بۆینگ ئێف/ئەی-١٨ئی/ئێف سووپەر ھۆرنێت

بۆینگ ئێف/ئەی-١٨ئی/ئێف سووپەر ھۆرنێت
	فڕۆکەیەکی ئێف/ئەی-١٨ئێف سووپەر ھۆرنێت لە کاتی فڕیندا
جۆر	فڕۆکەی جەنگیی فرە-ڕۆڵ
وڵاتی بنەچە	ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
دروستکەر	ماکدۆنڵ داگڵاس; بۆینگ
یەکەم فڕین	٢٩ی تشرینی دووەمی ١٩٩٥
خستنەخزمەت	١٧ی تشرینی دووەمی ١٩٩٩
دۆخ	لە خزمەتدایە
بەکارھێنەرە سەرەکییەکان	ھێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکان; ھێزی ئاسمانیی شاھانەی ئوسترالیا; ھێزی ئاسمانیی کووەیت;
ماوەی بەرھەمھێنان	١٩٩٥–ئێستا
ژمارەی دروستکراو	زیاتر لە ٦٣٠ (تا ساڵی ٢٠٢١)
تێچووی یەکە	٧٠.٥ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی (لە ساڵی ٢٠٢١)
پەرەپێدراو لە	ماکدۆنڵ داگڵاس ئێف/ئەی-١٨ ھۆرنێت

بۆینگ ئێف/ئەی-١٨ئی و ئێف/ئەی-١٨ئێف سووپەر ھۆرنێت (بە ئینگلیزی: Boeing F/A-18E/F Super Hornet) دوو جۆری فڕۆکەی جەنگیی دوو بزوێنەری و فرە-ڕۆڵی فڕۆکەھەڵگرن کە لەسەر بنەمای فڕۆکەی ماکدۆنڵ دۆگڵاس ئێف/ئەی-١٨ ھۆرنێت دروستکراون. جۆرەکانی ئێف/ئەی-١٨ئی (تەک کورسی) و ئێف/ئەی-١٨ئێف (دوو کورسی) گەورەترن و جۆرێکی پێشکەوتووتری ئێف/ئەی-١٨سی و دی ھۆرنێتن.

سووپەر ھۆرنێت بزوێنەرێکی ناوەکیی ٢٠ملم (M61 rotary cannon)ی ھەیە و دەتوانێت مووشەکی ھەوا-بە-ھەوا و چەکی ھەوا-بە-زەوی ھەڵبگرێت. ھەروەھا دەتوانرێت تانکی سووتەمەنیی دەرەکی پێوە ببەسترێت و وەک فڕۆکەیەکی تانکەری ئاسمانیش بەکاربھێنرێت.^[٤]

فڕۆکەکە لە سەرەتادا لەلایەن کۆمپانیای ماکدۆنڵ داگڵاسەوە دیزاین کرا و بەرھەمھێنرا. یەکەم فڕینی سووپەر ھۆرنێت لە ساڵی ١٩٩٥ بوو. دوای یەکگرتنی ماکدۆنڵ داگڵاس و بۆینگ لە ساڵی ١٩٩٧، بەرھەمھێنانی بە شێوەیەکی فراوان دەستیپێکرد. سووپەر ھۆرنێت لە ساڵی ١٩٩٩ەوە چووەتە خزمەت لە ھێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکان و جێگەی فڕۆکەی Grumman F-14 Tomcatی گرتەوە کە لە ساڵی ٢٠٠٦ خانەنشین کرا.^[٥]

پەرەپێدان

سەرچاوەکان

سووپەر ھۆرنێت لە بنەڕەتدا پەرەپێدانێکی فڕۆکەی ئێف/ئەی-١٨ ھۆرنێتە کە لە ساڵانی ١٩٨٠دا دیزاین کراوە. لەو کاتەدا، ھێزی دەریایی ئەمریکا ڕووبەڕووی چەندین کێشە بووەوە، چونکە فڕۆکەی جەنگیی نەوەی نوێی Grumman A-12 Avenger II کە بڕیار بوو جێگەی فڕۆکە کۆنەکانی بگرێتەوە، بەھۆی قورسیی کێش و بەرزبوونەوەی تێچوونەوە لە ساڵی ١٩٩١ ھەڵوەشێنرایەوە.^[٦]

