ئیبن ئەبی حاتەم ڕازی
 | ئەم وتارە ھەتیوە، چونکە ھیچ وتارێکی تر بەستەری پێی نەداوە. تکایە لە وتارە پەیوەندیدارەکانەوە بەستەرەکان بەم پەڕە ئاشنا بکە؛ بۆ پێشنیارەکان ئامرازی دۆزینەوەی بەستەر تاقی بکەرەوە. (تشرینی دووەمی ٢٠٢٥) |
ئیبن ئەبی حاتەم ڕازی | |
|---|---|
عبد الرحمن بن أبی حاتم الرازی | |
 | |
| لەدایکبوون | شەعبانی ٢٤٠ی کۆچی (٨٥٤ی زایینی) ڕەی (ئێران) (ئێستا لە نزیک تاران) |
| مەرگ | موحەڕڕەمی ٣٢٧ی کۆچی (تشرینی یەکەمی ٩٣٨ی زایینی) |
| نیشتەجێی | ڕەی (ئێران) |
| نەتەوە | عەرەبی تەمیمی |
| ناوەکانی تر | ئیمام، حافز، ڕەخنەگر، شێخولئیسلام |
| پیشە | فەرموودەناس، مێژوونووس، موفەسیر، زانای جەرح و تەعدیل |
| ناسراوە بە | نووسەری کتێبی "الجرح والتعدیل"، کوڕی ئیمام ئەبوو حاتەم ڕازی |
کارە ناودارەکان | الجرح والتعدیل، تفسیر القرآن العڤیم، کتاب العلل |
| ئایین | ئیسلام (ئەھلی سوننە) |
| باوان |
|
ئەبوو محەممەد عەبدولڕەحمان کوڕی ئەبی حاتەم محەممەد کوڕی ئیدریس ڕازی (بە عەرەبی: عبد الرحمن بن أبی حاتم الرازی؛ لەدایکبووی ٢٤٠ی کۆچی/٨٥٤ی زایینی - کۆچکردووی ٣٢٧ی کۆچی/٩٣٨ی زایینی)، ناسراو بە ئیبن ئەبی حاتەم، یەکێکە لە گەورەترین ئیمام و حافزەکانی فەرموودە، مێژوونووس و زانای دیاری بواری "جەرح و تەعدیل" (زانستی ناسینی گێڕەوەکانی فەرموودە). ئەو کوڕی زانای بەناوبانگ ئەبوو حاتەم ڕازی بوو و لەژێر چاودێری ئەودا پێگەیشت. کتێبە بەناوبانگەکەی، "الجرح والتعدیل"، بە یەکێک لە سەرچاوە ھەرە گرنگەکانی ئەم زانستە دادەنرێت.
ژیان و گەشتی زانستی
[دەستکاری]ئیبن ئەبی حاتەم لە ساڵی ٢٤٠ی کۆچی لە شاری ڕەی لەدایک بووە، کە یەکێک بوو لە ناوەندە زانستییە گەورەکانی ئەو سەردەمە. لە ماڵێکدا گەورە بوو کە پڕ بوو لە زانست و فەرموودە، و لە تەمەنێکی زووەوە لەلای باوکی، ئیمام ئەبوو حاتەم ڕازی، دەستی بە خوێندن کرد.
ھەر زوو لەگەڵ باوکیدا دەستی بە گەشتی زانستی (الرحلة في طلب العلم) کرد و سەردانی شارە گەورەکانی وەک مەککە، مەدینە، شام، میسر، عێراق و خۆراسانی کرد بۆ بیستنی فەرموودە لە گەورەترین زانایانی سەردەمەکەی.[١] خۆی دەڵێت: «یەکەم جار کە لەگەڵ باوکمدا گەشتم کرد، تەمەنم ١٤ ساڵ بوو. بە پێیان زیاتر لە ھەزار فەرسەخم بڕی».[٢]
پایەی زانستی و ستایشی زانایان
[دەستکاری]ئیبن ئەبی حاتەم بەھۆی زانستە فراوانەکەی، بەتایبەتی لە بواری فەرموودە و ناسینی ڕاویەکاندا، پایەیەکی یەکجار بەرزی ھەبوو.
ئیمامی زەھەبی دەربارەی دەڵێت: «ئەو ئیمام، حافز، ڕەخنەگر و شێخولئیسلام بوو... دەریایەک بوو لە زانست».[٣]
ئەبوو یەعلای خەلیلی فەرموویەتی: «زانستی باوکی و زانستی ئەبوو زورعەی کۆکردەوە... زانایەکی زۆر لەخواترس و پارێزکار بوو».[٤]
سەمعانی دەڵێت: «جێگەی باوەڕ و متمانە بوو، ئیمام و حافز بوو».[٥]
مامۆستا و قوتابییەکانی
[دەستکاری]مامۆستاکانی
[دەستکاری]ئیبن ئەبی حاتەم لەسەر دەستی گەورەترین زانایانی سەردەمەکەی خوێندوویەتی، دیارترینیان:
ئەبوو حاتەم ڕازی (باوکی)
یونس کوڕی عەبدولئەعلا
ئەحمەد کوڕی سەنانی قەتتان
قوتابییەکانی
[دەستکاری]زانای زۆر لەسەر دەستی ئەو پەروەردە بوون، لەوانە:
ئەبوو شێخی ئەسفەھانی
حوسێن کوڕی عەلی تەمیمی
عەلی کوڕی مودریک
بەرھەمەکان
[دەستکاری]ئیبن ئەبی حاتەم خاوەنی چەندین بەرھەمی یەکجار گرنگە کە تا ئەمڕۆش سەرچاوەی سەرەکیی زانایانن:
الجرح والتعدیل: بەناوبانگترین کاریەتی. ئینسایکلۆپیدیایەکی گەورەیە دەربارەی ژیان و پلەی متمانەپێکراویی گێڕەوەکانی فەرموودە.
تفسير القرآن العظيم : یەکێکە لە تەفسیرە گرنگەکانی قورئان کە پشتی بە فەرموودە و وتەی ھاوەڵان و تابعین بەستووە.
کتاب العلل: کتێبێکە دەربارەی ھۆکارە شاراوەکانی لاوازیی فەرموودەکان.
المراسیل: دەربارەی ئەو فەرموودانەی کە تابعین ڕاستەوخۆ لە پێغەمبەرەوە (ﷺ) دەیانگێڕنەوە.
تقدمە المعرفە لکتاب الجرح والتعدیل: پێشەکییەکە بۆ کتێبی "الجرح والتعدیل" و بنەماکانی ئەو زانستەی تێدا ڕوون کردووەتەوە.
بيان خطأ محمد بن إسماعيل البخاري في تاريخه : کتێبێکە بۆ ڕاستکردنەوەی ھەندێک زانیاری کە پێی وابووە ئیمامی بوخاری لە کتێبی مێژووەکەیدا ھەڵەی تێدا کردووە.
کۆچی دوایی
[دەستکاری]ئیبن ئەبی حاتەم ڕازی لە مانگی موحەڕڕەمی ساڵی ٣٢٧ی کۆچی، لە تەمەنی ٨٧ ساڵیدا، لە شاری ڕەی کۆچی دوایی کرد.[٦]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]لەسەر بنەمای وتاری ویکیپیدیای عەرەبی و سەرچاوە ئاماژەپێکراوەکانییەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە.
