بۆ ناوەڕۆک بازبدە

ئیندۆرفین

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

ئیندۆرفین ھۆرمۆنێکە لە لاشە لە مێشک لە ھیپۆفیز بەرھەم دێت و کۆنتڕۆلی دەکرێت یان لە دەرەوەی لاشە بەدەست دەھێنرێت، ئەرکی ھێورکردنەوەی مرۆڤە لە ئازار، و باشترکردنی میزاج[١][٢] جەستە کاتێک ئەو ھۆرمۆنە دەردەدات کە ھەست بە سترێس یان ئازار دەکات.[٢][٣] ھۆرمۆنی ئیندۆرفین لە کاتێکیش بەرھەم دێت کە دڵخۆشیت و پێدەکەنیت، یان بۆنەیەکی خۆش ڕوودەدات و وات لێدەکات ھەست بە خۆشی بکەیت یان خۆراکێکی بەچێژ دەخۆیت[٤][٥]

مێژوو

[دەستکاری]

پێپتیدی ئۆپیۆید لە مێشکدا بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٧٣ لەلایەن لێکۆڵەرانی زانکۆی ئابەردین، جۆن هیوز و هانس کۆستەرلیتز دۆزرایەوە. ئەوان "ئێنکێفالینس"یان جیاکردەوە (لەیۆنانی εγκέφαλος, cerebrum)لە پجن مێشک,بە ناوی مێت-ئێنکێفالین و لیو-ئێنکێفالیندەستنیشانکراون .[٦][٧][٨][٩] ئەمەش دوای دۆزینەوەی وەرگرێک هات کە پێشنیارکرابوو کاریگەرییە ئازارشکێنە ئازارشکێنەکانی مۆرفین و ئۆپیۆیدەکانی تر بەرهەمبهێنێت، کە بووە هۆی ئەوەی کۆستەرلیتز و هیوز بدۆزنەوە بۆ دۆزینەوەی لیگاندە ئۆپیۆیدەکانی ناوخۆیی. توێژینەوەکان لەم ماوەیەدا لەسەر گەڕان بەدوای دەرمانی ئازارشکێن بوو کە سیما ئالوودەبوون یان مەترسی زیادەڕۆیی لە ژەمی مۆرفین نەبووبێت .[٩][١٠] پتایدس ڕابی سیمانتۆڤ و سۆلۆمۆن ئێچ سنایدەر پێپتیدی هاوشێوەی مۆرفینیان لە مێشکی گوێدرێژ جیاکردەوە.[١١] ئێریک جەی سیمۆن کە بە شێوەیەکی سەربەخۆ وەرگرەکانی ئۆپیۆیدی دۆزیەوە، دواتر ئەم پێپتیدانەی بە ئەندۆرفین ناودەبرد. ئەم زاراوەیە لە بنەڕەتدا بۆ هەر پێپتیدێک دیاری کرا کە چالاکیی هاوشێوەی مۆرفین نیشان بدات.[١٢] لە ساڵی 1976، چۆ هاو لی و دەیڤید چۆنگ زنجیرەکانی α-، β-، و γ-ئەندۆرفینیان تۆمارکرد کە لە ڕژێنەکانی هێلکەدانی وشتر جیاکراونەتەوە بۆ چالاکییە ئۆپیۆیدەکانیان.[١٣][١٤] ئەوان دەستنیشانیان کرد کە بتا ئەندروموفین کاریگەری ئازارشکێنی بەهێزی بەرهەم دەهێنێت.[١٤] ویلهێلم فێڵدبێرگ و دێریک جۆرج سمیس لە ساڵی ١٩٧٧ ئەم ئیدیعایەیان پشتڕاستکردەوە، بۆیان دەرکەوت کە β-ئەندۆرفین زۆر بەهێزترە لە مۆرفین. جگە لەوەش، بۆیان دەرکەوت کە بە تەواوی لە وەرگرەکانی تریاک لەلایەن نالۆکسۆنەوە لادەبرێت کە دژە مۆرفینێکی دەستنیشانکراوە.[١٥]