بەبێ بوونی جێگرەوەیەکی ڕوون، ھێزی دەریایی بڕیاری دا پەرە بە دیزاینێکی پێشکەوتووی ئێف/ئەی-١٨ بدات وەک بەدیلێکی کەم مەترسی و کەم تێچووتر. بیرۆکەکە ئەوە بوو کە باڵەکانی گەورەتر بکرێن و بزوێنەری بەھێزتری بۆ دابنرێت، ھەروەھا ئەلیکترۆنیاتی فڕینی (avionics) پێشکەوتووتری بۆ زیاد بکرێت. دیزاینە نوێیەکە ناوی "ھۆرنێتی دوو" (Hornet II)ی لێنرا و دواتر بە فەرمی بوو بە ئێف/ئەی-١٨ئی (تەک کورسی) و ئێف/ئەی-١٨ئێف (دوو کورسی) "سووپەر ھۆرنێت".^[٧]

تاقیکردنەوە و بەرھەمھێنان

یەکەم فڕۆکەی ئێف/ئەی-١٨ئی لە ٨ی ئەیلوولی ١٩٩٥ نمایش کرا و یەکەم فڕینی لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ١٩٩٥ ئەنجام دا.^[١] پڕۆگرامی تاقیکردنەوەی فڕین زۆر سەرکەوتوو بوو و فڕۆکەکە توانی ھەموو پێداویستییەکانی ھێزی دەریایی جێبەجێ بکات. لە شوباتی ١٩٩٩، سووپەر ھۆرنێت یەکەم نیشتنەوەی لەسەر فڕۆکەھەڵگری USS John C. Stennis ئەنجام دا.^[٨]

دیزاین

سووپەر ھۆرنێت جۆرێکی گەورەتر و پێشکەوتووتری ئێف/ئەی-١٨سی/دی ھۆرنێتە. بۆ کەمکردنەوەی ڕووبەری ڕاداریی بینراو (radar cross-section - RCS)، چەندین گۆڕانکاری لە دیزاینی جەستە و کونی ھەواکێشەکانیدا کراوە. ئەمەش وایکردووە کە فڕۆکەکە لەلایەن ڕاداری دوژمنەوە بە زەحمەتتر ببینرێت.^[٩]

جەستەی فڕۆکەکە ٢٠٪ گەورەترە، کێشی بەتاڵی ٧,٠٠٠ پاوند (٣,٢٠٠ کگم) زیاترە، و کێشی ھەڵفڕینی ١٥,٠٠٠ پاوند (٦,٨٠٠ کگم) زیاترە لە ھۆرنێتی ئاسایی. سووپەر ھۆرنێت دەتوانێت ٣٣٪ سووتەمەنیی ناوەکیی زیاتر ھەڵبگرێت، کە مەودای ئەرکەکانی بە ڕێژەی ٤١٪ و ماوەی مانەوەی لە ئاسماندا بە ٥٠٪ زیاد دەکات.^[١٠]

سیستەمی فڕینی ئەلیکترۆنی

لە سەرەتادا، سووپەر ھۆرنێت ڕاداری APG-73ی بەکاردەھێنا، بەڵام دواتر بە ڕاداری پێشکەوتووتری APG-79 Active Electronically Scanned Array (AESA) نوێ کرایەوە.^[١١] ئەم ڕادارە توانایەکی زۆر باشتری ھەیە لە شوێنکەوتنی ئامانجەکان و بەرگری لە دژی جەنگی ئەلیکترۆنی. کۆکپیتی فڕۆکەکە شاشەیەکی گەورەی ھەستیاری لەمسی (touchscreen) و چەندین سیستەmi پێشکەوتووی تری تێدایە کە یارمەتی فڕۆکەوان دەدات بە ئاسانی کۆنترۆڵی فڕۆکە و چەکەکانی بکات.

