ئیبن خوزەیمە

محەممەد کوڕی ئیسحاق کوڕی خوزەیمە. اموغەیرە کوڕی ساڵح کوڕی بەکر سەلەمی نەیسابووری شافعی (٢٢٣ کۆچی - ٣١١ کۆچی)، کونیەی ئەبوبەکرە، حافز، شەرعزان، شێخی ئیسلام، و ئیمامی ئیمامەکان. نووسەری کتێبی سەحیحی ئیبن خوزەیمەیە. ئەو بە تێگەیشتنێکی ڕوونی لە پرسی ململانێ و پەسەندکردن لە بنەماکانی فیقھدا ناسرابوو، بەو پێیەی لێھاتوو بوو لە دۆزینەوەی ڕێگاکانی ئاشتکردنەوەی دەقە سەحیحەکان کە بەڕواڵەت ناکۆک بوون، دەیگوت: «ھەرکەسێک دوو دەقی ناکۆک ببینێت، با بێتە لام تا من بۆی ئاشت بکەمەوە.»

لەدایکبوون و پەروەردە

لە ساڵی ٢٢٣ی کۆچی لە شاری نیشاپور لەدایکبووە، و لە ژینگەیەکی ئایینیدا گەورە بووە. ویستویەتی سەفەر بکات بۆ گوێگرتن لە فەرموودەی پێغەمبەر، و ویستویەتی بچێتە لای قوتەیبەی کوڕی سەعید، بۆیە داوای مۆڵەتی باوکی کرد، باوکی لە وەڵامدا وتی: سەرەتا قورئان بخوێنەوە بۆ ئەوەی مۆڵەتت پێ بدەم. باوکی ھانی دەدا قورئانی پیرۆز لەبیر بکات، ئەویش لە تەمەنێکی بچووکدا لەبەری کرد، ئیکوڕی خوزەیمە دەڵێت: «قورئانم لەبەرکرد، باوکم پێی وتم: بمێنەرەوە تا خوێندنەوەکە تەواو دەکەیت؛ بۆیە منیش کردم و کاتێک جەژنمان گێڕا ئیزنی پێدام، بۆیە چوومە دەرەوە بۆ مەرو و گوێم لە محەممەد کوڕی ھیشام گرت و ئەویش لە کۆچی دوایی قوتەیبە ئاگاداری کردینەوە.

سەفەرەکانی لەو سەردەمەدا فراوانتر بوون و ڕۆژھەڵاتی ئیسلامیشی گرتەوە و لەلای ئەو زانایانە خوێندوویەتی:

• لە نیشاپور: ئیسحاق کوڕی ڕاھەوەی و ئەوانی تر.
• لە مەرو: عەلی کوڕی محەممەد و ئەوانی تر.
• و لە ڕەی: محەممەد کوڕی مەحران و ئەوانی تر.
• لە شام: موسا کوڕی سەھل ڕەملی و ئەوانی تر.
• و لە دوورگەی عەرەبی: عەبدولجەبار کوڕی عەلا و ئەوانی تر.
• لە میسر: یونس کوڕی عەبدولئەعلا و ئەوانی تر.
• لە ڕێگەی: محەممەد کوڕی حەرب و ئەوانی ترەوە.
• لە بەغدا: محەممەد کوڕی ئیسحاق ساغانی و ئەوانی تر.
• لە بەسرە: ناسر کوڕی عەلی ئەزدی جەھزەمی و ئەوانی تر.
• لە کوفە: ئەبو کورەیب محەممەد کوڕی عەلا حەمدانی و ئەوانی تر.

ھەروەھا فەرموودەی لە بوخاری و موسلیم و زوھلی و ئەوانی تریش بیستووە.

بەرھەمەکانی

زیاتر لە سەد و چل کتێبی نووسیوە، ھەروەک حاکم دەفەرموێت: (فەزیلەتەکانی ئیکوڕی خوزەیمە لە زۆر کاغەزدا لەگەڵم کۆکراونەتەوە، بەرھەمەکانیشی لە سەد و چل کتێب تێدەپەڕێنن، جگە لە پرسەکان، و ژمارە پۆلێنکراوەکانیش سەد بەشن، و فیقھی فەرموودەی بەریرەی ھەیە لە سێ بەشدا).

مردن

شەوی شەممە، ڕۆژی دووەمی زولقەعدە، لە ساڵی ٣١١ی کۆچی، لە تەمەنی ھەشتا و نۆ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد. کوڕەکەی دەبوو نەسر نوێژی لەسەر کرد. لە ژوورێکی ماڵەکەی خۆیدا بەخاک سپێردرا، کە دواتر کرا بە گۆڕستان.