ئەفزەل کوڕی سەلاحەدین

ئەفزەل کوڕی سەلاحەدین
الملیک ئەفزەل
ئەمیری دیمەشق
فەرمانڕەوایی	٤ ئازار ١١٩٣–١١٩٦
تاج لەسەر نان	١١٩٦ ز
پێشوو	سەلاحەدین
جێگر	عادل
ناوی تەواو ئەفزەل کوڕی سەلاحەدین یوسف کوڕی ئەییوب
خانەدان	دەوڵەتی ئەییوبی
باوک	سەلاحەدین
لەدایکبوون	١١٦٩ دیمەشق
مردن	١٢٢٥

ئەفزەل کوڕی سەلاحەدین (بە عەرەبی: الأفضل بن صلاح الدین) (١١٦٩ ز - ١٢٢٥)یەکێک بوو لە شازدە کوڕەکانی سەلاحەدین (سوڵتانی میسر و سوریا) بەڕەچەلەک کوردە. لە شوێنی باوکی بووە دووەم میری ئەییووبی دیمەشق. پیشەی ئەو وەک فەرمانڕەوایەک شەترەنج بوو و بەھۆی دووبارەبوونەوەی ململانێی چەکداری لەگەڵ ئەندامە دیارەکانی دیکەی خێزانەکەیدا جێگیر بوو. لە کۆتاییدا لەلایەن مامی (عادل)ەوە لەڕووی سیاسییەوە پەراوێزخرا و ژمارەیەک شارۆچکەی کەمتر گرنگیان پێدرا بۆ ئەوەی فەرمانڕەوایی بکات. ھەروەھا دواتر لە ژیانیدا بووە موسڵمانی شیعە وەک لەو شیعرانەی کە نووسیویەتی کە لەلایەن شەمسەدین زەھەبی ھاتووە کە دەڵێت «ئەبوبەکر زوڵمی لە عەلی ئەنجامداوە».

ژیانی سەرەتایی

ئەفزەل یەکێک بوو لە فەرماندە ئەیوبییەکان لە جەنگی ئەرسوفدا، کە سەڵاحەدین لەلایەن ڕیچاردی یەکەمی ئینگلتەرا و ھێزەکانی جەنگی خاچھەڵگری سێیەمەوە شکستی ھێنا. کاتێک سەڵاحەدین لە ساڵی ١١٩٣ کۆچی دوایی کرد، ئەفزەل دیمەشقی بە میرات گرت، بەڵام باقی خاکەکانی باوکی نا، میسر لەلایەن براکەی عەزیز ئیدیعای لەسەر کرا، کە پێشتر وەک پارێزگار دانرابوو، حەلەب لەلایەن برایەکی دیکەی زاھیرەوە. لەکاتێکدا باوکی لە مردندا بوو، ئەفزەل ھەموو ئەمیرەکانی ئەو کاتەی لە دیمەشق بانگ کرد بۆ ئەوەی سوێندی بەیعەتیان پێ بخۆن. ئەفزەل لەڕووی تیۆرییەوە سەرۆکی بنەماڵەی ئەیوبی بوو، بەڵام نەیتوانی ھیچ ئاستێک لە دەسەڵات بەسەر خوشک و براکانیدا بسەپێنێت، ھەر زوو سەلماندی کە توانای کەمی وەک فەرمانڕەوایی ھەیە.