مێژووی کارکردن

ھێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکان

سووپەر ھۆرنێت یەکەم ئەرکی جەنگیی خۆی لە ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٢ ئەنجام دا، کاتێک فڕۆکەکانی سەر فڕۆکەھەڵگری USS Abraham Lincoln ھێرشیان کردە سەر سیستەمی بەرگریی ئاسمانیی عێراق لە چوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی "Southern Watch".^[١٢] لە کاتی جەنگی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣، فڕۆکەکانی سووپەر ھۆرنێت ڕۆڵێکی گرنگیان بینی لە پشتیوانیکردنی ھێزە زەمینییەکان و لەناوبردنی ئامانجەکان.

یەکێک لە ڕووداوە ناسراوەکان لە ٨ی حوزەیرانی ٢٠١٧ بوو، کاتێک فڕۆکەیەکی ئێف/ئەی-١٨ئی فڕۆکەیەکی جەنگیی Su-22ی سووریای خستە خوارەوە دوای ئەوەی فڕۆکە سوورییەکە ھێرشی کردبووە سەر ھێزەکانی ھاوپەیمانان. ئەمە یەکەم سەرکەوتنی ئاسمانیی فڕۆکەیەکی ئەمریکی بوو لەم سەدەیەدا.^[١٣]

ھێزی ئاسمانیی ئوسترالیا

{{وتاری سەرەکی{ھێزی ئاسمانیی شاھانەی ئوسترالیا}}

لە ساڵی ٢٠٠٧، حکومەتی ئوسترالیا بڕیاری دا ٢٤ فڕۆکەی ئێف/ئەی-١٨ئێف بکڕێت بۆ ھێزی ئاسمانیی شاھانەی ئوسترالیا (RAAF).^[١٤] ئەم فڕۆکانە لە ساڵی ٢٠١٠ەوە چوونە خزمەت و ڕۆڵێکی گرنگیان ھەیە لە پاراستنی ئاسمانی وڵاتەکەدا.

ھێزی ئاسمانیی کوەیت

لە ساڵی ٢٠١٦، کوەیت گرێبەستێکی بۆ کڕینی ٢٨ فڕۆکەی سووپەر ھۆرنێت (٢٢ جۆری E و ٦ جۆری F) واژۆ کرد.^[١٥] یەکەم فڕۆکەکان لە ساڵی ٢٠٢١ گەیشتنە کوەیت.

جۆرەکان

ئێف/ئەی-١٨ئی سووپەر ھۆرنێت

جۆری تەک کورسی (single-seat)

ئێف/ئەی-١٨ئێف سووپەر ھۆرنێت

جۆری دوو کورسی (two-seat). کورسیی دووەم بۆ ئەفسەری سیستەمەکانی چەکە (Weapon Systems Officer - WSO).

ئیئەی-١٨جی گڕۆولەر (EA-18G Growler)

جۆرێکی تایبەتی جەنگی ئەلیکترۆنییە کە لەسەر بنەمای ئێف/ئەی-١٨ئێف دروستکراوە. لەبری چەک، سیستەمی تێکدانی ڕادار و پەیوەندییەکانی دوژمن ھەڵدەگرێت.

بەکارھێنەران

ئوسترالیا: ھێزی ئاسمانیی شاھانەی ئوسترالیا – ٢٤ فڕۆکەی ئێف/ئەی-١٨ئێفی ھەیە.^[١٦]
کووەیت: ھێزی ئاسمانیی کوەیت – ٢٨ فڕۆکەی (٢٢ جۆری E و ٦ جۆری F) داوا کردووە.^[١٧]
ویلایەتە یەکگرتووەکان: ھێزی دەریاییی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا – زیاتر لە ٥٠٠ فڕۆکەی لە خزمەتدایە.

تایبەتمەندییەکان (F/A-18E/F)

{{#if:

colspan="2" style="text-align:center; background-color:#d3d3d3;"	تایبەتمەندییە گشتییەکان
کارمەند	{داڕێژە:کارمەند
درێژی	{داڕێژە:درێژی
درێژایی باڵەکان	{داڕێژە:درێژایی باڵ
بەرزی	{
ڕووبەری باڵەکان	{داڕێژە:ڕووبەری باڵ
کێشی بەتاڵ	{داڕێژە:کێشی بەتاڵ
کێشی پڕ	٤٧٬٠٠٠ پاوەند (٢١٬٣٢٠ کگم)
زۆرترین کێشی ھەڵفڕین	{داڕێژە:زۆرترین کێشی ھەڵفڕین
بزوێنەرەکان	{داڕێژە:بزوێنەرەکان
کارایی
زۆرترین خێرایی	{داڕێژە:زۆرترین خێرایی
خێرایی وەستان
مەودا	{داڕێژە:مەودا
مەودای جەنگی	{داڕێژە:مەودای جەنگی
مەودای گواستنەوە	{داڕێژە:مەودای گواستنەوە
بەرزیی خزمەتگوزاری	{داڕێژە:بەرزیی خزمەتگوزاری
ڕێژەی سەرکەوتن	{داڕێژە:ڕێژەی سەرکەوتن
چەک و تەقەمەنی
* تۆپ: ١ × ٢٠ مم M61A2 Vulcan rotary cannon، ٤١٢ فیشەک خاڵی ھەڵگرتن: ١١ خاڵ بە توانای ھەڵگرتنی ١٧٬٧٥٠ پاوەند (٨٬٠٥٠ کگم) چەک، لەوانە: مووشەکی ھەوا-بە-ھەوا: ٤ × AIM-9 Sidewinder ١٢ × AIM-120 AMRAAM مووشەکی ھەوا-بە-زەوی: AGM-65 Maverick AGM-88 HARM AGM-158 JASSM بۆمب: بۆمبی زیرەکی JDAM بۆمبی Paveway بۆمبەکانی Mark 80		سیستەمی فڕینی ئەلیکترۆنی (ئەویۆنیکس)
* ڕاداری Hughes APG-73 یان Raytheon APG-79 AESA سیستەمی جەنگی ئەلیکترۆنی سیستەمی شوێنکەوتنی ژێر-سوور (Infrared)

تایبەتمەندییەکان لە سەرچاوەکانی: U.S. Navy fact file،^[١٨] Boeing،^[١٠] و NASA^[١٩] وەرگیراون.

وتارە پەیوەندیدارەکان

سەرچاوەکان

^ ^ئ ^ا Donald، David (٢٠٠٢). Warplanes of the Fleet. London: AIRtime. لاپەڕە ٥٧. ژپنک ١-٨٨٠٥٨٨-٤٣-٢. {{cite book}}: نرخی |ژپنک= بپشکنە: checksum (یارمەتی)
^ «Super Hornet Production Extended as US Navy Orders More». ainonline.com. ٤ی شوباتی ٢٠٢١.
^ «Department of the Navy Fiscal Year (FY) 2021 Budget Estimates» (PDF). لە ١٦ی شوباتی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ١٦ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ «F/A-18E/F Super Hornet as a Tanker». GlobalSecurity.org. لە ١٠ی ئەیلوولی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ «U.S. Navy's F-14 Tomcat retires». U.S. Navy. ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٦. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی شوباتی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
^ Stevenson، James P. (٢٠٠١). The $5 Billion Misunderstanding: The Collapse of the A-12 Fighter Program. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ژپنک ٩٧٨-١-٥٥٧٥٠-٧٧٧-٨.
^ Kinzey، Bert (١٩٩٢). F/A-18 Hornet in detail & scale. Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications. ژپنک ١-٨٧٩٣٨٣-٠٤-X. {{cite book}}: نرخی |ژپنک= بپشکنە: checksum (یارمەتی)
^ Dorr، Robert F. (١٩ی شوباتی ١٩٩٩). «Super Hornet scores big in evaluation». Aerospace Daily. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ Fox، Greg (٢٠٠٧). «Stealth and the Super Hornet». Journal of the Australian Naval Institute (125): ٤٧١–٤٧٥.
^ ^ئ ^ا «F/A-18E/F Super Hornet». Boeing. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
^ «Super Hornet capability fact sheet» (PDF). Royal Australian Air Force. ئازاری ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی تەممووزی ٢٠١٢ ھێنراوە.
^ «VFA-115 First to Employ JDAM in Combat». U.S. Navy. ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٢. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
^ Lendon، Brad (١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٧). «US Navy jet shoots down Syrian plane». CNN. لە ٢٢ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە.
^ «Super Hornets to fill capability gap». The Age. Melbourne, Australia. ٦ی ئازاری ٢٠٠٧. لە ١٠ی ئەیلوولی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ Shalal، Andrea (١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦). «Kuwait to buy 28 Boeing F-18 Super Hornets: U.S. official». Reuters. لە ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.
^ International Institute for Strategic Studies (٢٠١٧). The Military Balance 2017. Routledge. لاپەڕە ٢٧٢. ژپنک ٩٧٨-١٨٥٧٤٣٩٠٠٧.
^ International Institute for Strategic Studies (٢٠١٧). The Military Balance 2017. Routledge. لاپەڕە ٣٤٨. ژپنک ٩٧٨-١٨٥٧٤٣٩٠٠٧.
^ «F/A-18E/F Super Hornet». U.S. Navy. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
^ «F/A-18: A Legacy of Innovation». NASA. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی تەممووزی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی تەممووزی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[Donald_2002,_p._57.-1] ئ ^ا Donald، David (٢٠٠٢). Warplanes of the Fleet. London: AIRtime. لاپەڕە ٥٧. ژپنک ١-٨٨٠٥٨٨-٤٣-٢. {{cite book}}: نرخی |ژپنک= بپشکنە: checksum (یارمەتی)

