆککۆماری سووریا و تا ساڵی ٢٠٠٠ کە مرد، لەم پۆستەدا مایەوە، حافز ئەسەد لە وەسیەتنامەکەی خۆیدا کوڕە گەورەکەی دەستنیشان کرد بۆ گرتنەوەی شوێنی خۆی، بەڵام ئەو لە ڕووداوێکی ئۆتۆمبێلدا لە ساڵی ١٩٩٤ گیانی لەدەست دا. ئەوە بوو بەشاری کوڕی لە شوێنی خۆی دانا کە لە ھەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٠٧دا، لەبەر ئەوەی تاکەکەس بوو بۆ پۆستی سەرۆکایەتی کاندید کرابوو، جارێکی دیکە بۆ سەرۆکایەتی ھەڵبژێردراوە. ھەڵبەتە، بەپێی دەستووری سووریا، پێویست بوو تەمەنی سەرۆک لە ٤٠ ساڵ کەمتر نەبێت، بەڵام بەشار تەنھا تەمەنی ٣٤ ساڵ و ١٠ مانگ بوو، بۆیە ئەنجومەنی نوێنەرانی سووریا ئەو خاڵەی لە دەستوورەکە گۆڕی و کردی بە ٣٤ ساڵ. بەمەش بووە سەرۆکی سووریا.

بەشار ئەسەد، ئەو دەمەی لە بەریتانیا بوو بەھۆی پیشەکەیەوە، شوناسی لەگەڵ پزیشک و پسپۆڕی بواری نەخۆشییەکانی دڵ، کرد بەناوی فواز ئەخرس، بەمەش کچەکەی ناسی و لە ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٠دا لەگەڵ ئەسما ئەسەدی سوننە مەزھەبی بەڕەگەز عەرەب، ژیانی ھاوسەری پێکھێنا. ئێستا کچ و کوڕێکی بەناوی زین و کەریم لێ ھەیە.

بەشار ئەسەد، لە ٢٧ حوزەیرانی ٢٠٠٠ دا کرا بە بەرپرس و ئاسایشی حیزبی بەعسی سووریا و لەتەمووزی ھەمان ساڵدا، بۆ سەرۆکی سووریا لەلایەن ھەمان حیزبەوە بەبەشداربوونی جەماوەرێکی زۆر لەدیمەشق ھەڵبژێردرا.

بەشار ئەسەد، بەھاتنی بۆ سەر حوکم، ویستی کۆمەڵێک چاکسازی لەبەڕێوەبردنی وڵاتدا بکات، ئەویش بۆ باشترکردنی ئابووری خەڵک و وڵات؛ بەڵام نەیتوانی و ئەوەی بەناوی بەھاری دیمەشقەوە دەستیپێکرد، بەنابوتکردنی خۆی و گۆشەگیرکردنی حکوومەتەکەی کۆتایی پێھات. چونکە، ڕاستەوخۆ ڕەفیق حەریری سەرۆکی لوبنانی کوشت و بەمەش، بەناچاری ئەو سوپایەی لە ساڵی ١٩٧٥ و لە لوبنان بوو، دوا سەربازی لە ٢٠٠٥دا کشانەوە. لەبەرامبەریشدا سزای ئابووریان بەسەردا سەپاند و وڵات تووشی قەیرانی ئابووری ھات و بەتەواوی ژێرخانەکەی ھەڵئاوسا.

بەستەرە دەرەکییەکان

کورتەیەک لە ژیانی بەشار ئەسەد، سەرۆکی دیکتاتۆری سووریا