ململانێ لەناو بنەماڵەی ئەیوبی و دواجار لەدەستدانی دەسەڵات

لە مانگی ئایاری ساڵی ١١٩٤ ئەفزەل لە دیمەشقی پایتەختی خۆی لەلایەن عەزیز برایەوە ھێرشی کرایە سەر. مامی ھەردووکیان بە ناوی (عادل سەفادین) لە جزیرە بە ڕێپێوان ھاتە خوارەوە و نێوەندگیری ئاشتی کرد. ئەمەش لە ماوەی ساڵێکدا شکێندرا و عەزیز دیسان ڕێپێوانێکی کردەوە بۆ سەر دیمەشق، بەڵام لەلایەن ئەفزەل درایەوە بۆ میسر. تا ساڵی ١١٩٦ عادل تاقەتی نەمابوو بۆ ناکارامەیی ئەفزەل و ھاوپەیمانی لەگەڵ عەزیز کردبوو. پاشان عادل دیمەشقی خستە ژێر دەسەڵاتەوە، ئەمەش ڕێگەی بە ئەفزەل دا خانەنشین بێت بۆ شارۆچکەی سەلخاد لە حەوران. لە تشرینی دووەمی ساڵی ١١٩٨ عەزیز بەھۆی کاریگەری کەوتنی لە ئەسپێکەوە لەکاتی ڕاوکردندا کۆچی دوایی کرد. لە ترسی تەماحی عادل، میرەکانی میسر لە خانەنشینییەوە بانگیان کرد ئەفزەل بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆکی میسر بۆ کوڕە گەنجەکەی عەزیز. لە ساڵی ١١٩٩ ھاوپەیمانی لەگەڵ برای زاھیرەوە حەلەب کرد کە ھاوکات دوژمنی عادل بوو و مامی خۆیان لە دیمەشق گەمارۆدا. عادل بە لێھاتوویییەوە کوڕەزاکانی لە دژی یەکتر یاری دەکرد، و وەلیدەکانی ھەردووکیان لە بەیعەتیان بردەوە. ھاتنی کامیل کوڕی عادل، بۆ دیمەشق بە ھێزی بەھێزکردن و بەردەوامی شەڕ، بووە ھۆی کۆتایی ھاتنی گەمارۆکە لە کانوونی دووەمی ساڵی ١١٩٩، ئەفزەل پاشەکشەی کرد بۆ میسر، بەڵام مامی بەدوایدا کەوت و لە بیلبەیس سوپاکەی شکست پێھێنا. لە ھەڵاتنی بۆ قاھیرە، ئەفزەل سکاڵای لەسەر ئاشتی تۆمار کرد بە ھەر مەرجێک کە بتوانێت لە عادل وەری بگرێت لە میسر زەوت کرا، بەڵێنی شارەکانی سەمیساد و فارقین پێدرا. لە ١٧ی شوباتی ١٢٠٠ عافل خۆی بە 'سوڵتان' ڕاگەیاند. ئەفزەل لەلایەن یەکێکی دیکە لە کوڕەکانی عادل کە ناوی عەوحەد بوو، ڕەتکرایەوە کۆنترۆڵی فارقین بکرێت. ئەفزەل جارێکی تر ھاوپەیمانی لەگەڵ زاھیرەوە کرد و برایان جارێکی تر دیمەشقیان گەمارۆدا؛ بەڵام دیسان ناکۆکی لە نێوان براکاندا دروست بووەوە و دواجار ئەفزەل ئیرادەی بەردەوامبوون لە شەڕەکانی لەدەستدا. عادل دەسەڵاتی ئەفزەلی بەسەر سەمیساد و ساروج و ژمارەیەک شارۆچکەی دیکەدا پشتڕاست کردەوە. زاھیر لە بەھاری ساڵی ١٢٠٢دا دان بە سەروەری مامیدانا و عادل سەرکەوتوو بوو لە جێبەجێکردنی دەسەڵاتی خۆی بەسەر ھەموو دەسەڵاتەکانی ئەیوبیدا.

دوایین ھەوڵ بۆ وەرگرتنەوەی دەسەڵات

لە ساڵی ١٢١٨دا، دوای مردنی زاھیر، ئەفزەل تەنیایییەکەی لە سەمیساد پچڕاند بۆ ئەوەی دوا جار داوای دەسەڵات بکات. لەگەڵ کەیکاوسی یەکەمی سوڵتانی سەلجوقی ھاوپەیمانی کرد، بە نیازی گرتنی شاری حەلەب. ڕاست بە فۆرم دوای ئەوەی دوو شارۆچکەی گرتەوە زۆری نەخایاند لەگەڵ ھاوپەیمانەکەیدا شەڕی کرد و بەشداری زیاتری لە شەڕەکەدا نەکرد، دواتر کایکاوس شکستی ھێنا. ئەفزەل لە ساڵی ١٢٢٥ کۆچی دوایی کرد.