[2] «Super Hornet Production Extended as US Navy Orders More». ainonline.com. ٤ی شوباتی ٢٠٢١.

[3] «Department of the Navy Fiscal Year (FY) 2021 Budget Estimates» (PDF). لە ١٦ی شوباتی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ١٦ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[4] «F/A-18E/F Super Hornet as a Tanker». GlobalSecurity.org. لە ١٠ی ئەیلوولی ٢٠١١ ھێنراوە.

[F-14_retirement-5] «U.S. Navy's F-14 Tomcat retires». U.S. Navy. ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٦. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی شوباتی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.

[6] Stevenson، James P. (٢٠٠١). The $5 Billion Misunderstanding: The Collapse of the A-12 Fighter Program. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ژپنک ٩٧٨-١-٥٥٧٥٠-٧٧٧-٨.

[kinzey_1992-7] Kinzey، Bert (١٩٩٢). F/A-18 Hornet in detail & scale. Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications. ژپنک ١-٨٧٩٣٨٣-٠٤-X. {{cite book}}: نرخی |ژپنک= بپشکنە: checksum (یارمەتی)

[8] Dorr، Robert F. (١٩ی شوباتی ١٩٩٩). «Super Hornet scores big in evaluation». Aerospace Daily. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە.

[Fox_2007_p._471-9] Fox، Greg (٢٠٠٧). «Stealth and the Super Hornet». Journal of the Australian Naval Institute (125): ٤٧١–٤٧٥.

[Boeing_F/A-18E/F_Super_Hornet-10] ئ ^ا «F/A-18E/F Super Hornet». Boeing. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.

[gov.au_fact_sheet-11] «Super Hornet capability fact sheet» (PDF). Royal Australian Air Force. ئازاری ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی تەممووزی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[12] «VFA-115 First to Employ JDAM in Combat». U.S. Navy. ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٢. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.

[Lendon_2017-13] Lendon، Brad (١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٧). «US Navy jet shoots down Syrian plane». CNN. لە ٢٢ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە.

[14] «Super Hornets to fill capability gap». The Age. Melbourne, Australia. ٦ی ئازاری ٢٠٠٧. لە ١٠ی ئەیلوولی ٢٠١١ ھێنراوە.

[15] Shalal، Andrea (١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦). «Kuwait to buy 28 Boeing F-18 Super Hornets: U.S. official». Reuters. لە ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.

[IISS_2017_272-16] International Institute for Strategic Studies (٢٠١٧). The Military Balance 2017. Routledge. لاپەڕە ٢٧٢. ژپنک ٩٧٨-١٨٥٧٤٣٩٠٠٧.

[IISS_2017_348-17] International Institute for Strategic Studies (٢٠١٧). The Military Balance 2017. Routledge. لاپەڕە ٣٤٨. ژپنک ٩٧٨-١٨٥٧٤٣٩٠٠٧.

[US_Navy_F/A-18E/F_fact_file-18] «F/A-18E/F Super Hornet». U.S. Navy. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.

[19] «F/A-18: A Legacy of Innovation». NASA. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی تەممووزی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی تەممووزی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

[١٩]