دواتر توێژینەوەکان جیاوازییان کردووە لە نێوان ئەنکیفالینەکان، ئەندۆرفینەکان و مۆرفینی بەرهەم هێنراوی ناوخۆیی,[١٦][١٧] کە پێپتید نییە. پێپتیدەکانی ئۆپیۆید بە پشتبەستن بە پرۆپێپتیدی پێشەکی خۆیان پۆلێن دەکرێن: هەموو ئەندۆرفینەکان لە پرۆپیۆمیلانۆکۆرتینی پێشەکی (POMC) دروست دەکرێن، کە لەلایەن پرۆئێنکیفالین A کۆد دەکرێن، و داینۆرفینەکان کە لەلایەن پێش داینۆرفین کۆد دەکرێن.[١٨][١٩]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «Endorphins: Functions, Levels, and Natural Boosts». Healthline (بە ئینگلیزی). ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١. لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  2. ^ ئ ا «Endorphins: What They Are and How to Boost Them». Cleveland Clinic (بە ئینگلیزی). لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  3. ^ «Endorphins: Effects and how to boost them». www.medicalnewstoday.com (بە ئینگلیزی). ٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  4. ^ «Endorphins: The brain's natural pain reliever». Harvard Health (بە ئینگلیزی). ٢٠ی تەممووزی ٢٠٢١. لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  5. ^ author.، Shah, Nandkumar S. ,. Endorphins and Opiate Antagonists in Psychiatric Research Clinical Implications. ISBN 1-4684-1119-5. OCLC 1204526471. {{cite book}}: |last= has generic name (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)
  6. ^ «Role of endorphins discovered». PBS Online: A Science Odyssey: People and Discoveries. Public Broadcasting System. ١ی کانوونی دووەمی ١٩٩٨. لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
  7. ^ Hughes J، Smith TW، Kosterlitz HW، Fothergill LA، Morgan BA، Morris HR (December 1975). «Identification of two related pentapeptides from the brain with potent opiate agonist activity». Nature. 258 (5536): 577–80. Bibcode:1975Natur.258..577H. doi:10.1038/258577a0. PMID 1207728. S2CID 95411.
  8. ^ Pasternak، Gavril W.، ed. (2011)، «Endogenous Opioids»، The Opiate Receptors، The Receptors (بە ئینگلیزی)، Totowa, NJ: Humana Press، pp. 93–120، doi:10.1007/978-1-60761-993-2_5، ISBN 978-1-60761-993-2، لە 2020-10-25 ھێنراوە
  9. ^ ئ ا «75 years of opioid research: the exciting but vain quest for the Holy Grail». British Journal of Pharmacology. 147 (Suppl 1): S153–S162. January 2006. doi:10.1038/sj.bjp.0706435. ISSN 0007-1188. PMC 1760732. PMID 16402099.
  10. ^ Purves D (4 July 2018). Neuroscience (Sixth ed.). New York. ISBN 978-1-60535-380-7. OCLC 990257568. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  11. ^ Simantov R، Snyder SH (July 1976). «Morphine-like peptides in mammalian brain: isolation, structure elucidation, and interactions with the opiate receptor». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 73 (7): 2515–9. Bibcode:1976PNAS...73.2515S. doi:10.1073/pnas.73.7.2515. PMC 430630. PMID 1065904.
  12. ^ «POMC-Derived Opioid Peptides»، Handbook of Biologically Active Peptides (بە ئینگلیزی)، Elsevier، pp. 1592–1595، 2013، doi:10.1016/b978-0-12-385095-9.00217-7، ISBN 978-0-12-385095-9، لە 2020-11-09 ھێنراوە
  13. ^ «Isolation and structure of an untriakontapeptide with opiate activity from camel pituitary glands». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 73 (4): 1145–1148. April 1976. Bibcode:1976PNAS...73.1145L. doi:10.1073/pnas.73.4.1145. ISSN 0027-8424. PMC 430217. PMID 1063395.
  14. ^ ئ ا Smyth، D G (May 2016). «60 YEARS OF POMC: Lipotropin and beta-endorphin: a perspective». Journal of Molecular Endocrinology. 56 (4): T13–T25. doi:10.1530/JME-16-0033. ISSN 0952-5041. PMID 26903509.
  15. ^ «C-Fragment of Lipotropin-An Endogenous Potent Analgesic Peptide». British Journal of Pharmacology. 60 (3): 445–453. July 1977. doi:10.1111/j.1476-5381.1977.tb07521.x. ISSN 0007-1188. PMC 1667279. PMID 560894.
  16. ^ Poeaknapo C، Schmidt J، Brandsch M، Dräger B، Zenk MH (September 2004). «Endogenous formation of morphine in human cells». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 101 (39): 14091–6. Bibcode:2004PNAS..10114091P. doi:10.1073/pnas.0405430101. PMC 521124. PMID 15383669.
  17. ^ Kream RM، Stefano GB (October 2006). «De novo biosynthesis of morphine in animal cells: an evidence-based model». Medical Science Monitor. 12 (10): RA207-19. PMID 17006413.
  18. ^ Purves D (4 July 2018). Neuroscience (Sixth ed.). New York. ISBN 978-1-60535-380-7. OCLC 990257568. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  19. ^ Stein، Christoph (2016-01-14). «Opioid Receptors». Annual Review of Medicine (بە ئینگلیزی). 67 (1): 433–451. doi:10.1146/annurev-med-062613-093100. ISSN 0066-4219. PMID 26332001. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite journal}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)

بەستەرە دەرەکییەکان

[دەستکاری]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ئیندۆرفین&oldid=1347504»